Bitwa nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem 1648

[Roman Różyński]

W tym samym czasie, kiedy trwała Bitwa pod żółtymi Wodami na stronę powstańców przeszły rejestrowe pułki: czehryński, czerkaski i korsuński z Michałem Krzyczewskim na czele. Dowodził on pierwszym z nich, a dowódcy dwóch pozostałych: pułkownik Górski (d-ca pułku czerkaskiego), i pułkownik Wadowski (d-ca pułku pułku korsuńskiego) zginęli z rąk buntowników (podobnie jak i wzmiankowani wyżej dragoni niemieccy). W związku z tym mam pytanie: czy zachowały się w źródłach z epoki jakieś wzmianki o odmowie przejścia na stronę buntowników starszyzny kozackiej lub ich podkomendnych ? Jak się z nimi rozprawiono ?

Moim zdaniem na stronę Chmiela przeszły wtedy połówki pułków perejasławskiego, kaniowskiego i białocerkiewskiego, a także w całości korsuński, czehryński i resztka czerkaskiego jeśli jakaś była po wydarzeniach na siczy z 9 lutego.

Co do rozprawy z pułkownikami i dragonami:

Grodzicki pisał:

"Obrali sobie starszyznę, hetmanem Dziełeley, a assawułem Krzywula. To mi też ci muszkieterowie powiadali, że była rada u nich żeby ordę i chana wezwać, i pospołu iść Pana Komisarza dobywać i Kudaku. W tym kiedy już wszystkich jedno był Polak albo starszy poczęli zabijać, ci jakoś szczęściem pouciekali i już wiedzieć nie mogli co dalej za zamysły ich. Wszystek bunt jedno się tak począł, jak jeden chorągiew porwał i począł krzyczeć:"do Czernicki Rady", tak zaraz wszyscy skoczyli za nim. Heliasz assawuł porwał się do rusznice do nich, ale poczęli obuchami tłuc i pojmali, jako wszystkich starszych tego dnia pojmali żywo i dopiero nazajutrz zabili po Radzie."

Korycki zaś:

"Poszedł naprzód do tego miejsca, gdzie był Chmielnicki ufortyfikował pułkownik czehryński p. Krzeczowski, wziąwszy z sobą kilkaset człeka, nad którymi był u Kozaków Barabasz, czerkaski Kozak, junak bardzo dobry. Na tym miejscu zastali tylko 50 Kozaków Chmielnickiego, którzy zaraz poddali się o miłosierdzie prosząc. Tę fortyfikację, zabrawszy żywność i wszelką municję, co tam była, p. Krzeczowski z gruntu rozrzucił.

W niebytności p. Krzeczowskiego Kozacy wszyscy, mając dawną konspirację z Chmielnickim, bunt uczynili i rebelię przeciwko Rzp. podnieśli. Zaraz chorągwie królewskie pobrali i buławy i pułkowników. Cokolwiek było życzliwej starszyzny między nimi Rzp. jako setnicy, porucznicy, asawułowie i insza starszyzna, wszystkich pobrawszy, pozabijali. A że nie byli p. Krzeczowski z Barabaszem co znosili ten okop Chmielnickiego, którzy jeszcze nie wiedzieli o tym buncie, posłali ci rebelizanci kilkaset człeka za nimi, gdzie ci ludzie przyszedłszy do nich, zaraz pojmali p. Krzeczowskiego, Barabasza i inszą starszyznę. Tych wszystkich do rady przywiódłszy, potracono, mianowicie p.Górskiego, pułkownika korsuńskiego, p. Krzeczowskiego, pułkownika czehryńskiego, p.Wadowskiego, pułkownika czerkaskiego.

Z między Kozaków zaś, co byli bywali dobrymi junakami i hetmanami u nich, stracili Barabasza, Iliasza, Kalenonka, Oleszka, Hajduszenka, Nestarenka i wszystką starszyznę od mała do wielu, okrom jednego setnika, co go zwą Topichem, co im jest faworytem, i obrali sobie na hetmana jednego hultaja, co go zwą Działay. A wszystko to pobrali czerniacy hultajstwo."

[Roman Różyński]

7. woj. czernichowskiego Marcina Kalinowskiego......................60 koni

Pomyślałem, że warto dodać, że porucznikiem tej chorągwi husarskiej był "Kalinowski woyski brasławski"

AP w Krakowie:Zbiory Pinoccich nr 363, str.:

.177

[Roman Różyński]

Swego czasu zastanawiałem się jak to możliwe, ż Korycki pominął nad Żółtymi Wodami draganów Zasławskiego, okazuje się jednak że nie pminął. Dziś natknąłem się na jednąz kopii listu Koryckiego do Zasławskiego w którym jestwyszczególniona także dragania Zasławskiego. Reszta bez zmian.

[secesjonista]

Jak nazywali współcześni miejsce naszej klęski u Żółtych Wód?

[Roman Różyński]

Jak nazywali współcześni miejsce naszej klęski u Żółtych Wód?

dokładnie tak jak Ty to zrobiłeś w pytaniu, ewentualnie precyzowno dodatkowo miejsce ostatecznego pogromu cofającego się taboru: za Kniażymi Bairakami w kierunku Wiązówka na Balce (chyba rzeczka jakaś)

[secesjonista]

Ano niekoniecznie, Beauplan zapisał na swej mapie u: ""Złotéj Wody".

Czy już wtedy istniało tam jakaś wioska, Żółte - jako wioskowa osada powstało za Mikołaja I, licząc w roku 1880 około 500 dymów.

Rzeka Żółta z czasem utworzyła większe rozlewisko ("Złota Woda", a u Twardowskiego: "Masłowy Staw").

[Roman Różyński]

Nazwę Złota Woda podaje też jedna z relacji pisanych, jednak większość mówi o Żółtych Wodach.

u Twardowskiego: "Masłowy Staw"

Masłowy Staw to jednak zupełnie gdzie indziej-na zachód od Kaniowa, jest tam na mapie Beauplana

Nic mi nie wiadomo o wiosce w tej okolicy w roku 1648

Edytowane 2 Luty 2013 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

Chciałem jeszcze raz powrócić do tematu bitwy korsuńskiej.

Otóż w jednym z poprednich wpisów zaproponowałem liczebność oddziałów księcia Wiśniowieckiego przy hetmanach na 400 (etatowo).

Problem jednak w tym że to nierealne.

W tym samym mniej więcej czasie co jedno źródło podaje 1000 ludzi dla Zasławskiego i 1000 dla Sieniawskiego, muszkieter niedobitek pisze o 2000 panięcych ludzi wymieniąjąc 3 pułkowników.

Następnie mamy informację o przyjściu 400 ludzi Lubomirskiego, a z kolei Ostroóg podaje że cała armia hetmanńska to 5500.

Kwarcianych kilka relacji lczy na 3000 a zatem liczebność oddziałów księcia Wiśniowieckiego pod Korsuniem należałoby szacować od 0 do 100 ludzi.

Nie mam zatem pojęcia skąd Majewski i Biernacki doszukali się 800-1000.

Zwłaszcza że nawet biorąc relacę Maskiewicza (który nie zawsze jest precyzyjny) dostaniemy max 400.

Zdaje się że list Ulińskiego i Jaskólskiego dotyka tej kwestii gdyż wspomina że przed pułkiem hetmańskim po prawej stronie taboru jechała chorągiew pana Strażnika, którym był właśnie Aleksander Zamoyski sługa i pułkownik knazia Jaremy.

Podsumowując najprawdopodobniej pod Korsuniem znajdowała się tylko jedna chorągiew prywatna Wiśniowieckiego pod wodzą Zamoyskiego i liczyła prawdopodobnie ok. 100 koni. A w ogóle to prszę o poprawienie nazwy tematu. Powinno być: Bitwa nad Ż..

Mam też ciekawostkę. W dniu bitwy korsuńskiej z Białej Cerwki na pomoc hetmanom szły jakieś prywatne oddziały Stanisława Lubomirskiego i Adama Kisiela i po pobiciu taboru zostały pobite przez ordę. Na więść o klęsce na zachód uszedł też ze swoimi ludźmi woj. kijowski Tyszkiewicz.

Edytowane 25 Grudzień 2013 przez Roman Różyński

[danil]

W drodze pod Korsuń wsparło go 3500-4000 ordy z Bozmanem Mehmedem a także nieznana liczba ochotników którą można szacować na 500 lub niewiele więcej ( do 1000 ).

Miał więc Chmielnicki pod Korsuniem 6000 do 6500 Kozaków i 7000 do 7600 Tatarów, razem 13000-14000 żołnierzy.

Do tego siły niebojowe jak woźnicowie, żony kozackie i czeladź tatarska.

Pod Białą Cerkwią gdzie dotarł pod koniec maja miał już 15000 mimo strat poniesionych pod Korsuniem (niewielkich) tylu ochotników go wsparło, z czego część z rozbitego taboru polskiego w czasie samej bitwy.

byl bym nieco ostroznym po powodu obecnosci zon kozackich , na zaporoze z tym bylo trudno a na Siczy w ogole kobiet nie bylo ,oczywiscie ze ,,zaporozski,, segment rebelizantow byl bez nich,co do rejestrowych to takze mam watpliwosc..ks.Koludcki np.w 1632 nie zobaczyl pod Smolenskiem zon,pod Chocimem nikt takze na tym uwage nie akcentowal,choc zrodel nie malo -Ostrorog,Lubomirski i t.p-moim zdaniem,to by wpadlo w ocze dla obserwatora -tys.i tys. kobiet w taboru kozackim ... Bardzo watpie,zeby regestrowi z pulkow wzieli na bajdaki i lodzi(choc bajdak i nie mala lodzia,ale..) swoich zon w tej wyprawie w wiosna 1648r

zrodla z pogromu Tatarow przez S.Chmieleckiego pod BCerkwa ,gdzie bylo 1500 regestrowych,takze z powstania 1625 r,i t.p. nie akcentuje na tym uwagi....obecnosc kobiet to chyba ruchawki z lat 1649-51 ,gdzie polowa ludnosci byla zaangazowana z obojga stron i byli z obojga stron gigantyczne jak na ten czas wojska.. i gdzie element niebojowy wyraznie gorowal liczebnie nad ,,prawdziwym,, zolnierzom jak u polakow(czeladz),tak i kozakow (chlopstwo)..

a ot pro jurow-pacholkow kozackich majemo calkiem pewni stuprocentowi zrodla -,,а иные в саадаках мелше пахолки оставить их в полку, чтоб люднее казалось, а штюрмы де делали и избы разбирали сажени по три и по четыре лес болшой,, niestety,troszke mglisty jezyk staromoskiewski,z czego baczymo,ze Kozacy zostawili swoich pacholkow w pulku dla szturmu ,,cztoby ludnjee kazalos,, czyli zeby tlum byl na wyglad (dla wroga) wiekszy..choc,prawda,tutaj rok 1614 i to okolo Bialego Morza (z czego takze watpie z obecnosci zon kozackich,czyli kobiet z -pod Poltawy i Czerkas)a tutaj u nas rok 1648..

[Roman Różyński]

W drodze pod Korsuń wsparło go 3500-4000 ordy z Bozmanem Mehmedem a także nieznana liczba ochotników którą można szacować na 500 lub niewiele więcej ( do 1000 ). Miał więc Chmielnicki pod Korsuniem 6000 do 6500 Kozaków i 7000 do 7600 Tatarów, razem 13000-14000 żołnierzy.

Co do tego to zmieniłem zdanie. Źródła dość zgodnie oceniają Tatarów nad żółtymi Wodami na co najmniej 30 000, pod Korsuniem koło 40 000 lub nieco więcej

Co o Kozaków to mamy jedno źródło mówiące o 8000, drugie o 12 000, trzecie 15 000

Co do czeladzi kozackiej w wyprawie to na Zaporoże wodą wyprawiło się wg Senaiego 3500 regestrowych a wg innych lądem z Potockim 1500

Mamy też list Koryckiego który określa wyprawionych wodą na ponad 4000, a lądem na 2000, mamy więc ponad 1000 czeladzi kozackiej przy 5000 regestrowych, żon zapewne nie było bo kobiet raczej w polskiej armii nie tolerowano, te zapewne dołączyły do mężów już po Korsuniu

Co do Tatarów to większość ich armi to motłoch, część jego to dzieciaki a inna część to zapewne biedota pozbawiona broni ale sami mężczyźni gdyż kobiety tatarskie wg Czelebiego zostawały w domach by pilnować niewolnikówZnane mi źródła pozwalają określić liczbę uzbrojonych Tatarów na 25 do 40 % ogólnej liczby uczestników typowej wyprawy tatarskiej

Edytowane 7 Styczeń 2014 przez Roman Różyński

[danil]

3500-4000 ordy z Bozmanem Mehmedem

z jakich powodow zmienil swoje zdanie i co to za liczba i nazwisko z jakiego zrodla (3500-4000 ordy z Bozmanem Mehmedem)

ale sami mężczyźni gdyż kobiety tatarskie wg Czelebiego

zostawały

Ale pod Zborowiem znalezono baba tatarska,jaka zginela w boju ,z czego takze mozemo spekulowac mniej-wiecej..(,,a ile bylo tych kobiet tam?,, ,,moze to nie jedyna baba na cale wojsko tatarskie?,, i t.p..-wiec majemo zrodlo..

z liczbami zawsze bedzie problem i droga do roznego traktowania oczywiscie..

np.majemo kilko zrodel co do liczebnosci Kozakow pod Chocimem w 1621 r.-Niemec-najemnik (jaki walczyl okolo Zaporozcow)-,,zauważyć chce tutaj też, że siły zaporozcow lub, jak się ich nazywa, Kozaków, przekroczyłi 40.000 osób,,.,,ZEITUNG AUS WALACHEI,,

Takze Aksent -,,W środę w nasz oboz przybylo 45 000 Kozakow ,, .zas Sobieski pisze pro 30 000 ,co takze calkiem mozliwe..innymi slowami, jesli majemo dane z liczbami mniejszymi ,to trudno ich ignorowac na korzysc liczb wiekszych ,moim zdaniem..Zas sam piszesz w jakims watku,ze sily Tohaj-Beja pod Ochmatowem 1644 to jakis 7 tys.zolnierza czy okolo 20 000 ludzi...(dlatego sukses Koniecpolskiego wg.Ciebie jest calkiem bez fejerwerkow)

7 tys.zolnierza tatarskiego,jakie daje nam zrodlo polskie po 1648r.,to jakraz bedzie 16-20 tys..czy cos tak..

takze ciekawostka-z pisma poslow moskiewskich w Chanacie Tarbejewa i Basowa do Cara.-

,,10 maja przybiegl do Bakczysaraju Sofonka Ignatov i i powiedział nam,cholopom Twoim,ze mu od Bakczysaraju za pol-wiorsty na spotkanie przyszedł tatarzyn jaszlowski ,i rozkazal mu,Sofonce,wracać i powiedział mu takie-przyszedłi w Bakczysaraj od morza wiele ludzi Zaporozskich Czerkasow,i my,cholopy Twoi,wysyłali do Bakczysaraju tolmacza ( tego kto robi tłumaczenie z innego jezyka)i wozej (,,woz,,-ten,kto pokazuje szlaki)uznac te wiesci i zeby dowiedzieć się, co się tam w Bakczysaraju dzieje,i tolmacz i woz,przyszedłszy do nas,cholopow Twoich, powiedziałi,co z Bakczysaraju tsarycy(zony Chana) i różni ludzie uciekają w zydowskie miasteczko (Czufut-Kale pod Bakczysarajem ),a opowiadali im Tatarze, ze z morza przyszli Czerkasy,wiele ludzi,w nocy i wzieli zydowskie miasteczko Mangup i wyrubali i jencow wielu i lupy wielkie wziali, jaki w te miasteczko dla bezpieczeństwa i ochrony,Cara (Chana) i bliskich mu dostojnikow,przewiezione byli ..

I nam,cholopom Twoim,Tatarze i niewolnicy mowili,ze Tatarow zebralo sie okolo 5 tys. i z tymi zaporoskimi czerkasami bili sie dwa dni i zabili czerkasow i zywych zlapali ze stu ludzi,a czerkasy zabili tatarzow pod 200 ludzi,a przychodzili czerkasy 500 czlowiek,a inni opowiadali,ze 700 i poszli znowu na morze i ze wszystkich wsi Tatarze w ten czas uciekali z dziecmi i zonami po lasach w gory,a po tym na 3 dzien ci kozacy przychodzili w krzymskie wsi dla swojego karmienia po 4 dni i z Bakchczysaraju i z zydowskiego miasteczka (Czufut-Kale pod stolica) zony Carowy (zony Chana)i rozne ludzi uciekali w stepowe wsi do Perekopu,a Tatarze w ten czas nie poszli (na kozakow) , uzhasc (,,uzhasc,,-strach,przerażenie)w ten czas na Tatarzow upadl wielki,,

W.D Suchorukow. ,,Istoriczeskoje opisanie zemli Wojska Donskogo.1903r,,.str.143.

Jak baczymo z tego fragmentu,mozliwosci mobylyzacyjne Tatarow nie byli nieograniczone i czasem nawet w obronie wlasnych ziem i rodzin miali powazne problemy .

30-40 ooo pod Korsuniem to polowa wszystkich prawie ludzi tatarskich..

Edytowane 8 Styczeń 2014 przez danil

[danil]

Znane mi źródła pozwalają określić liczbę uzbrojonych Tatarów na 25 do 40 % ogólnej liczby uczestników typowej wyprawy tatarskiej

inni szli bez broni? chodzi pro dobrze uzbrojonych 25 do 40 % (jesli chodzi pro zrodlo z 1594r.)

[ciekawy]

Nie wiadomo w którym miejscu stoczono bitwę nad Żółtymi Wodami.

To ta lokalizacja jest błędna ?

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_nad_Żółtymi_Wodami#mediaviewer/Plik:Zolte_wody_1648.JPG

Edytowane 28 Czerwiec 2014 przez secesjonista
wpis przeniesiony z tematu "Jak bronić Redutę Ordona? "

[Roman Różyński]

To ta lokalizacja jest błędna ?

http://pl.wikipedia....e_wody_1648.JPG

Oczywiście, czy wyobrażasz sobie w takim małym okopie ok. 1000 wozów taborowych 2-konnych ?

Nie mówiąc już o tym że tak nie wyglądały XVII-wieczne szańce a przynajmniej nie spotkałem się z takim kształtem na żadnej rycinie z epokiTzn. właściwie to mozliwe że tam był zlokalizowany obóz polski ale ów odnaleziony przez Dubieckiego okop nie jest na to żadnym dowodem i z całą pewnością (choćby ze względu na mikre rozmiary) nie mógł stanowić obozu polskiego

Poniższy rysunek (ze s.128)przedstawia polowe umocnienia XVII-wieczne:

http://www.wbc.pozna...content?id=2765

Warto też zajrzeć na stronę 132 gdzie jest przedstawione m. in. trójkątne umocnienie polowe, a jak wiadomo taki kształt miał obóz polski, z tym że zamiast ziemi kurtyny były zrobione z wozów

Edytowane 28 Czerwiec 2014 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

Na blogu ciekwostka o udziale Jana Fryderyka Sapiehy w bitwie żołtowodzkiej:

http://romanrozynski.blogspot.com/2015/04/jan-sapieha-trafia-do-niewoli.html