Bitwa nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem 1648

[Roman Różyński]

Kwestię wyjaśniłaby rolla regimentu Denhoffa z tego okresu

Trzebaby prof.Wimmera spytać o nią, może widział.

Wiem że muszkieter z regimentu wspomina właśnie chorągiew Stefana Czarnieckiego - pytanie jednak czy widziałeś może oryginał jego relacji czy tylko wersję według profesora Nagielskiego?

Oryginału nie ale w Księdze Pamiętniczej Michałowskiego też jest to imię, a przynajmniej w wydaniu tej księgi.

Zresztą własne dopiski Nagielski zaznaczył nawiasami.

Dziwne to ale dziwniejsze rzeczy się zdarzały.

[Roman Różyński]

Skład sił polskich pod Korsuniem:

I.Kwarciani:

A.chorągwie husarskie:

1. króla Władysława IV.............................................................111 koni (rotmistrz nieobecny)

2. królewicza Jana Kazimierza....................................................94 konie (rotmistrz nieobecny)

3. kasztelana krakowskiego Mikołaja Potockiego.....................105 koni

4. woj. ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego.............................60 koni (rotmistrz nieobecny)

5. woj. podolskiego Stanisława Potockiego.............................100 koni (rotmistrz nieobecny)

6. woj. bracławskiego Aleksandra Dominika Niezabitowskiego.60 koni (rotmistrz nieobecny)

7. woj. czernichowskiego Marcina Kalinowskiego......................60 koni

8. kaszt. czernichowskiego Jana Odrzywolskiego......................60 koni

9. chorążego koronnego Aleksandra Koniecpolskiego...............60 koni (rotmistrz nieobecny)

10. generała krakowskiego Jerzego Lubomirskiego.................100 koni (rotmistrz nieobecny)

11. starosty sądeckiego Konstantego Lubomirskiego................60 koni (rotmistrz nieobecny)

12. starosty śniatyńskiego Piotra Potockiego.............................60 koni (rotmistrz nieobecny)

13. star. lwowskiego Adama Hieronima Sieniawskiego...............60 koni

14. Jerzego Bałabana..................................................................60 koni

B.chorągwie kozackie:

1. starosty kamienieckiego Piotra Potockiego.............................50 koni (rotmistrz nieobecny)

2. chorążego sandomierskiego Adama Kazanowskiego..............50 koni (rotmistrz nieobecny)

3. podczaszego bełskiego Stafana Chomentowskiego................50 koni (rotmistrz nieobecny)

4. strażnika wojskowego Stanisława Mariusza Jaskólskiego......60 koni

5. Stefana Kowalskiego...............................................................50 koni

6. Piotra Komorowskiego.............................................................50 koni

7. Marka Gdeszyńskiego..............................................................50 koni

8. Hieronima Chrząstowskiego....................................................50 koni (rotmistrz nieobecny)

9. Stanisława Hołdakowskiego....................................................50 koni

10. Stefana Wolińskiego..............................................................50 koni (rotmistrz nieobecny)

11. pułkownika perejasławskiego Adama Duszyńskiego.............50 koni

C.chorągwie wołoskie:

1. starosty kamienieckiego Piotra Potockiego..............................50 koni (rotmistrz nieobecny)

2. strażnika wojskowego Stanisława Mariusza Jaskólskiego.......60 koni

Razem 1051 koni husarii, 560 jazdy kozackiej i 110 wołoskiej czyli 1721 koni. Od tego musimy odjąć 150 koni wysłanych nad Żółte Wody, zostaje 1571 koni.

D. dragonia:

1. regiment Henryka Denhofa : kompanie:

a) obersztera Henryka Denhofa.................................................100 porcji

b) obersztera lejtnanta Aleksandra Rajmunda de Coridon.........100 porcji

c) Lacrostade'go.............................................100 porcji

d) Flika.........................................................100 porcji

e) Stefana Czarnieckiego.............................................................100 porcji (kapitan nieobecny)

2. chorągiew obożnego wojskowego Mikołaja Bieganowskiego..100 porcji

3. chorągiew Andrzeja Koniecpolskiego.......................................100 porcji (kapitan nieobecny)

Razem 700 porcji, a odliczając na ślepe porcje 8 % i otrzymamy 644 dragonów, a odliczając jeszcze 140 wysłanych nad Żółte Wody zostaje około 504 dragonów w 7 jednostkach.

E.piechota polska/węgierska :

1. hetmana wielkiego pod wodzą Pawła Kochana......................200 ludzi

2. hetmana polnego...................................................................100 ludzi

Razem 300 ludzi.

Łącznie w armi kwarcianej około 2375 żołnierzy.

II. wojska prywatne:

1. wojewody ruskiego Jeremiego Wiśniowieckiego......................400(?) ( pod wodzą strażnika Aleksandra Zamoyskiego, przyszli przed 11 maja )

2. wojewody sandomierskiego Dominika Zasławskiego.............1000 ( pod wodzą Krzysztofa Koryckiego, przyszli 11 maja )

3. star. lwowskiego Adama Hieronima Sieniawskiego................1000 ( przyszli 11 maja )

4. ludzi biało-cerkiewskich ( Stanisława Lubomirskiego )..............600 ( 400 przyszło 15 maja, reszta nie wiadomo kiedy )

Razem w tych oddziałach 3000 porcji, odliczając 8 % jako ślepe dostaniemy około 2760 żołnierzy.

F. Kozacy regestrowi z pułku perejasławskiego.....................100 (około - tylu właśnie odeszło z wyprawy żółtowodzkiej z Duszyńskim, nie wiemy czy przeszli przed Korsuniem do Chmiela )

Łącznie w armii około 5235 żołnierzy i 12 dział.

Edytowane 28 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Kadrinazi]

Ładnie by brzmiało, gdybyś zamiast 'rotmistrz nieobecny' pisał 'rotmistrz tytularny' co oddawałoby istotę sprawy i tłumaczyło się samo przez się.

Co do liczebności husarii - chyba raczej powinniśmy najpierw podać liczbę koni we wszystkich chorągwiach, od tego odjąć ślepe porcje, a dopiero od otrzymanego wyniku odjąć 150 husarzy pod Czarnieckim, wszak miał pod komendą wybór z chorągwi, więc raczej realną siłę a nie konie. 'Diariusz z pierwszego...' podaje koni, acz wydaje mi się to dziwne.

W 'Diariuszu z pierwszego...' mamy informacje, że chorągwie Wichrowskiego i Chrząstkowskiego był w grupie zniszczonej pod Żółtymi Wodami, oznaczałoby to, że pod Korsuniem walczyły chorągwie Mikołaja Zaćwilichowskiego i Jana Sapiehy (pod porucznikiem Karolem Muchowieckim). Jeżeli przyjąć taką opcję, to liczba koni kozackich jest bez zmian.

Co do regimentu Denhoffa, wciąż wnoszę sprzeciw, wszak podział i liczebność kompanii jest spekulacją Kompanie obersztera i obersztlejtnanta były w regimentach dragonii czy piechoty zawsze liczniejsze (oczywiście na papierze, co przekładało się się większy 'zarobek' oficera), ergo podział na 5 kompanii po 100 porcji wydaje mi się nieco chybiony.

Co do oddziałów prywatnych - podałeś sumę jako 3100, podczas gdy wymieniłeś cztery zgrupowania dające razem 3000. Skąd 8% przy odliczeniu pustych porcji w tych oddziałach, na jakiej przesłance jest to oparte? Dragon z regimentu Denhoffa oceniał ich tylko na 2000.

[Roman Różyński]

Ładnie by brzmiało, gdybyś zamiast 'rotmistrz nieobecny' pisał 'rotmistrz tytularny' co oddawałoby istotę sprawy i tłumaczyło się samo przez się.

Niekoniecznie. Chrząstowski czy Woliński raczej nie byli tylko tytularnymi rotmistrzami, ale w większości pozostałych nieobecnych zgoda.

Co do liczebności husarii - chyba raczej powinniśmy najpierw podać liczbę koni we wszystkich chorągwiach, od tego odjąć ślepe porcje

W tym konkretnym przypadku jest pewna przesłanka by wcale nie odejmować ślepych porcji.

Chodzi mi o źródło mówiące o pocztach 1,5 konnych. Zakładając że towarzysz mający 1,5 konia na żołdzie realnie miał 2 konie mogłoby to równoważyć ilość ślepych porcji. Za jakąś źródłową uwagę w tej kwesti będę wdzięczny.

W 'Diariuszu z pierwszego...' mamy informacje, że chorągwie Wichrowskiego i Chrząstkowskiego był w grupie zniszczonej pod Żółtymi Wodami, oznaczałoby to, że pod Korsuniem walczyły chorągwie Mikołaja Zaćwilichowskiego i Jana Sapiehy

Są jednak aż 2 źródła które wymieniają nad Żółtymi Wodami roty Zaćwilichowskiego i Sapiehy.

Jest to "Raport pachołka spod chorągwi Stanisława Mariusza Jaskólskiego o bitwie u Żółtych Wód" i list Koryckiego.

A zatem informację z "Diariusza ..." odrzuciłem. Jej autor dobrze pamiętał liczbę chorągwi ale ze względu na odległość czasową pomylił dwóch rotmistrzów, zresztą Zaćwilichowski był nieobecny.

Co do regimentu Denhoffa, wciąż wnoszę sprzeciw, wszak podział i liczebność kompanii jest spekulacją Kompanie obersztera i obersztlejtnanta były w regimentach dragonii czy piechoty zawsze liczniejsze (oczywiście na papierze, co przekładało się się większy 'zarobek' oficera), ergo podział na 5 kompanii po 100 porcji wydaje mi się nieco chybiony.

Wiemy że jedynie Flik mógł ewentualnie dowodzić kompanią Denhofa jeśli ten nie dowodził nią osobiście.

Dlaczego przyjąłem że dowodził własną?

Bo jest wymieniony jako kapitan nie porucznik.

Tu mogę się oczywiście mylić.

Co do oddziałów prywatnych - podałeś sumę jako 3100, podczas gdy wymieniłeś cztery zgrupowania dające razem 3000. Skąd 8% przy odliczeniu pustych porcji w tych oddziałach, na jakiej przesłance jest to oparte? Dragon z regimentu Denhoffa oceniał ich tylko na 2000.

Sumę już poprawiam.

8% to oczywiście spekulacja i jest to pewnie minimum jakie trzeba odliczyć.

Przypuszczam że dragon pomylił liczebność kwarcianych i prywatnych.

Jak podsumujemy tych pierwszych to wyjdzie nam lekko nad 2000 więc nie mogło być ich 3000.

Największą spekulacją jest liczebność jednostek prywatnych Wiśniowieckiego.

O ile liczebność etatową pozostałych sił magnackich określają konkretne źródła nie ma żadnego podającego liczebność oddziałów Jaremy.

W tym przypadku użyłem stwierdzenia Koryckiego sprzed 15 maja:

"a na i piąci nie masz tysięcy" jako obrazujące liczebność rzeczywistą przed nadejściem 400 porcji Lubomirskiego z Białej Cerkwi i 8% ślepych porcji a następnie odejmowałem.

Okazać się jednak może że oddziły Wiśniowieckiego to nawet 900 porcji (jeśli przysłał 1000 z czego 100 wysłano nad Żółte Wody ).

Byłoby wtedy 3500 porcji w siłach magnackich co po odjęciu ślepych porcji dawałoby maksymalnie 3220 żołnierzy, a możliwe że 3000.

Pasowałoby to idealnie do liczb podanych przez pachołka licząc że zamienił liczby rzeczywiste kwarcianych i prywatnych.

Edytowane 28 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

A teraz liczebność sił Chmielnickiego.

9 lutego w momencie ataku na sicz miał do 350 ludzi.

Dołączyło 1000 regestrowych z pułku czerkaskiego. Razem 1300-1350.

W momencie wymarszu miał Chmiel tyle ludzi co w lutym z czego 800 wziął nad Żółte Wody, kilkuset zostało na siczy.

Wspierali go Tuhaj i Karasz z 4000 Tatarów.

Siły te zablokowały Stefana Potockiego.

Przy okazji przeszło do Chmiela 30 regestrowych z taboru Potockiego.

13 maja w środę wsparło go 3500 regestrowych prawdopodobnie z moździerzem i być może inną armatą.

14 maja wsparło go 1200 regestrowych z taboru Potockiego którzy jeszcze nie zdradzili (z początkowych 1350 bo tylu ich zostało po odejściu Duszyńskiego) a także 2 kompanie dragańskie: moszyńska Wiśniowieckiego i Sieniawskiego po 100 porcji każda. Polacy oddali mu wieczorem 3 działa (wszystkie).

Po bitwie miał więc wróg odliczając niewielki straty około 5500 Kozaków z dragonią i prawdopodobnie 3500-3600 Tatarów bo część odeszła z jeńcami na Krym. Razem około 9000 żołnierzy.

W drodze pod Korsuń wsparło go 3500-4000 ordy z Bozmanem Mehmedem a także nieznana liczba ochotników którą można szacować na 500 lub niewiele więcej ( do 1000 ).

Miał więc Chmielnicki pod Korsuniem 6000 do 6500 Kozaków i 7000 do 7600 Tatarów, razem 13000-14000 żołnierzy.

Do tego siły niebojowe jak woźnicowie, żony kozackie i czeladź tatarska.

Pod Białą Cerkwią gdzie dotarł pod koniec maja miał już 15000 mimo strat poniesionych pod Korsuniem (niewielkich) tylu ochotników go wsparło, z czego część z rozbitego taboru polskiego w czasie samej bitwy.

[Tatar]

Wojsko polskie podzielono na chyba 4 części, co już było błędem. Dowódcy polscy myśleli, że przyjdzie na nich garstka słabo uzbrojonych chłopów z Ukrainy.

Wcześniejsze powstania Polacy tłumili bez większego trudu, dlatego zgubiła ich także pewność siebie.

O ile się nie mylę Tatarzy byli przychylni królowi polskiemu , ale Chmielnicki zastosował podstęp (wykradł chyba listy) i przekonał Tatarów do siebie.

[Roman Różyński]

Wojsko polskie podzielono na chyba 4 części, co już było błędem. Dowódcy polscy myśleli, że przyjdzie na nich garstka słabo uzbrojonych chłopów z Ukrainy.

Na 3 części.

O ile się nie mylę Tatarzy byli przychylni królowi polskiemu , ale Chmielnicki zastosował podstęp (wykradł chyba listy) i przekonał Tatarów do siebie.

Nie byli przychylni ze względu na nasze działania w 1647 roku.

Listy to do Kozaków, jeśli w ogóle były.

[Kadrinazi]

Dorzucam coś co zupełnie już obala moją tezę, że 'komenderowana' dragonia Czarnieckiego czy jedna z kompanii pod Korsuniem mogła być częścią regimentu obsadzającego Kudak Otóż 2 października 1648 roku poddająca się załoga opuściła Kudak, a tydzień później jeńców rozdzielono:

- kompanie Krzysztofa Grodzickiego, Wejhera i 'polską' (oddział niezidentyfikowany, być może chodzi o kozacką chorągiew Grodzickiego?) Kozacy odprowadzili do Czehrynia,

- kompanię Marcina Czarnieckiego do Woroniówki

- kompanię Stanisława Koniecpolskiego do Kryłowa.

[Roman Różyński]

A zatem 4 kompanie dragońskie w 400 porcjowym regimencie.

To z kolei potwierdza częściowo moją teorię o tym że kompanie regimentu Denhofa liczyły po 100 porcji, bo skoro wszystkie pozostałe liczyły po 100 ....

Ciekawa jest sprawa związana z bitwą korsuńską, mianowicie jedno źródło podaje że tyłu taboru bronił 200 Węgrów i 600 dragonii.

Skądinąd wiadomo że na przodzie była piechota Potockiego i 3 kompanie dragonii.

Z tym że dragonii kwarcianej było tylko 7 kompanii (700 porcji - ślepe porcje i 140 komenderowanych) a Kalinowski miał 100 Węgrów a zatem oprócz kwarcianych na przodzie i tyle było dodatkowo 100 piechoty i co najmniej 200 dragoni (może i 300 ) z sił magnackich.

Jest też źródło mówiące że tyłu taboru bronił Sieniawski więc prawdopodobnie to jego oddziały.

Zakładając że cały regiment Denhofa bronił tyłu mamy tu 5 osłabionych kompani kwarcianych, a zatem prywatnych Sieniawskiego mamy tu 100 piechoty i 100 lub 200 dragoni, jeśli zaś jedna z kompani Denhofa była z przodu to o 100 dragonów więcej.

Edytowane 1 Sierpień 2010 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

A zatem 4 kompanie dragońskie w 400 porcjowym regimencie.

To z kolei potwierdza częściowo moją teorię o tym że kompanie regimentu Denhofa liczyły po 100 porcji, bo skoro wszystkie pozostałe liczyły po 100 ....

Moje wywody w tym względzie ku mojej radości okazały się słuszne.

Wg rękopisu AGAD: ASW, dz.86, nr. 39 regiment Denhofa składał się z 5 kompanii("na kompaniey iego no 5 pod każdą no 100 mając"), a Grodzickiego z 4.

[Kadrinazi]

Bardzo ważna informacja - jak widać przynajmniej w tym okresie stosowano identyczną liczebność kompanii w regimentach, nie tak jak w bałaganie 1628 i 1629 roku

[Roman Różyński]

Bardzo ważna informacja - jak widać przynajmniej w tym okresie stosowano identyczną liczebność kompanii w regimentach, nie tak jak w bałaganie 1628 i 1629 roku

Wiem też co się stało z chorągwią dragańską Hołuba-oddam głos spisującemu rachunki:

"Nieboszczyka JMści Pana Jerzego Hołuba Pułkownika Kaniowskiego

Tylko za ćwierci dwie Act. A die 1'a Juny 1647 Ad Ultimam Novembris eiusdem poniewasz się do nieprzyjaciela byli przedali, dla czego zasługi te per Decretum są odsądzone a Successoribus Dwie Płacić nakazano czego konii no 25 maiąc In Summa na Koni no 50 Przychodziło i zapłacono F 1650."

[Kadrinazi]

No i robi się coraz ciekawiej. Jak to przyjemność badać sprawy w materiałach źródłowych, nieprawdaż?

[Roman Różyński]

No i robi się coraz ciekawiej. Jak to przyjemność badać sprawy w materiałach źródłowych, nieprawdaż?

Tak, tylko nie mam pojęcia kiedy zdradzili.

Z liczb w innych źródłach wynika że przed wyprawą żółtowodzką, bo 100 draganów miało być w taborze kasztelanica a 2 oddziałki w grupie wodnej która wsparta przez kudackich garstkę wzrosła do 80 ludzi licząc z puszkarzami.

Z tym że 2 oddziałki jak wiemy zmniejszono do połowy 9 lutego na siczy, więc faktycznie 2 wodą wysłane to mogły być 3- w tym 2 złączone w jeden.

No i w miejsce jednej zagadki pojawiła się kolejna.

Tu dodam że tym razem dostałem do ręki oryginał-całe szczęście bo na mikrofilmie są braki, stąd po poprzedniej wizycie w AGAD nie wiedziałem co stało się z oddziałem dragańskim Denhofa pod Zbarażem, na mikrofilmie pominęli też 2 inne oddziały.

Edytowane 12 Marzec 2011 przez Roman Różyński

[ciekawy]

W tym samym czasie, kiedy trwała Bitwa pod żółtymi Wodami na stronę powstańców przeszły rejestrowe pułki: czehryński, czerkaski i korsuński z Michałem Krzyczewskim na czele. Dowodził on pierwszym z nich, a dowódcy dwóch pozostałych: pułkownik Górski (d-ca pułku czerkaskiego), i pułkownik Wadowski (d-ca pułku pułku korsuńskiego) zginęli z rąk buntowników (podobnie jak i wzmiankowani wyżej dragoni niemieccy). W związku z tym mam pytanie: czy zachowały się w źródłach z epoki jakieś wzmianki o odmowie przejścia na stronę buntowników starszyzny kozackiej lub ich podkomendnych ? Jak się z nimi rozprawiono ?