Zakony rycerskie

[Andrzej]

Tutaj można wpisywać informacje na temat istniejącyh w przeszłości i dzisiaj zakonów rycerskich. Myśle, że jest to bardzo ciekawy temat :wink:

ZAKON ŚWIĘTEGO ŁAZARZA

Ordo Militaris et Hospitalis Sancti Lazari Hierosolymitani

Zakon świętego Łazarza został ufundowany w Ziemi więtej około 1070 roku jako zakon rycerski.

Już w XIII wieku znalazł na terenie Wielkopolski. Dotarł też na Śląsk i Pomorze Zachodnie.

Zakon św. Łazarza byl początkowo utworzony z trędowatych rycerzy i braci. W 1265 papież nakazal przejście wszystkich samodzielnych leprozoriow pod władze rycerzy świętego Łazarza.

Obecnie istnieją dwie gałęzie zakonu.

Pierwsza to Rycerski i Szpitalny Zakon świętego Łazarza z Jerozolimy pod Protektoratem Katolickiego Melchickego Patriarchy Jerozolimy, Antiochii i Aleksandrii.

Gałąź ta w Polsce zanikła w XVI wieku.

W latach 30-tych XX wieku został reaktywowany w Polsce przeorat Zakonu.

Strona internetowa: http://www.st-lazarus.net, tamże o herbie zakonu i herbach wielkich mistrzów. (Od nazwy zakonu pochodzi slowo "lazaret")

Druga gałąź, złożona z włoskich rycerzy i braci św. Łazarza została w XVI połączana z dynastycznym rycerskim Zakonem św. Maurycego Domu Sabaudzkiego.

Zakon ten nosi nazwę Zakon świętych Maurycego i Łazarza.

zobacz pełną wersję herbu zakonu (obediencji paryskiej) [/i]

[Jarpen Zigrin]

Templariusze, Fratres Militiae Templi, Pauperes Commilitones Christi Templique Salomonis

Templariusze, Fratres Militiae Templi, Pauperes Commilitones Christi Templique Salomonis, zakon rycerski założony w 1119 przez rycerza z Szampanii Huguesa de Payensa. Początkowo był bractwem chroniącym pielgrzymów przybywających do Ziemi Świętej, później głównym zadaniem zakonu stała się walka z muzułmanami. Nazwę templariusze wzięli od ich siedziby w pobliżu dawnej świątyni (templum) Salomona w Jerozolimie.

Templariusze nosili białe płaszcze z czerwonym krzyżem. Reguła zakonna, oparta na cysterskiej (zatwierdzona w 1128), stała się wzorem dla większości zakonów rycerskich. Liczne nadania i zręcznie prowadzone operacje finansowe pozwoliły templariuszom zgromadzić wielkie bogactwa zarówno w Palestynie, jak i w krajach Europy. Pozycja ekonomiczna zapewniła im wpływ na decyzje słabych królów jerozolimskich i władców europejskich, zaciągających długi w zakonnych domach bankierskich.

Po upadku Królestwa Jerozolimskiego templariusze przenieśli się na Cypr (1291), a następnie do Francji. Zadłużony u templariuszy król francuski Filip IV Piękny pragnąc uwolnić się od wierzycieli, uwięził 13 października 1307 wszystkich członków zakonu we Francji, oskarżając ich o herezję, świętokradztwo, czary, rozpustę i spiskowanie z Saracenami. Ich majątki we Francji uległy konfiskacie, wielu templariuszy spalono na stosie (m.in. 54 dostojników zakonnych, wśród nich wielkiego mistrza J. de Molaya).Pod naciskiem Filipa IV papież Klemens V rozwiązał 1312 zakon, jego majątki formalnie przekazano joannitom. We Francji zostały w dużej mierze zagarnięte przez króla.

Templariusze pojawili się na wyspie Cypr po raz pierwszy zaraz po jej zdobyciu przez Ryszarda Lwie Serce w roku 1191.Najwyższy Mistrz Robert de Sable podpisał umowę z Ryszardem o zakupie wyspy za 100 tysięcy złotych dinarów. Nie była to wysoka cena biorąc pod uwagę dotychczasowe dochody z wyspy. Ryszard Lwie Serce zgodził się na 40 tysięcy dinarów w gotówce, pozostałe 60 tysięcy miało być spłacane w ratach. Jako gwarancję spłaty Ryszard przyjął jeden z zamków Templariuszy w Palestynie. Templariusze za swoją siedzibę na Cyprze obrali Kolossi, małą miejscowość niedaleko Limassolu.

Zakon nie miał planów wobec wyspy innych niż eksploatacja. Na ludność narzucono dodatkowe podatki, na które ta – podobnie jak wobec Ryszarda Lwie Serce postanowiła odpowiedzieć buntem. Na ostateczny dzień rozprawienia się z Templariuszami wybrano Wielką Sobotę 5 kwietnia 1192 roku. Planowano działanie z zaskoczenia i masakrę wszystkich zakonników. Samych Templariuszy na Cyprze było niewielu: 14 braci z końmi, 29 innych na koniach i 74 żołnierzy piechoty. Spisek został wykryty przez zakonników, ale zbyt późno by podjąć jakiekolwiek działania obronne. Niewielka liczba zakonników na czele z Arnautem de Bouchart, schroniła się w zamku w Nikozji, bez jakiegokolwiek zaopatrzenia, więc bez szans na dłuższą obronę. Na propozycję Templariuszy, że opuszczą wyspę i udadzą się do Syrii, tłum odmówił żądając krwi łacinników, z rąk których wcześniej zginęło wielu wyznawców kościoła ortodoksyjnego. Po takiej odpowiedzi, Bouchart wolał walczyć do końca i zginąć z godnością, niż z głodu jak tchórze. Rankiem w niedzielę Wielkanocną uzbrojeni zakonnicy wyskoczyli z twierdzy, zaskakując zgromadzonych i nieprzygotowanych do walki Greków. Rycerze dokonali rzezi na Grekach, „jak na barankach”, nie oszczędzając tych, którzy szukali schronienia w pobliskim kościele. Ulice spłynęły krwią. Zakonnicy nie ograniczyli się do Nikozji. Plądrowali wsie, mordowali wszystkich, którzy stanęli im na drodze. Przerażona ludność opuszczała domostwa i ukrywała się w górach. Templariusze mieczem podporządkowali sobie wyspę, ale wiedzieli, że nie zdobyli szacunku jej mieszkańców. Czy to z obawy przed przyszłymi buntami, czy to za sugestią bezdomnego króla Jerozolimy, Rycerze postanowili odsprzedać Cypr Gwidonowi Guy de Lusingan? Dynastia Lusinganów panowała na wyspie do 1489 roku. Templariusze nie opuścili jednak Cypru, a ich posiadłości wkrótce powiększyły się o miejscowości Gastria i Sigouri w regionie Karpasia (płn.-wsch. Cypr), Yermasoegia i Matikoloni (k. Limassolu) i Psimolofou (k. Nikozji). W 1198 roku papież Innocenty III zwrócił się do Templariuszy z prośbą obrony Cypru przed atakami wrogów, jednocześnie prosząc o to samo Zakon Szpitalników i Księcia Antiochu. Templariusze niechętnie odnieśli się do tej prośby, pomni doświadczeń z ludnością cypryjską z lat 1191-1192. Szpitalnicy wykorzystali okoliczności i przejęli niektóre z fortec Templariuszy, m.in. Kolossi.

6 maja 1308 roku gubernator ds. Zakonu na Cyprze otrzymał list od papieża Klemensa V z rozkazem aresztowania członków zakonu i przejęcia ich posiadłości ruchomych. Rozkaz ten miał być wykonany natychmiast, w ciągu jednego dnia. Templariusze nie mieli zamiaru poddać się bez walki. Pod pretekstem odpowiedzi na zagrożenie ze strony Saracenów chwycili za broń. Gubernator, sam czują się zobowiązany wobec Templariuszy za ich dotychczasową pomoc, wysłał księcia Galilei do Limassolu, by ten ich aresztował. Gubernator tłumaczył się i przepraszał zakonników, ale podkreślał, że próbował ukryć ich winy jak tylko się dało, ale jest bezsilny wobec rozkazów papieża. Zapowiedział, że jego pieczęć i pieczęć Zakonu powinny być umieszczone na ich posiadłościach, a te strzeżone. Templariusze mieli przekazać broń i konie, i stawić się w pałacu arcybiskupa Nikozji.

Pod nieobecność Najwyższego Mistrza Zakonu, Marszałek Ayme d’Oselier, za zgodą braci, odmówił oddania broni i koni, godził się na przejęcie posiadłości ruchomych przez Gubernatora i zapieczętowanie skarbów, pod warunkiem, że te pozostaną przy nich. Co do ich samych, Marszałek zaproponował, że Gubernator pozwoli im przebywać w jednej z posiadłości, pod strażą? Tam mieliby oczekiwać ostatecznej decyzji papieża o do ich losów. Jeżeli Gubernator nie zgodziłby się na takie warunki, będą walczyć aż do śmierci. Postawa templariuszy rozgniewała Gubernatora, który zażądał pod groźbą śmierci, że podporządkują się rozkazom Papieża. Zakonnicy odpowiedzieli, że stawią się u Gubernatora za cztery miesiące. W tym czasie powinien on wysłać

posłańców do Papieża, którego ostatecznej decyzji w ich sprawie będą oczekiwać i podporządkują się jej.

29 maja 1308 roku Gubernator upoważnił Franciszkanów i Dominikanów do przeprowadzenia inwentaryzacji i zapieczętowania ruchomości znajdujących się w Domu Templariuszy w Nikozji. Znaleźli niewiele, gdyż najcenniejsze rzeczy zostały wcześniej przeniesione do Limassolu. W ten sam sposób zostały zamknięte kolejne posiadłości Zakonu w Pafos i Famaguście. W Limassolu Templariusze odpowiedzieli zbrojnie na obecność wojsk Gubernatora. Te jednak nie chciały podjąć otwartej walki. Nocą okrążyły dom templariuszy i wezwały zakonników do złożenia broni i oddania koni. Bracia odmówili. Bronili się przez dwa dni, po czym 1 czerwca 1308 roku poddali się. Król Cypru przejął wielkie ilości broni i zaopatrzenia (więcej niż posiadał on sam), lecz w skarbcu nie znaleziono wiele.

W 1309 roku odbył się na Cyprze sąd nad Templariuszami. Zakon Franciszkanów, któremu papież powierzył dochodzenie, nie znalazł żadnej winy Templariuszy oprócz spotykania się nocą. Na tej podstawie odebrano Zakonowi wszelkie posiadłości i przekazano je Zakonowi Joanitów, ich samych potraktowano jak niewolników i wysłano na roboty przy fortyfikacjach Famagusty. Potem przeniesiono do Lefkary, małej wioski, gdzie pozostali przez następne 3 lata.[/b]

[MaWro]

Krzyżacy

Początki: (1190-1226)

Początki zakonu krzyżackiego to oblężenie Akki w 1190 roku, w trakcie którego rycerze krzyżowi pochodzenia niemieckiego założyli przy szpitalu zorganizowanym przez mieszczan z Lubeki, nieformalne stowarzyszenie. Książę Szwabski Fryderyk przekazał następnie cały szpital owemu stowarzyszeniu, wymuszając jednocześnie na jego członkach złożenie ślubów czystości. Szpital miał oficjalną nazwę Szpitala Najświętszej Marii Panny przy Domu Niemieckim w Jerozolimie i od jego nazwy powstała też nazwa bractwa szpitalnego, gdy w 1191 r. papież Papież Klemens III oficjalnie zatwierdził jego istnienie. Po zdobyciu Akki papież przyznał bractwu rozległe dobra wokół tego miasta i instytucja ta zaczęła szybko powiększać swoje szeregi.

Cesarz niemiecki Henryk IV postanowił wykorzystać bractwo do swoich celów i nadał mu kolejne ziemie w południowych Włoszech oraz wyjednał u papieża Celestyna III przyznanie bractwu statusu pełnego zakonu rycerskiego, co nastąpiło w 1198 r. Po śmierci Henryka IV i niepowodzeniach krucjaty, zakon zaczął przeżywać regres.

Regresowi temu zapobiegł czwarty z kolei Wielki Mistrz zakonu Herman von Salza, który drogą cierpliwych działań dyplomatycznych wyjednywał od kolejnych papieży i cesarzy Niemiec kolejne przywileje i dobra na terenie Włoch, Niemiec i Palestyny, dzięki czemu zakon stał się prawdziwą potęgą ekonomiczną i polityczną, wyprzedzając wpływami znacznie joannitów i templariuszy. Dla Hermana von Salza było to jednak wszystko za mało, gdyż jego ambicją było stworzenie niezależnego państwa zakonnego. Zdawał on sobie sprawę, że zdobycze na terenie Palestyny są nietrwałe i dlatego starał się znaleźć mu nowe lokum. Pierwszym takim miejscem był Siedmiogród, gdzie zaprosił zakon król węgierski Andrzej II dla obrony swoich wschodnich rubieży przed koczowniczymi plemionami Kumanów. Z Siedmiogrodu Krzyżacy zostali jednak przegnani po tym, gdy podjęli w 1225 roku próbę wyłamania się spod zależności lennej od króla Węgier i przekazania swoich dóbr pod lenno papieży.

Działalność na Mazowszu i Prusach

W 1226 roku książę Mazowiecki Konrad zaprosił za namową Jadwigi Śląskiej zakon na swoje ziemie przyznając im w dzierżawę Ziemię Chełmińską, z której zakon miał dogodną bazę do rozpoczęcia walk z plemionami Prusów, które zagrażały północnym rubieżom Mazowsza. Cesarz Niemiecki Fryderyk II oraz papież Grzegorz IX zezwolili oficjalnie zakonowi na założenie na terenach odebranych Prusom swojego własnego księstwa, które formalnie miało stać się częścią Cesarstwa Niemiec i jednocześnie lennem książąt mazowieckich.

Od roku 1230 do 1249 zakon dzięki stale napływającemu wsparciu i posiłkom przysyłanym przez Fryderyka II, zdołał całkowicie zająć i spacyfikować dawne tereny Prusów aż do rzeki Pasłęki. System walki polegał na stopniowym eliminowaniu rozproszonych gniazd oporu Prusów i umacnianiu dopiero co zdobytej władzy terrorem prowadzonym z systemu błyskawicznie budowanych twierdz i zamków. Na mocy układu w Dzierzgoniu Prusowie przenieśli się za Pasłękę, a świeżo zdobyte tereny zostały powoli skolonizowane przez chłopów sprowadzanych z Mazowsza, Czech i Niemiec. Drugi etap podboju Prusów zaczął się już jednak w rok po układzie w Dzierzgoniu, kiedy to zakon podjął jednorazową kampanię zdobycia Dolnych Prus i Sambii, co było możliwe dzięki wsparciu króla Czech Ottokara II. Na cześć tego króla główna siedziba zakonu w Dolnych Prusach została nazwana Królewcem.

W 1260 roku wybuchło powstanie Prusów pod wodzą Herkusa Monte, które zakończyło się niemal sukcesem, jednak ponowne, szybkie wsparcie Cesarza Niemiec dla zakonu oraz sprawdzona technika budowania twierdz i stosowanie terroru spowodowała, że w 1274 roku powstanie upadło. Przywódca został pojmany przez Krzyżaków i powieszony, a sami Prusowie praktycznie wycięci w pień lub zamienieni w niewolników.

W trakcie tych wszystkich walk powstała na terenie Prus świetnie zorganizowana sieć zamków i twierdz, wokół których zaczęły powstawać rolniczo-leśne latyfundia bezpośrednio zarządzane przez rycerzy zakonnych.

W 1308 roku, już własnymi siłami zakon zajął siłą Pomorze Gdańskie, co wywołało protest króla Łokietka. Zakon sprzymierzył się księciem Janem Luksemburskim władcą Meklemburgii i zaatakował Kujawy oraz Wielkopolskę, przegrał jednak Bitwę pod Płowcami. Przegrana bitwa nie zmusiła jednak zakonu do oddania Pomorza a Łokietek nie miał dość sił na frontalny atak na zakon.

Zakon nadal próbował atakować Kujawy i Wielkopolskę metodą wojen podjazdowych, jednak cierpliwa obrona i działania dyplomatyczne Kazimierza Wielkiego zmusiły wreszcie zakon do podpisania pokoju w Kaliszu w 1343 roku, w którym zakon zrezygnował z podboju Kujaw zaś przyszłość Pomorza i ziemi Chełmińskiej miała być rozstrzygnięta przez sądy papieskie. Zakon jednak nie oddał nigdy dobrowolnie ani piędzi ziemi mimo trzech kolejnych wyroków sądu papieskiego nakazujących zwrot Pomorza.

Upadek państwa zakonnego w Prusach

Pokój w Kaliszu zmusił jednak zakon do zaprzestania ataków na Polskę. Zakon skierował swoje zbrojne ostrze przeciw Litwie, zajmując częściowo Żmudź. Zmusiło to księcia litewskiego Jagiełłę do przyjęcia chrztu, na którym dostał imię Władysław oraz ożenku z córką Ludwika Węgierskiego – Jadwigą zapoczątkowując Unię Polsko-Litewską. Jagiełło na skutek ciągłych walk podjazdowych na Kujawach i na Litwie prowadzonych przez zakon, zdecydował się ostatecznie na rozpoczęcie wielkiej wojny (1409-1411), której kulminacyjnym momentem była bitwa pod Grunwaldem, a uwieńczeniem pokój w Toruniu (1411). Pokój ten został mimo zwycięskiej kampanii wojskowej wymuszony na Jagielle ogólną sytuacją polityczną Polski, gdyż w obronie zakonu stanęła koalicja władców z dynastii Luksemburskiej – Jana, ks. zgorzeleckiego, Wacława, króla Czech oraz króla Węgier Zygmunta. Pokój ten nie oddał ponownie Pomorza ani Ziemi Chełmińskiej, zmusił jednak zakon do zaprzestania ataków na Litwę i Polskę. Zakon zaczął od tego czasu tracić na sile, a jego sytuacja ekonomiczna pogorszyła się na skutek blokady wymiany handlowej prowadzonej przez Polskę i Litwę.

6 lutego 1454 roku wybuchło wewnątrz państwa zakonnego powstanie mieszczan, które wsparł król Kazimierz Jagiellończyk (wojna trzynastoletnia), stosując przeciw zakonowi tę samą taktykę wojen podjazdowych, które prowadził niegdyś sam Zakon. Wojna ta przyniosła w efekcie kolejny pokój toruński (1466) – Zakon oddał Pomorze, Ziemię Chełmińską a także część Warmii łącznie ze stolicą zakonu w Malborku. Oprócz tego Wielki Mistrz zgodził się być lennikiem króla Polski i przeniósł swoją stolicę do Królewca.

Mimo to, zakon wciąż co jakiś czas organizował łupieżcze wypady na tereny Warmii i Mazur, jednak już bez większych rezultatów. Zmuszony przez koneksje rodzinne oraz dla zachowania pokoju wewnętrznego, ostatni Wielki Mistrz zakonu Albrecht Hohenzollern przeszedł na Luteranizm, co położyło kres istnieniu państwa zakonnego. Państwo zarządzane przez Albrechta, mimo że wciąż dość silne militarnie, znalazło się w próżni politycznej, co wykorzystał król polski Zygmunt Stary i zmusił Albrechta do hołdu lennego w 1525 r.

Od upadku państwa do dzisiaj

Zakon krzyżacki, w odróżnieniu od zakonu joannitów i templariuszy, nigdy nie został oficjalnie rozwiązany przez papieży. Praktycznie jednak zanikł on całkowicie w kilkadziesiąt lat po hołdzie pruskim, choć jego niemiecka odnoga wegetowała jeszcze do 1809 roku (tj. do likwidacji zakonu przez Napoleona I), wspierana siłą rozpędu przez niemieckie rody, w których kultywowano tradycję krzyżacką.

W 1834 roku nastąpiło reaktywowanie zakonu w Wiedniu przy wsparciu Cesarza Austrii. W XIX wieku zakon powrócił do działalności charytatywnej i szpitalniczej. Członkowie zakonu pełnili służbę sanitarną i obsługiwali szpitale polowe w armii austriackiej. W 1923 r. zakon zrezygnował z charakteru rycerskiego i przekształcił się w zgromadzenie zakonne zajmujące się zgodnie z pierwotnym powołaniem działalnością charytatywno-szpitalną. Po przyłączeniu Austrii do III Rzeszy hitlerowcy zakazali działalności zakonu i skonfiskowali jego dobra.

Zakon istnieje do dzisiaj, a jego obecną siedzibą jest dom zakonny w Wiedniu. Ma ono swe domy również w Niemczech, Włoszech, Słowenii, Czechach, Słowacji, Belgii i Holandii. Zakon kieruje parafiami, prowadzi pracę duszpasterską, sprawuje opiekę duchową w szpitalach zakonnych, prowadzi różne placówki służby zdrowia, domy starców i domy dziecka. Pełna nazwa zakonu obecnie brzmi: Bracia i Dziewice Zakonu Niemieckiego Najświętszej Marii Panny w Jerozolimie.

Tradycje rycerskie kultywują familiares czyli księża i świeccy żyjący poza zakonem z których niewielką część stanowi grupa Rycerzy Honorowych (byli nimi w ostatnich latach arcybiskup Wiednia Franz kardynał König i Książę Liechtesteinu Franciszek Józef II). Familiares, których jest w sumie ponad pięciuset, zorganizowani są w trzy baliwaty (Niemiec, Austrii i Południowego Tyrolu) oraz dwie komandorie (Rzymską i Altenbiesen (Belgia)).

Struktura zakonu w dobie jego rozkwitu w Prusach

Na czele zakonu stał Wielki Mistrz, który był wybierany przez Kapitułę Generalną na okres dożywotni. Jego władza była niemal absolutna, aczkolwiek w kluczowych kwestiach politycznych (rozpoczynanie wojny, podpisywanie układów itd.) musiał on uzyskiwać zgodę Kapituły. Członkowie Kapituły rekrutowali się z ogółu rycerzy, nie byli oni jednak demokratycznie wybierani, lecz powoływała ich do swojego składu sama Kapituła, w miarę powstawania w niej wakatu, zwykle na skutek śmierci jednego z jej członków. Kapituła wybierała najważniejszych dygnitarzy, którzy pełni rolę rządu zakonu. Byli to:

* Wielki Komtur – pełniący rolę ministra gospodarki i spraw wewnętrznych

* Wielki Marszałek – pełniący rolę ministra wojny

* Wielki Szpitalnik – pełniący rolę ministra dyplomacji (a teoretycznie zajmujący się działalnością charytatywną zakonu)

* Wielki Skarbnik – zajmujący się finansami zakonu

* Wielki Mincerz – odpowiedzialny za opiekę nad uzbrojeniem, końmi i stanem twierdz

* Wielki Szafarz – odpowiedzialny za handel

Oprócz tych urzędów centralnych, w poszczególnych prowincjach zakonu funkcjonowali Komturzy Krajowi, którzy mieli wokół siebie lokalne Kapituły i lokalnych dygnitarzy.

Pod nimi stali już szeregowi rycerze zakonni. Rycerze Ci wywodzili się wyłącznie ze szlacheckich rodzin niemieckich. Przy ich przyjmowaniu zwracano uwagę na ich pochodzenie, natomiast bez znaczenia było ich wcześniejsze życie. Na mocy przywileju papieża Honoriusza III przyjęcie w poczet zakonu chroniło przed odpowiedzialnością prawną za wcześniejsze czyny we wszystkich państwach chrześcijańskich. Nic więc dziwnego, że członkami zakonu zostawali zwykle szlachetnie urodzeni bandyci. Rycerze byli zaopatrywani w zbroję, konia i pełen rynsztunek rycerski na koszt zakonu. Na zbrojach nosili oni białe płaszcze z czarnym wąskim krzyżem. Wszystkie wyższe funkcje zakonne mogli pełnić wyłącznie rycerze. Oprócz rycerzy członkami zakonu byli też bracia i siostry służebne, którzy dla odróżnienia nosili szare płaszcze z krzyżem. Pełnili oni rolę giermków, stajennych, kucht, sprzątaczek itp.

W zakonie funkcjonowała też kategoria półbraci – którymi byli zarówno rycerze walczący razem z rycerzami zakonnymi ale bez składania ślubów zakonnych, jak i rozmaitej maści fachowcy silnie zależni od zakonu – jak rzemieślnicy, nauczyciele itp.

Całkowicie poza zakonem była większość ludności chłopskiej i spora część mieszczan, którzy byli nazywani ludźmi zależnymi.

Na samym dole hierarchii stali niewolnicy, którzy pochodzili z ludności podbitej lub byli porywani w trakcie wojen podjazdowych. Niewolnicy wykonywali zazwyczaj najgorsze prace przy budowach twierdz, wywozie nieczystości itp.

Historia Joanitów

[ Dodano: 2005-07-17, 17:15 ]

Sovrano Militare Ordine Ospedaliero

di San Giovanni di Gerusalemme

di Rodi e di Malta

Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników

św. Jana z Jerozolimy,

z Rodos i z Malty.

Początki w Palestynie

Zakon powstał jeszcze przed I krucjatą - jego prapoczątkiem był szpital św. Jana Chrzciciela1 założony przez mieszczan z włoskiego państewka Amalfi. Przy szpitalu szybko powstało nieformalne bractwo zakonne pod wodzą legendarnego Gerarda. W czasie pierwszej krucjaty szpital

okazał się bardzo przydatną instytucją, istniejące przy nim bractwo przekształciło się zaś pod wodzą Rajmunda de Puy w zakon rycerski, który w 1113 został oficjalnie uznany przez papieża Paschalisa II. W odróżnieniu od templariuszy i Krzyżaków, zakon joannitów miał od początku charakter międzynarodowy i przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich bez względu na ich narodowość.

Władcy Królestwa Jerozolimskiego powstałego na bazie sukcesów pierwszej krucjaty nadali joannitom obowiązek strzeżenia wewnętrznego bezpieczeństwa nowego państwa, co miało odciążyć jednostki liniowe. Joannici zaczęli w tym czasie budować całą sieć warowni i zamków na terenie Palestyny, a wśród nich ogromną warownię-szpital Margat, która stała się później oficjalną siedzibą Zakonu. W 1144 Rajmund II, hrabia Trypolisu, oddał szpitalnikom olbrzymi Krak des Chevaliers. Zakon uzyskał w tym czasie także szereg przywilejów i dóbr w całej chrześcijańskiej Europie, gdzie powstała cała sieć komandorii, z których część funkcjonowała także w Polsce.

1 Wilhelm z Tyru jako pierwszego patrona joannitów przypisuje św. Jana Jałmużnika. Teza ta oparta została na tym, że św. Jan Jałmużnik w VI wieku odrestaurował kościół św. Jana Chrzciciela, nazywany od tej pory kościołem pod wezwaniem św. Jana Jałmużnika a znajdujący się na terenie nadanym później joannitom. Źródła wskazują jednak, że patronem zakonu od początku był św. Jan Chrzciciel.

Cypr, Rodos i Malta

Po upadku Jerozolimy Zakon przeniósł swój główny szpital do Akki, a siedzibę do Margat. Po zdobyciu Akki przez Saracenów i końcu Królestwa Jerozolimskiego 1291, Zakon przeniósł się razem z templariuszami na Cypr. Po likwidacji zakonu templariuszy papież przekazał ich ziemie joannitom, jednak nie wszystkie posiadłości udało się przejąć. Nagły wzrost potęgi umożliwił joannitom, pod wodzą bezwzględnego Fulko de Villareta, zorganizowanie najazdu na Rodos będącego formalnie pod władzą Bizancjum. Joannici zajęli i spacyfikowali całą wyspę i utworzyli na jej terenie sprawnie zarządzane państwo zakonne. Rycerze przesiedli się z koni na okręty, a ich państwo stało się szybko potęgą morską kontrolującą handel we wschodniej części Morza Śródziemnego i wspomagającą wzrost zamożności włoskich miast-państw, w tym zwłaszcza Wenecji.

Członkowie Zakonu pochodzili z wielu państw Europy. Podzieleni byli na osiem grup narodowościowo-terytorialnych zwanych językami (Langues) lub prowincjami: Prowansja, Owernia, Francja, Anglia, Włochy, Niemcy, Aragonia i Kastylia. W każdej fortecy, której bronili Joannici, każda Langua strzegła tylko jednej części murów, co wzmacniało rywalizację i konkurencję pomiędzy grupami, choć z drugiej strony oczywiście osłabiało jedność Zakonu.

Kontrola handlu morskiego bardzo przeszkadzała interesom Imperium Otomańskiego, dlatego podejmowało ono ciągłe ataki na Rodos zakończone wreszcie w 1521 sukcesem, który położył kres państwu zakonnemu na tej wyspie.

Przez kilkanaście lat Zakon tułał się po różnych krajach Europy, wreszcie cesarz niemiecki Karol V pozwolił w 1530 roku osiedlić się joannitom na Malcie, gdzie zbudowali port, szpital i warownię, z której ponownie zaczęli nękać okręty otomańskie. Spowodowało to szybką odpowiedź Imperium, jednak długotrwałe oblężenie Malty w 1565 przez wojska Sulejmana Wspaniałego nie przyniosło efektu i Zakon tym razem wygrał. W 1566 rozpoczęto budowę nowego miasta mającego stać się nową stolicą Zakonu. Na cześć Jeana de la Valette, Mistrza w latach 1557-1568 dowodzącego wojskami zakonu podczas Wielkiego oblężenia, miasto to nazwano Valletta (stolica współczesnej Malty).

Podobnie jak na Rodos, Zakon stworzył na Malcie świetnie zorganizowane państwo zakonne, które przetrwało aż do 1798, kiedy to flota Napoleona zdążająca do Egiptu zajęła bez większego oporu tę wyspę przekształcając ją w zamorską prowincję francuską.

Większość dóbr, które joannici zostali zmuszeni pozostawić na Malcie, została zajęta przez wojska francuskie. Nie cofnięto się nawet przed splądrowaniem kościołów, co wywołało bunt miejscowej ludności, początkowo przychylnej francuzom. Kosztowności należące do Zakonu zostały wywiezione z wyspy na statku "L'Orien", który w czasie bitwy pod Abukirem został zatopiony wraz z całym ładunkiem.

Na skutek wojen napoleońskich w Europie, Zakon utracił też większość swoich komandorii, oprócz kilku w Czechach, i niemal całkowicie podupadł.

Wywołane przez maltańczyków powstanie, wsparte przez flotę angielską i portugalską, doprowadziło do zajęcia Malty w 1800 przez wojska brytyjskie. Dwa lata później został zawarty przez Francję i Wielką Brytanię Trakat w Amiens, w którym jeden z punktów oddawał Maltę Zakonowi. Jednak rok później traktat ten został zerwany i nie doszło do oddania wyspy joannitom. Zakon ostatecznie musiał pogodzić się z utratą Malty kiedy w 1814 Traktat Paryski oficjalnie uznał brytyjskie zwierzchnictwo nad wyspą.

Czasy współczesne

Po upadku Napoleona Zakon odzyskał część swoich dóbr na Sycylii i w okolicach Ferrary, jednak trudności finansowe zmusiły joannitów do porzucenia ich i przeniesienia swojej siedziby do Rzymu. Zakon w dawnej formie próbował jeszcze odtworzyć cesarz Austrii Ferdynand I, mianowany Wielkim Mistrzem. Dzięki jego staraniom joannici odzyskali ok. 100 starych komandorii w Apulii i Lombardii, które zostały im ponownie zabrane przez Mussoliniego.

W XIX wieku rozproszeni po Europie kawalerowie maltańscy zaczęli zakładać nieformalne stowarzyszenia świeckie, będące odtworzeniem dawnej struktury przeoratów. Część z nich miała charakter katolicki, a część protestancki. Pierwszym tego rodzaju stowarzyszeniem było Maltańskie Stowarzyszenie Reńsko-Westfalskie, założone w 1806, które grupowało katolickich członków dawnego zakonu. Jego konkurencją był popierany przez królów Prus Baliwiat Brandenburski, który stał się elitarnym stowarzyszeniem pruskich junkrów.

Oprócz tego powstawały też na ich wzór podobne stowarzyszenia w innych krajach - w Anglii, Hiszpanii, Włoszech, Francji, Portugalii i Polsce. Stowarzyszenia te w czasie I i II wojny światowej organizowały szpitale polowe, a w czasach pokoju prowadziły i prowadzą liczne szpitale w całej Europie i w USA. Po II wojnie światowej Zakon stał się bardzo popularny w USA, gdzie przystąpiło do niego ponad 2000 kawalerów. Charakter zakonny przywrócił kawalerom maltańskim papież Pius XII w 1953.

Jednocześnie zaczęło powstawać wiele organizacji podszywających się pod Zakon.

Obecnie wszystkie katolickie stowarzyszenia kawalerów maltańskich mają jednakowy statut i są oficjalnie częścią Zakonu, zaś stowarzyszenie angielskie i protestanckie niemieckie funkcjonują niezależnie, ale stale współpracują i wymieniają doświadczenia z zakonem katolickim.

Zakon w swojej części katolickiej liczy dzisiaj ok. 10 000 członków zrzeszonych w sześciu wielkich przeoratach, 4 subprzeoratach i 45 związkach narodowych. 450 członków jest Polakami. W 1994 Zakon uzyskał status oficjalnego, stałego obserwatora przy ONZ. Zakon stanowi suwerenne państwo i jest oficjalnie uznawany przez rządy 92 państw na świecie, przy których posiada on swoich ambasadorów. Na jego czele stoi Szkot z pochodzenia, Wielki Mistrz Andrew Bertie (czyt. Baati).

Joannici w Polsce

Na ziemie polskie joannici zostali sprowadzeni przez księcia Henryka Sandomierskiego, który przed 1166 nadał im Zagość z kilkoma wsiami. W 1187 otrzymali kościół św. Michała Archanioła w Poznaniu, przemianowany na kościół św. Jana Jerozolimskiego (Jana Chrzciciela), a wkrótce potem kościoły w Tyńcu, Bardzie i Strzegomiu na Śląsku, gdzie powstały tzw. komandorie joannitów.

W XIII wieku i później powstały dalsze komandorie, m.in. na Pomorzu i Ziemi Lubuskiej. Zamek Joannitów znajdował się w miejscowości Chwarszczany. W 1775 powstał w Polsce Wielki Przeorat, połączony w 1798 przez cara Pawła I z przeoratem rosyjskim w jedno zgromadzenie (rozwiązane w 1817). Związek Polskich Kawalerów Maltańskich powstał w 1927 Po II wojnie światowej Związek odrodził się na emigracji, a w 1992 został reaktywowany w Polsce.

Tradycja przynależności do zakonu joannitów przetrwała do dziś w wielu rodach szlacheckich i stanowi tytuł honorowy.

W Polsce do najbardziej popularnych przedstawicieli zakonu należą politycy Alicja Grześkowiak i Marcin Libicki.

[Karol Wielki]

Bożogrobcy, Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Świętego Grobu Jerozolimskiego, w Polsce znany także jako Zakon Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Chrystusowego (oficjalna, łac. nazwa: Ordo Canonicorum Regularium Custodum Sacrosant Sepulchri Domini Hierosolymitani) lub Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie to zakon wywodzący się z założonej w 1099 r. przez Gotfryda z Bouillon kapituły. Początkowo zakon stanowiło 20 kanoników sprawujących służbę duszpasterską i 50 rycerzy krzyżowych wywodzących się z najlepszych domów rycerskich. Podlegali oni zwierzchnikowi kościoła łacińskiego w Ziemi Świętej czyli biskupowi Jerozolimy. W czasach stacjonowania w Palestynie (do XIII wieku) do ich podstawowych obowiązków należało oprowadzanie pątników, obrona Grobu Chrystusa oraz uczestniczenie w wyprawach przeciw niewiernym. Kapituła składała się z duchownych i rycerzy, jednak szybko dominującą rolę zaczęli odgrywać kapłani. Regułę św. Augustyna nadał im patriarcha Arnulf z Rohez (1114 r.) W 1122 r. zatwierdził ją papież Kalikst II.

Zakon na świecie

Po upadku Akki, zakon rozwijał się w Europie, a siedzibą przeora generalnego stała się Perugia. W 1471 r. zakon liczył 2080 członków. W I połowie zakon posiadał 88 klasztorów, a pod koniec XV w. już blisko 200 placówek skupionych w kongregacje rozmieszczone w Lombardii, Toskanii, Królestwie Neapolu, Niemczech, Węgrzech, Czechach i Polsce. W Europie bożogrobcy szerzyli kult Grobu Pańskiego i nabożeństwa pasyjne oraz prowadzili działalność charytatywną. Strój zakonny stanowi biały habit z czerwonym krzyżem jerozolimskim na lewej piersi.

Zakon przeżył poważny kryzys pod koniec XV wieku. Papież Innocenty VIII w 1489 roku inkorporował bożogrobców do zakonu joannitów (Kawalerów Maltańskich). Zakon bożogrobców został zniesiony w większości krajów europejskich, przetrwał jednak m.in. w Hiszpanii i Polsce. Na świecie zakon przez kilka wieków wegetował. Odżył dopiero po reaktywacji łacińskiego Patriarchatu Jerozolimy w 1847 na mocy konkordatu między Stolicą Apostolską a Turcją. Został zreformowany przez św. Piusa X w 1907 i następnie przez Piusa XII w 1940.

Do Polski bożogrobców sprowadził w 1163 r. możnowładca Jaksa z rodu Gryfitów, który ufundował im klasztor miechowski (Miechów, stąd używana w Polsce nazwa miechowici). Zakon szybko się rozwijał, otrzymując liczne nadania od książąt, możnowładców i biskupów. W okresie walk Władysława Łokietka ze zwolennikami rządów czeskiego króla Wacława miechowici poparli tych drugich, czym narazili się na kilka najazdów. Społeczność zakonną tworzyli wówczas głównie Czesi i Niemcy, a Wacław II był wielkim protektorem zakonu w Czechach. Po jego śmierci klasztor popierał przeciwników rządów Łokietka, w tym niemieckich mieszczan krakowskich pod wodzą wójta Alberta. W 1311 r. wojska książęce wypędziły bożogrobców z Miechowa i obsadziły klasztor zbrojną załogą. W 1314 r. zakonnicy powrócili do Miechowa. Zmiana władz klasztoru (wybór Polaka na to stanowisko, co stało się później regułą) doprowadziła do złagodzenia stosunku Łokietka do bożogrobców i do zwrotu majątków zakonnych. W 1374 r. prepozyt miechowski został wikariuszem generalnym na całą Polskę i kraje sąsiednie. W czasach Wielkiej Schizmy Zachodniej (1378-1418) uwolnił się od zwierzchnictwa patriarchy opowiedział się po stronie papieża i uzyskał papieską konfirmację. Odtąd klasztor miechowski był podporządkowany Stolicy Apostolskiej.

Do XVI wieku powstało łącznie 32 ośrodki zakonu w Polsce. Aż do drugiej połowy XVI w. wszystkie one podlegały bezpośrednio prepozytowi z siedzibę w Miechowie. Prepozyt miechowski podlegał bezpośrednio patriarsze jerozolimskiemu, który zatwierdzał jego wybór. Później jednak, dla lepszej kontroli działalności zakonu i sprawniejszego zarządzania konieczny stał się podział na cztery prowincje: małopolską, wielkopolską, mazowiecką i ruską. W 1774 r. kongregacja miała w Polsce 88 kapłanów i 19 kleryków.

Polscy bożogrobcy prowadzili działalność charytatywną i duszpasterską, przy ich konwentach organizowano parafie i szpitale. Spopularyzowali pochodzący z tradycji jerozolimskich zwyczaj budowania w kościołach na okres Wielkiego Tygodnia tzw. grobu Pańskiego, organizowali nabożeństwa pasyjne. Poza swoimi pierwszoplanowymi zadaniami Bożogrobcy w XVIII w. przejęli pod swoją opiekę część szkół pojezuickich. Strój zakonny polskich bożogrobców w tym okresie to czarny habit z czerwonym krzyżem patriarchalnym.

Początek wieku XIX przyniósł stopniową likwidację zgromadzenia, najpierw w zaborze pruskim, a następnie austriackim. W 1819 r. w ramach działań Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Królestwa Polskiego kierowanej przez Stanisława Kostkę Potockiego doszło do kasaty domu generalnego w Miechowie. Ostatni zakonnicy działali jeszcze do połowy XIX w.

Bożogrobcy współcześnie

Obecnie zakon jest stowarzyszeniem duchownych i świeckich, nie związanych ślubami zakonnymi , działa w 40 krajach, a jego wielkim mistrzem jest od 2007r. arcybiskup John Foley, były bliski współpracownik Jana Pawła II oraz ks.kardynała Dziwisza z którym razem otrzymali nominacje biskupie oraz osobiste arcybiskupów. Bożogrobcy aktywnie wspierają katolików w Ziemi Świętej np. dotują w około 50 % zwyczajny budżet patriarchy łacińskiego Jerozolimy. Utrzymują i prowadzą w Ziemi Świętej blisko 100 szkół podstawowych i zawodowych, do których mogą uczęszczać dzieci niezależnie od pochodzenia i wyznawanej wiary. Bożogrobcy formalnie powrócili do Polski w latach 90. XX wieku. W wyniku wieloletnich starań polskiej emigracji, 8 grudnia1995r. mianowano Kardynała Józefa GlempaWielkim Przeorem i utworzono zwierzchnictwo bożogrobców w Polsce. Zwierzchnikiem Zakonu w Polsce jest prof. Jerzy Wojtczak-Szyszkowski, a kanclerzem Przeoratu Polski Włodzimierz Krysiak.

[riv]

Zakon Calatrava (kalatrawensi) - zakon rycerski utworzony w 1158 roku w Kastylii (teren dzisiejszej Hiszpanii) przez opata Rajmunda Sierrę i ojca Diego Velázqueza z cysterskiego opactwa Fitero.

Zadaniem zakonu nakazanym przez króla Kastylii Sancho III była obrona przed Maurami zamku Calatrava, panującego nad południową drogą do Toledo i Kordoby,a zdobytego na nich przez króla Kastylii Alfonsa VII w 1147 roku. W roku 1164 papież Aleksander III uznał zakon i nadał mu regułę cysterską z dodanym obowiązkiem walki z niewiernymi. Reguła została ostatecznie potwierdzona przez papieża Innocentego III i kapitułę generalną cystersów w 1199 r. Zakon podlegał jurysdycznie opactwu w Morimond.

Cechą różniącą go od innych zakonów rycerskich było to, że nie wymagał od swoich członków potwierdzenia pochodzenia rycerskiego, a także, że jego członkowie byli prawdziwymi zakonnikami cysterskim

Mimo heroicznych wysiłków Calatrava została utracona przez zakon na rzecz muzułmanów w roku 1195. Dla zakonu zaczęły się trudne czasy i zdołał on się odrodzić dopiero po dłuższym okresie. Rekonkwista przyniosła w roku 1212 odzyskanie zamku Calatrava, który został oddany zakonowi. Udział w wojnach doprowadził do znacznego pomnożenia wpływów i zasobów zakonu, przekształcając go w potężną i niezależną od królów Kastylii instytucję. Spowodowało to starania monarchów kastylijskich Izabeli i Ferdynanda o podporządkowanie sobie zakonu. Działania te zostały uwieńczone sukcesem w 1487 roku, kiedy to na mocy bulli papieża Innocentego VIII zakon został podporządkowany koronie hiszpańskiej, choć nie przeobraził się w zakon dynastyczny.

Z czasem zakon przekształcił się w stowarzyszenie ludzi, których król chciał uhonorować za zasługi dla monarchii. W 1540 r. papież Paweł II pozwolił żenić się członkom zakonu. Po wiekach zmiennych losów w roku 1838 zakon Calatrava faktycznie przestał istnieć.

Strój zakonny został zatwierdzony w 1164 r. przez papieża Aleksandra III i obejmował zmodyfikowany, skrócony, cysterski biały habit przystosowany do jazdy i walki konnej. Początkowo stroju nie wyróżniały żadne specjalne symbole. Dopiero w 1397 r. został wprowadzony charakterystyczny, czerwony krzyż, a od około 1400 r. krótka ciemnoszara lub czarna tunika z krzyżem zakonnym na lewej piersi.

Obecnie istnieje w postaci orderowego bractwa rycerskiego, którego wielkim mistrzem jest Jan Karol, Król Hiszpanii. Prezydentem Rady Czterech Zakonów jest Karol, Książę Obojga Sycylii, Parmy i Kalabrii, a wielkim komandorem - Książę Granady i Egi.

W XIII wieku prawdopodobnie cystersi z Oliwy osadzili kilku rycerzy zakonnych w Tymawie, położonej w pobliżu granicy z Prusami.

[Tofik]

Koledzy - być może temat polega na kopiowaniu z Internetu wszelkich treści dotyczących różnorakich zakonów. Ale zawsze, zawsze, podajemy źródło skąd kopiujemy owe treści.

[Paweł94]

A jam takie pytanie, co do tunik noszonych przez zakony Templariuszy i Joannitów. Bo Templariusze w czasie walki nosili białe tuniki z czerwonym krzyżem jak na herbie zakonu, zaś Joannici czarne tuniki z białymi krzyżami. Ale słyszałem ostatnio, że mieli też drugi rodzaj nie-do-walki.

[riv]

Joannici czarne cotte d'armes zakładali od powstania Zakonu do roku 1259.zaś czerwone cotte d'armes, wappen/waffenroki, tabardy zakładano po 1259 aż do czasów nam obecnych.

A jeżeli chodzi o "tuniki nie do walki" to po prostu były dłuższe i z rękawami.

[erbsen]

Witam wszystkich miłosników pieknych i tajemnych Wieków Średnich .

Zakony Rycerskie to nie tylko Templum , Joanici czy też Zakon N.M.P. ale i te które miały żywot Jętki Jedniodniówki i tu chciałabym się zapytać czy ktoś z szanownego grona ma jakieś informacje na temat Zakonu Gereona powstałego w 1190 r .oraz 1195 – Zakonu Ciszy i Miecza – utworzonego na Cyprze i Zakonu św. Błażeja i Najświętszej Marii Panny ?

[gregski]

Wiem tylko, że Zakon Gereona związany był ze Szwabią a konkretnie z dynastią Hohenstaufów. No i była to chyba jakaś emeferyda.

[secesjonista]

Jeśli moje skojarzenia są słuszne to Zakonu św. Błażeja poszukiwać by trzeba w Armenii.

Skojarzenie zaś opiera się kruchej przesłance - w postaci istnienia orderu św. Błażeja i Marii Dziewicy.

A o organizacjach militarnych, zakonach z tamtego obszaru można poczytać w publikacjach Marie-Anny Chevalier.

Jeśli chodzi o Zakon Ciszy i Miecza wystarczy przeszukać google wpisując: frazę Sovereign Order of Cyprus czyli inną nazwę tego zgromadzenia.

www.kmfap.net

www.orderofcyprus.org/

[erbsen]

Dziękuję . Marie-Anny Chevalier niestety nie znam zadnej publikacji , w zakresie Wypraw Krzyzowych i zakonów korzystam z elementarza tzn.książek Runcimana no a w kwstji Templum Barbera . Choć nie będe ukrywać iz mimo fascynacji Templum / a kto jej nie miał najbliższy sercu jest Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie .

Co do

Gregski

Wiem tylko, że Zakon Gereona związany był ze Szwabią a konkretnie z dynastią Hohenstaufów. No i była to chyba jakaś emeferyda.

tyle tez dowiedziałam się z netu... myślałam może jakieś powiązania z N.M.P. ?

Edytowane 6 Sierpień 2013 przez erbsen

[secesjonista]

Wątek rozpoczęty przez maxgalla tyczący się przemiany w Zakonie Joannitów wydzieliłem w odrębny temat:

forum.historia.org.pl - "Szpitalnicy św. Jana - przyczyny i okoliczności przemiany w zakon rycerski"

secesjonista

[maxgall]

W czasie gdy bracia de Montaigu stali na czele zakonów Joanitów i templariuszy, Joannici odkupili od templariuszy „prawa do Szpitala”. Czy ktoś wie może o jakie prawa chodziło?

 

Suma jaką zapłacony była symboliczna – 160 bizantów czyli wartość jednego konia bojowego.

 

pozdr

Edytowane 5 Lipiec 2018 przez maxgall