Wywiad i kontrwywiad w czasach RON - u

[maxgall]

W dziejach RON zdarzały się historie rodem z kart powieści szpiegowskich i głównymi bohaterami wcale nie były tam anonimowe postacie.

Fryderyk Getkant, znany artylerzysta, w roku 1626 zakradł się w przebraniu rybaka do Pilawy (będącej wówczas w rekach Szwedów) i, po przeprowadzeniu odpowiednich pomiarów, wykonał szczegółowe plany szwedzkich umocnień.

Zapewne opierając się na tych planach, królewicz Władysław proponował uderzenie na Pilawę, w celu odcięcia Szwedów od zaopatrzenia i posiłków.

Przepiękna robota wywiadowcza

[Szarak]

Również w kampanii cudnowskiej polska służba wywiadowcza działała całkiem sprawnie. Nie znany z nazwiska szlachcic przebrany za dejneka dostał się do obozu przeciwnika pod Kotelnią. Obeznany ze sprawami wojskowymi, bystry i inteligentny, potrafił zjednać sobie Kozaków poprzez wspólne, suto zakrapiane biesiady, dzięki czemu zdobył informacje na temat planów wojennych dowództwa. 26 sierpnia podobnież uczestniczył w przeglądzie wojska.

[Tofik]

Chodkiewicz - wg Podhorodeckiego - utrzymywał na dworze Karola IX dwóch Inflantczyków, których sowicie opłacano (ale nie wiadomo kto to robił - państwo czy hetman, chyba to drugie).

[Kadrinazi]

Raczej byli to prywatni szpiedzy Chodkiewicza - podobne 'manewry' stosował też np. hetman Krzysztof Radziwiłł podczas wojny 1621-22. Nie miał co prawda szpiegow na dworze, ale przy armii szwedzkiej już by się ktoś znalazł

[maxgall]

Bardzo ciekawym przykładem działań zahaczających o wywiad, czy też o ogólnie pojęte w dzisiejszym tego słowa znaczeniu "służby", jest historia Pawła Krajewskiego, towarzysza chorągwi husarskiej Szczęsnego Niewiarowskiego.

Otóż Pan Paweł Krajewski w przeddzień bitwy pod Kircholmem dostał się, w niejasnych okolicznościach, do szwedzkiej niewoli. Szlachcic ten został przesłuchany „w obecności króla i przez samego króla” Karola IX, a podczas przesłuchania prezentował się nadzwyczaj dumnie, jak również nadzwyczaj łatwo dzielił się swoja wiedzą na temat wojska litewskiego. Informacje przez niego przekazane spowodowały natychmiastowe podjęcie przez Karola decyzji o wymarszu i stoczeniu walnej bitwy z Chodkiewiczem (pomimo protestów części swoich oficerów).

Informacje przekazane przez Krajewskiego okazały się niezbyt zgodne z rzeczywista sytuacja gdyż, jak wiadomo, wojska szwedzkie poniosły sromotną klęskę. Paweł Krajewski zginął ponoć z ręki samego Karola IX, gdy ten powrócił na okręt po ucieczce z pola bitwy.

pozdr

Edytowane 23 Czerwiec 2009 przez maxgall

[Kadrinazi]

Krajewski opisał wojska litewskie zgodnie z prawdą:

'Wojsko nasze, najjaśniejszy książę, jest długim pochodem zmordowane i nieliczne... Posiłków chyba za dwa tygodnie spodziewamy się, atoli hetman moj z garstką żołnierzy bitwę z wami stoczyć gotów'.

Towarzysz nie dostał się w tajemniczych okolicznościach do niewoli- został złapany w potyczce podjazdów, co nader często się zdarzało.

Karol IX dążył do bitwy wbrew swoim oficerom (praktycznie cały wyższy korpus był przeciwny), postawa Krajewskiego nie miała tutaj raczej nic do rzeczy. Karol bitwę chciałby stoczyć i bez zeznań nieszczęsnego husarza.

[maxgall]

Akurat w tym przypadku jestem zwolennikiem "spiskowej teorii dziejów". Niejasna jest dla mnie sprawa rzeczonego podjazdu wykonywanego przez husarię i to po długim i wyczerpującym marszu, zadziwiająca jest dla mnie postawa Chodkiewicza na wieść o nadciąganiu wojska szwedzkiego, czy wreszcie postawa Krajewskiego i jego śmierć.

Nawet jeżeli motywy Krajewskiego były inne, a Karol był już wcześniej zdecydowany na wydanie bitwy w polu, to na pewno zeznania Krajewskiego utwierdziły Karola w tej decyzji. Wynik był taki że wojska szwedzkie zrobiły dokładnie to co chciał Chodkiewicz.

pozdr

Edytowane 23 Czerwiec 2009 przez maxgall

[Kadrinazi]

Husaria w armii litewskiej chodziła w podjazdach, zwłaszcza gdy jazda kozacka była nader mizerna. Zdarzało się też, że towarzysz husarski obejmował dowództwo podjazdu.

Pamiętaj że Karol IX wymaszerował z obozu pod Rygą jeszcze przed złapaniem Krajewskiego - Szwedzi dobrze zdawali sobie sprawę, że Chodkiewicz ma szczupłą armię. Karol postulował wszak 26 września na radzie wojennej, że ruszy na Litwinów 'tylko' z 8000 żołnierzy, gdyż według niego taka przewaga byłaby wystarczająca. Dopiero naciski ze strony doświadczonych oficerów doprowadziły do wyruszenia z całą armią.

Fakt że postawa Krajewskiego - to nader chętne dzielenie się informacjami, a nie ma żadnych informacji o typowych metodach przesłuchań - śmierdzi podstępem, tyle tylko co miałoby to przynieść? Chodkiewicz dążył do bitwy, paradoksalnie Szwedzi tym razem też. Na pewno zeznania Krajewskiego (jak i zapewne doniesienia szpiegow) utwierdziły Karola w przekonaniu, że bitwę trzeba wydać i Litwinow wdeptać w ziemię.

A co do okoliczności śmierci Krajewskiego? Wściekły z powodu porażki Karol miał go 'w przystępie złości i rozpaczy' pchnąć rapierem - chociaż dla Szwedow lepiej by było, gdyby władca na ten rapier rzucił się przed bitwą

[Bronek]

Nie było tu ani podstępu, ani nader chętnego dzielenia się informacjami. Krajewski odnosił się do Szwedów dość lekceważąco (widać uznał, że mimo iż jest jeńcem należy trzymać fason) oświadczył, że chociaż armia Rzeczypospolitej ustępuje liczebnością szwedzkiej, to jednak i tak wygra.

[Kadrinazi]

Jego lekceważenie widać także w tym, że określał Karola IX per 'książę', nie uznając jego tytułu królewskiego

[maxgall]

Gdybu jakikolwiek żołnierz RON okreslił Karola królem, mógłby zostać uznany za zdrajcę. Wszak król szwedzki był tylko jeden

pozdr

[secesjonista]

Zdzisław Spieralski określił obowiązki hetmana polnego (od 1492 r.)w ten sposób: "organizacja obrony potocznej w ramach zaciągów finansowanych podatkami publicznymi, prowadzenie wywiadu na terenie Porty, w szczególności na terytorium chanatu krymskiego. dołączyły się tu też relacje pograniczne z Mołdawią"

/A. Sucheni-Grabowska "Wolność i prawo w staropolskiej koncepcji państwa", warszawa 2009, s. 167/

[secesjonista]

Dla zainteresowanych bliżej tematyką:

M. Kaczka "Służba wywiadowcza i dyplomatyczna Adama Mikołaja Sieniawskiego na początku XVIII wieku. Próba nowego ujęcia", "Rocznik Przemyski" XLIV, 2008, z. 1

[secesjonista]

W recesach miasta Lwowa wskutek pomyłki pisarza odnotowano niektóre wydatki skarbu królewskiego w tymże mieście.

Dla roku 1629 obok wydatków na budowę baszty halickiej - 75 zł, 10 zł na "podsłuchy" - czyli szpiegów. Wydaje się, że całkiem sporo, w tymże roku na zbrojownię (naprawa broni i płaca dla puszkarza) wydano 65 zł 13 gr.

[secesjonista]

W Stanisława Oświęcima: "Dyaryusz 1643-4651" (wyd. W. Czermak) znajduje się kopia listu do JW. JM. Pana Kasztelana Krakowskiego* od pewnego konfidenta (de data z Konstantynopola dnia 27 Julii 1643).

Nie podejmuję się oceny rzetelności relacji owego szpiega, ale zdaje się być całkiem szczegółowa.

* - jak podaje wydawca; do Stanisława Koniecpolskiego