Nowe nazwy na Ziemiach Odzyskanych

[FSO]

Witam;

Kreis - w obecnym niemieckim [nie pamiętam jaki rodzaj:)] to po prostu okręg [jako odministracja n.p.], być może był to początkowo jakiś obóz, albo miejsce gdzie stacjonował jakiś większy oddział wojska, lub dowódca z uprawnieniami.

pozdr

[ak_2107]

Grüssau to obecnie Krzeszów, Krzyżowa to dawne Kreisau. Doszukiwanie się się słowiańskości w wielu przypadkach było niemożliwe, w większości trudne. Dla mnie w Kreisau też bardziej brzmi kresowość niż krzyż.

Chodzilo mi naturalnie o Krzeszow - Grüssau.

Nazwa ewoluowala od Grissobor, Gressebor, Crisovium, Cresofbor Crezowbor.....Grizow, Cressow az

po Grüssau. ( po drodze byl tez Hermannsdorf). To zinterpretowano w 1945 jak "Las Krzesza" - Krzeszow.

[Bruno Wątpliwy]

Dodatkowe ciekawostki nazewnicze:

1. W Szczawnie-Zdroju istnieje ulica Solicka. Geneza oczywista - zaraz po wojnie miasto to otrzymało nazwę Solice Zdrój (d. Bad Salzbrunn). Nazwę miasta zmieniono, ulica pozostała.

2. W Lubawce mamy natomiast ulicę Szymrychowską. Nazwa pochodzi od położonego niedaleko Chełmska Śląskiego (tego od "Siedmiu Braci" i "Dwunastu Apostołów"), które przez jakiś czas po wojnie nazywano Szymrych (d. Schömberg).

Za: T. Rzeczycki, Perypetie uliczne, "Sudety" nr 6/2010, s. 19.

[secesjonista]

Najbardziej kontrowersyjny chyba jest Dzierżoniów. Przedwojenny Reichenbach, 1945 - 1946 Rychbach. Ale nie do końca Funkcjonowały też nazwy Rychcice i Rychcinek. Na jednej z polskich, przedwojennych map widnieje nazwa Rychwałd !!!

Z racji dużego skupiska ludności żydowskiej, w okolicach mówiło się Mojżeszowo.

Nazwa nadana na cześć księdza Dzierżonia. Pojęcia nie mam dlaczego, no ale lepiej to niż Bierutowo, które potem trzeba było zamieniać na Karpacz Górny.

Nie potrafiono porozumieć się co to spolszczenia. Rychbach, a właściwsze Ryhbach raziły głosowo, naturalny Rybach (por. Sudół z pierwotnego Suchdołu) wywołał protest ze względu na asocjacje z rybami.

I padło na na pszczelarza.

Dodatkowe ciekawostki nazewnicze:

1. W Szczawnie-Zdroju istnieje ulica Solicka. Geneza oczywista - zaraz po wojnie miasto to otrzymało nazwę Solice Zdrój (d. Bad Salzbrunn). Nazwę miasta zmieniono, ulica pozostała.

(...)

Nazwa Solice jak najbardziej błędną była, średniowieczny zapis Salicou został przekręcony przez niemieckich osadników stąd osada Salzborn, późniejsze Salzbrunn.

W dokumencie z 1228 r, Henryka I o nadaniu nowych łanów kościołowi w Pełcznicy stoi:

"datum per manum domini Cunradi se Salicouo, cappellani nostri".

Inna sprawą, że dokument uznaje się za falsyfikat i dopuszcza się formę Sulicouo (Sulikowo), co jednak żadną miarą do soli nie nawiązuje.

Według - cytowanej już - M. Wagińskiej-Marzec, Ustalanie nazw miejscowości na Ziemiach Zachodnich i Północnych (w:) Z. Mazur (red.) Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań 1997, s. 381: "Komisja działająca przy DOKP nadała nazwę Drobniszew, zaś władze miejskie Rychbach". Czyli - przez jakiś czas kolejarze jeździli do Drobniszewa - ale podróżni wychodzili z pociągów i udawali się do Rychbachu .

(...)

Baa...

Ministerstwa: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych wydały 7 maja zarządzenie co do ustalenia nazw 222 miast powiatowych, a także liczących przed wojną przeszło 5000 mieszkańców, jak też uzdrowisk.

Ogłoszono je 19 maja w 44 numerze Monitora, a w paragrafie 2 odnotowano:

"W stosunkach publicznych wolno używać nazw wyżej podanych miejscowości tylko w brzmieniu ustalonoym niniejszym zarządzeniem".

Tymczasem poczta w Polanicy Zdroju (Altheide Bad) jeszcze w sierpniu używała pieczątki z Puszczykowem, na drogowskazach widniała nazwa Chudobice, zaś pociąg zatrzymywał się na dworcu z napisem Chudowa.

Edytowane 3 Luty 2012 przez secesjonista

[harry]

Tymczasem poczta w Polanicy Zdroju (Altheide Bad) jeszcze w sierpniu używała pieczątki z Puszczykowem, na drogowskazach widniała nazwa Chudobice, zaś pociąg zatrzymywał się na dworcu z napisem Chudowa.

Czy aby na pewno? Chudowa to nazwa używana dla Kudowy Zdrój. W Puszczykowie Zdroju (Polanica) zaś była stacja... Wrześniów.

[secesjonista]

Ano, tak właśnie podał Kazimierz Ignacy Nitsch w swej relacji o udanych i mniej trafnych nazwach w związku z działalnością komisji i władz terenowych.

Wielce możliwe że się sam zapętlił.

Edytowane 3 Luty 2012 przez secesjonista

[harry]

Skoro tak, to tylko kwestia interpunkcji - druga część zdania dotyczy po prostu drugiej miejscowości - Kudowy Zdrój, gdzie na drogowskazach były Chudobice a stacja kolejowa nazywała się Chudoba.

[secesjonista]

Wydaje się jednak, że to rzeczywiście błąd utytułowanego naukowca, zatem:

harry vs. Nitsch

1 : 0

"Tymczasem poczta w Polanicy Zdroju (niem. Altheide Bad) jeszcze około 1 sierpnia używała na listach pieczątki z Puszczykowem (nazwą nieszczęśliwie wybraną, bo kolidującą z podpoznańskim letniskiem), a na drogowskazach były jeszcze Chudobice (co by ostatecznie można zrozumieć), gdy na stacji kolejowej Chudowa!!"

/K.N. "Pierwsze ustalone nazwy miejscowe ziem odzyskanych", "Język Polski" R. XXVI, 1946, nr 4 lipiec-sierpień, s. 120/

Chyba, że to poważny błąd redakcyjny i miało być:

"... a na drogowskazach do Kudowy Zdroju były jeszcze Chudobice (co by ostatecznie można zrozumieć), gdy na stacji kolejowej Chudowa!!".

Tak czy inaczej gratuluję oka.

[Narya]

Przykład miasta Zielonej Góry:

Grünberg -> Zielonagóra -> Zielona Góra

[fodele]

W temacie tym dosyć mocno rozwinięty został wątek Dzierżoniowa. Miasta, które bardzo lubię z tego powodu, że jest sympatyczne i zwyczajnie piękne!

Jednakże kiedy o nim myślę, niemal jak nerwica natręctw, przychodzi mi do głowy mało wybredny żart, który funkcjonował w czasach mojej wczesnej młodości. Mówiono wtedy, że ponieważ miasta Pieszyce, Dzierżoniów i Bielawa i tak są już niemal jednością, to należy połączyć je w jedną aglomerację o nazwie "Pierdzielawa".

[secesjonista]

Mniej znanym faktem są podejmowane próby zmian w toponimii we wschodnich i południowo-wschodnich regionach kraju. To nie Ziemie Odzyskane, ale chyba nie warto zakładać nowego

wątku dla takiego drobiazgu, a mieści się on w szerszym kontekście tego tematu.

Jak wiadomo pod wpływem m.in. prof. Kazimierza Nitscha i prof. Władysława Semkowicza PAU wystąpiła do władz z wnioskiem o stworzenie ciała mającego zajmować się wprowadzeniem polskiego nazewnictwa na ternie Ziem Odzyskanych.

Z początkiem 1946 r. powstała Główna Komisja Ustalania Nazw Miejscowości w ramach Ministerstwa Administracji Publicznej, w składzie:

- przedstawiciel Ministerstwa Ziem Odzyskanych

- przedstawiciel Ministerstwa Obrony Narodowej

- przedstawiciel Ministerstwa Komunikacji, Poczt i Telegrafów (cztery osoby)

oraz lingwiści*:

- prof. Kazimierz Nitsch

- prof. Mikołaj Rudnicki

- prof. Witold Taszycki

Po rozszerzeniu kompetencji komisja zmieniał swą nazwę na Komisja Ustalania Nazw Miejscowych i Obiektów Fizjograficznych, w sumie w latach 1946-1951 ustalono tam nazwy dla 3000 obiektów fizjograficznych, czego efektem było wydanie 97 zeszytów "Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych".

oczywiście Komisja miała jedynie charakter doradczy, najpierw przy MAP potem przy prezesie Rady Ministrów. Przyznać trzeba, że sugestie i wnioski Komisji nie były w zasadzie kwestionowane przez władze.

Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. (DzU, 1975, nr 16, poz. 91) o podziale administracyjnym oraz o zmianie ustawy o radach narodowych kompetencje opiniowania zmiany nazw przeniosła na zgromadzenia wiejskie bądź Rady Narodowe. Co w zasadzie oznaczało likwidację Komisji.

Tymczasem wcześniej I sekretarz KW PZPR Paweł Karpiuk i wojewoda lubelski Ryszard Wójcik (pod koniec 1973 r.) poczęli prowadzić poufne rozmowy co do zmian nazw miejscowości na swym terenie. 7 lutego 1974 r. w UW w Lublinie z udziałem władz centralnych odbyły się konsultacje, zaproponowano zmianę 800 nazw miejscowości. W marcu propozycje zaaprobował dyrektor Departamentu Społeczno-Administracyjnego - Jerzy Zaremba.

/AIPN, 1585/703, Pismo dyrektora Departamentu Społeczno-Administracyjnego MSW Jerzego Zaremby do dyrektora Gabinetu MSW Józefa Chomętowskiego, 12 III 1974, k. 76/

Jesienią, a więc już po akceptacji wojewodowie: lubelski,białostocki i rzeszowski zwrócili się do Komisji o opinię. W sumie chciano zmienić przeszło tysiąc nazw.

Komisja zmiany przyjęła bardzo negatywnie, projekty i zmiany miało wnikliwej rozpatrzeć dwu ekspertów: prof. Paweł Smoczyński i prof. Mieczysław Karaś. Wejście w życie wspomnianej ustawy przerwało te działania.

Zmiany jednak poddane zostały krytyce wychodzącej z różnych środowisk, zwłaszcza językoznawców z UMCS w Lublinie. Dr Jerzy Bartmiński mówił o niszczeniu tradycji historycznych i językowych (wedle zmian Kościuszko miałby walczyć pod Dębinką a nie Dubienką, zaś unia w Horodle miałaby być zawarta Grodle), prof. Smoczyński wskazał, że w województwie lubelskim tylko 15 (spośród 800) zmian można by zaakceptować, a le tylko sześć z nich ma uzasadnienie.

Wskutek nowego podziału administracyjnego, 15 grudnia 1975 r. władze wojewódzkie (lubelskie) przesłały do nowo-powstałych urzędów wojewódzkich w Chełmie, Zamościu i Białej Podlaskiej wykaz projektowanych zmian. Nie spotkały się one z przychylnością efektem czego była tylko jedna zmiana w województwie bialskopodlaskim, gdzie przemianowano Padków Ruski na Padków.

Kolejna próba nastąpił 22 sierpnia 1977 r. kiedy minister administracji, gospodarki terenowej i ochrony środowiska - Maria Milczarek podpisała zarządzenie o zmianie 130 nazw w województwach:

krośnieńskim 65

przemyskim 50

oraz: rzeszowskim, nowosądeckim, tarnobrzeskim.

/W. Makarski "W sprawie zmiany nazw niektórych miejscowości w południowo-wschodniej Polsce", "Rocznik Przemyski" 1979 (1982) t. XXI, s. 257/

Zmiany te wywołały kolejną krytykę, wedle dr. hab. Michała Łesiowa z UMCS "ofiarą padły nazwy stare o słowiańskiej strukturze, niezaprzeczające wcale rozwojowi języka polskiego od najdawniejszych czasów".

/W. Michałowski, J. Rygielski "Spór o Bieszczady" Warszawa 1979, s. 84/

Protestował Komitet Językoznawstwa PAN, Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich w Warszawie, sprzeciwiało się Ukraińskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, protestowano na XX Zjeździe Związku Literatów Polskich. W I tomie "Twórczości" Jarosław Iwaszkiewicz nazwał je lekkomyślnymi i burzącymi standardy naukowe, w swej notce "Monitor Polski nr 21" pisał:

"Całek pokłady historii i prehistorii drzemią w tych nazwach, resztki starych kultur są w nich zagrzebane. Ślady przejścia Gotów, resztki języka Jadźwingów odnajdujemy w nich, uczeni wielu krajów poświęcają swój czas, badając te zamierzchłe zawołania i wynoszą z nich nieraz oszałamiające wywody. Jakże lekkomyślne są wobec tego zmiany tych pięknie brzmiących starych nazw na najpospolitsze nazwania, na nazwy, jakie mogą przyjść do głowy bardzo nieuczonym ludziom, jeszcze w dodatku natchnionym tromtadracją".

Kwestia była też przedmiotem interpelacji poselskiej - Ryszarda Bendera.

/tenże: "Interpelacja poselska z 1977 r.", "Spotkania" 1977/78, nr 1-2/

Wreszcie; po próbach przeniesienia odpowiedzialności na językoznawców prof. Karasia i prof. Smoczyńskiego, którzy jakoby mieli te zmiany zaakceptować; postanowiono powołać nową Komisję na czele której miał stanąć prof. Mieczysław Szymczak, stronę językoznawców reprezentowali jeszcze profesorowie: Kazimierz Rymut, Alfred Zaręba, Przemysław Zwoliński, Stanisław Urbańczyk; do Komisji dokooptować miano również historyków, profesorów: Henryka Samsonowicza, Stanisława Trawkowskiego i Jerzy Wiśniewskiego.

Nowa-stara komisja wznowiła działalność 13 czerwca 1978 r. W toku prac stwierdzono w zasadzie jedno - większość zmian była absurdalna, nazwy polskie zmieniano bo komuś się zdawały ukraińskie (Rosochate na Olszynę, Łopienkę na Owczary, Stańkową na Rzeczki, Niemstów na Chmielowice, Gorajec na Dąbrowę, Gruszową na Jodłową, Przychojec na Jodłówkę itp.). Ministerstwo obiecało uchylić część zmian, z czego się nie wywiązało.

Wraz z ogólnymi zmianami społeczno-politycznymi nastąpiła zmiana, 31 stycznia 1981 odbyła się konferencja prasowa u wiceministra Jabłońskiego, który wyraził zgodę na wycofanie się na całej linii z tych zmian.

Dopiero zatem 27 lutego 1981 r. ówczesny minister administracji Józef Kępa ogłosił w Monitorze Polskim wycofanie zmian nazw miejscowości, acz nie wszystkich:: zapomniano np. o Krywe zmienionej na Krzywe, Strubiwiska na Strzebowiska czy Berehy Górne na Brzegi Górne; acz tu akurat zmiany nastąpiły przed 1955 rokiem.

/S. Kłos "Bieszczady" Wrocław 2000, s. 157/

Taka polityka władz zdaje się cokolwiek dziwna zważywszy na wcześniejsze relacje Komisji z władzami centralnymi. Wedle wspomnień uczestników komisji jedynie raz nie poszły za głosem doradczym językoznawców bez konsultacji zdecydowano się na Stalinogród.

W tym przypadku (w 1978 r.) cenzura wycięła cały artykuł przedstawiający racje językoznawców z periodyku poświęconego językowi polskiemu. Opinia mogła się ukazać dopiero w 1981 roku.

przydatne tytuły:

S. Urbańczyk "Zmiana nazw w Polsce południowo-wschodniej", "Język Polski" 1981, t. LXI

Z. Gałecki "Do sprawy zmian nazw miejscowości na Lubelszczyźnie", tamże

S. Nadłonek "Nieudana próba zmiany nazw 800 miejscowości w naszym regionie", "Sztandar Ludu" 20-22 III 1981, nr 58

K. Nitsch "Nazwy miejscowe w Odzyskanej Polsce Zachodniej", "Język Polski" 1945, t. XXV

S. Urbańczyk "Pierwsze ustalone nazwy miejscowe Ziem Odzyskanych", "Przegląd Zachodni" 1947, III 2

E. Rączka "W piętnastolecie działalności Komisji Ustalania Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych", "Onomastica" 1960, VI

J. Wieczorek "Działalność Komisji Ustalania Nazw Miejscowości", "Onomastica" 1964, IX

J. Wysocki "Próby zmian nazw miejscowości na Lubelszczyźnie w latach siedemdziesiątych XX w.", "Przegląd Archiwalny IPN" t. 3, 2010

* - skład komisji ulegał z czasem zmianie: weszli do niej profesorowie: J. Saferowicz i S. Urbańczyk, S. Hrabalec. Jako zastępcy pracowali prof. S. Rospond i L. Zabrocki.

[secesjonista]

A poniżej przykłady zmian, na końcu umieściłem nazwy, które mogą być w odczuciu mieszkańców cokolwiek obraźliwe:

Podhajce - Pdgajce

Ulhówek - Ulanowek

Budynin - Budzinin

Berezka - Brzozka

Bohukały - Bogusz

Bubel-Granna - Graniewo

Cełujki - Całków

Derło -Dębiny

Karaczony - Karasiów

Karaczony - Zielawka

Kodeń - Nikodemów

Kupczanie - Kupczanów

Lubienka - Lubiejówka

Monastyr - Młodnik

Ołuczki - Ołączki

Podpyzele - Mechówka

Połoniec - Płoniec

Romaszki - Romanki

Sosnowy Grunt - Sosnowiec

Sugry - Sznury

Terebela - Trzebieszna

Worgule - Wargulewo

Zaberbecze - Zawierzbie

Złamany Most - Mostki

Bidaków - Biedziaków

Hedwiżyn - Jadwiżyn

Majdan Niepryski - Macierzówka

Berdyszcze - Brodziszów

Bykowe - Chmielno

Wołosów - Włosów

Żółtańce - Żółcin

Żydówka - Żukówka

Kułakowice Drugie - Rączkowice Drugie

Skomorochy Małe - Słoniec Małly

Husynne - Gąsinek

Liszno - Leszno

Ochoża - Ochodza

Pilichonki - Pielachówki

Podolszyna Plebańska - Podolszyna

Kszczonów-Wójtostwo - Wójtostwo

Rapy Dylańskie - Rapki

Smylowska Góra - Ćmielówka

Ruski Kąt - Kąt

Pisklaki - Maszków

Suczków - Sęczków

Krupe - Krępa

Szepetówka - Szeptówka

Bobryk - Bobrak

Hola - Kałużki

Gileta - Gilow

Szmulowizna - Przymiarki

Momoty Jakubower - Jakubówka

Czerwona Ruś - Czerwiniec

Paskudy - Ulaski

Złodziejów - Wycinki

Oszczywilk - Wilków

Francówka - Frankówka

Dziadowiec - Przerwaniec

Chamówka - Gordonówka

Dziadowski Koniec - Dymiak

Biedów - Grabnik

Złodziejówka - Zofijówka

Koślawe - Kosiorów

Gnojne - Górki

Cyców - Białków

Ciołki - Czajki

Hołota - Gołocin

Mordownia - Spokojna

Kobylnica - Kopytowo

[secesjonista]

Bolesław Olszewicz przytaczał twórczą działalność władz miejscowych czy również dyrekcji kolejowej w zakresie nowych nazw.

Oto na Śląsku Litzmannstadt przemianowano na Maciejowice, jak że w tej miejscowości znaleziono ukrytej przez Niemców skradzione

dzieła Matejki.

Stację kolejową w Kamieńcu nad Nysą Kłodzką (niem. Kamenz) nadano nazwę Kamienica nad Ochlą, jak że leżała ona ok. 5 km

od źródeł Oławy (niem. Ohle).

Petershagen przemianowano na Pietraszek, zaś Neufahrwasser chciano "uszczęśliwić" nazwą Warzywód.

/za, tegoż: "O naprawę nazewnictwa geograficznego Ziem Odzyskanych" Gdańsk-Bydgoszcz-Toruń 1946/

[Bruno Wątpliwy]

Mała korekta literówki:

Maciejowice

- raczej Matejkowice. Widziałem nawet mapę (mapkę) z taką nazwą.

[gregski]

A takie Bogu Ducha winne Modrowo pod Starogardem po wojnie przemianowano na Bolesławowo aby uczcić Prezydenta Bieruta. I czci się go do dzisiaj.