Nowomowa PRL i jej przykłady

[Mariusz 70]

[Kadrinazi]

Konia z rzędem temu kto zrozumie takie przekazy:

"Ryby - zasoby rybne akwenu wodnego - stanowią konsekwentnie dynamiczny nie tyle przedmiot, ile proces; proces - mówiąc językiem filozoficznym - dynamiczny we wszystkich swych kategoriach. Na tym polega klasyczna, dialektyczna jasność gospodarki rybnej".

Odpowiem cytatem z klasyki filmowej

Aha. Pan mówi teraz... mówi o przyrodzie teraz.

[Mariusz 70]

http://www.youtube.com/watch?v=piKZOb7zxSg

[secesjonista]

W bodajże najlepszej pozycji opisującej nowomowę tego okresu M Głowiński wskazuje na kilka istotnych jej cech:

- magiczność

- arbitralność

- połączenie elementów pragmatycznych z rytualnymi

- wartościowanie prowadzące do częstych ocen dychotomicznych

/M. Głowiński "Nowo-mowa. Rekonesans", w: "Język propagandy" red. S. Amsterdamski, A. Jawłowska, T. Kowalik, "Język i społeczeństwo" red. M. Głowiński, tenże "Trzeba mówić o nowomowie", "Student" nr 25/6/

W zakresie wartościowania, Leszek Bednarczuk ("Nowo-Mowa. Zarys problematyki i perspektywy badawcze") nazwał to binarną kwalifikacją emocjonalną. Przekładając to na język mniej sformalizowany, chodzi o pewną eufemizację języka, dla podstawowych pojęć muszą istnieć podwójne nazwy mające ten sam desygnat.

Jedna; ta pozytywna; w odniesieniu do nadawcy.

Druga; ta negatywna; w odniesieniu do odbiorcy.

Stąd w PRL-wskich wypowiedziach trwały podział:

bony / kartki

partyzant / bandyta

pomoc / agresja

praworządność / biurokracja

porozumienie / knowanie

zatrzymanie / areszt

przywódca / prowodyr

rząd / reżim

zajście / rozruchy

Edytowane 14 Maj 2011 przez secesjonista

[emigrant]

Przekładając to na język mniej sformalizowany, chodzi o pewną eufemizację języka, dla podstawowych pojęć muszą istnieć podwójne nazwy mające ten sam desygnat.

Częstą metodą było nadawanie określonym słowom znaczenie o 180 stopni odwrotnego od używanego powszechnie. Np. bezpieczeństwo (w sensie "On pracuje w bezpieczeństwie...") kojarzyło się dokładnie z odwrotnością bezpieczeństwa rozumianego potocznie.

[secesjonista]

Taki mechanizm wchodzi w zakres arbitralności, kiedy władza wprowadza lub usuwa pewne wyrazy, bądź zmienia ich znaczenie, to co u Orwella nazwane było doublethink:

war is peace

freedom is slavery

ignorance is strength.

Ciekawie jest skonstruowany w nowomowie mechanizm przekazywania treści negatywnych.

Zabiegi stosowane to:

- omówienie poprzez stosowanie odpowiednich określeń:

pewne trudności

określone zjawiska

wiadome wszystkim

miniony okres

wypadki ostatnich dni

- pomniejszenie poprzez używanie małego kwantyfikatora, czy zastosowanie form wskazujących na czasowość, przemijanie czy wygasanie niepożądanego zjawiska:

niektórzy uważają

niektóre zadania

tacy co

istnieje przekonanie

istnieje jeszcze u nas

przejściowe czy chwilowe trudności

nie zawsze najlepsze

tu i ówdzie

Nie trzeba było czytać całych przemówień czy artykułów w prasie, by przekonać się, czy mamy do czynienia z opisem zjawisk negatywnych. Sygnały były bardzo czytelne:

trzeba przyznać

trzeba stwierdzić

musimy sobie otwarcie powiedzieć

szczerze i otwarcie zdajemy sobie

musimy pamiętać

nie bójmy się stwierdzić

byłoby uproszczeniem twierdzić

Informację negatywną można było ujawnić w zasadzie tylko obok pozytywnej. Stąd by przekazać treść negatywną konieczne było nagromadzenie spójników i partykuł typu: ale, chociaż, mimo to, jednak.

[Tomasz N]

Secesjonista napisał:

Informację negatywną można było ujawnić w zasadzie tylko obok pozytywnej. Stąd by przekazać treść negatywną konieczne było nagromadzenie spójników i partykuł typu: ale, chociaż, mimo to, jednak.

Jeden satyryk (nie pamiętam nazwiska) nazwał to w wierszyku satyrycznym złożonym właśnie z takich zestawień systemem Rembrandta.

ostatnie wersy pamiętam:

Trzeba, choć jest to sztuka niełatwa

Zręcznie rozkładać cienie i światła

[FSO]

Witam;

secesjonista: wieść gminna niesie, że jeżeli w ZSRR do partyjnego kacyka docierało pisało, gdzie po długim wstępie i peanach na cześć owegoż kacyka i jego organizacji, informacjach o osiągnięciach i sukcesach, następowało słówko "ale", "niestety" lub podobne to można było stawiać z niemal stuprocentową pewnością, że są to ostatnie dni tego kacyka...

Przykład szedł zza wschodniej granicy.

pozdr

[secesjonista]

Pewnie dlatego Lew Szestow nazwał rosyjski komunizm "carstwem słów".

Problem jest w tym, że do tej pory nie ukazała się poważniejsze dzieło na temat nowomowy w ZSRR, na miarę prac które ukazały się u nas (V. Klemperera, M. Głowińskiego, A. Chmielewskiej, J. Nowickiego). Od biedy mamy pewne zarysy u A. Siniawskiego w jego "Procesie literackim w Rosji".

Stąd trudno o materiał porównawczy.

Ale można wskazać na pewne oswajanie nowomowy w ZSRR, gdzie jak wiadomo nagminnie w retoryce występują terminy: rewolucja i czerwony.

Stad w literaturze pojawia się czasopismo GPU "Czerwony krug" (Bułhakow), kuter "Omyłka rewolucji" (Paustowski) czy "czerwone łaźnie" w "Burzliwym życiu Lejzorka Rojsztwańca" (Erenburg), gdzie bohater powiada:

"były przedtem najokropniejsze łaźnie rodzinne, ale zaczerwieniły się akurat rok temu".

Ilf i Pietrow w "Złotym cielęciu" stworzyli "poradnik okolicznościowy" przeznaczony do "pisania okolicznościowych artykułów, tudzież podniosłych wierszy i poematów".

Mała próbka:

"Wschodnia Magistrala to żelazny koń, który stalowym kopytem zmiata pył przeszłości, popycha naprzód koło historii i demaskuje zacięte zgrzytanie zębów nieprzejednanego wroga, przeciw któremu zrywa się już dziewiąta fala i grozi mu godziną dwunastą, która będzie ostatnia dla pachołków imperialistycznego Molocha, tego Baala kapitalizmu..."

I na marginesie, to w ZSRR Orwella antycypował Eugeniusz Zamiatin swą książką "My" z 1920 roku.

Atoli zabiegi literatów to nic w porównaniu do wytworów rzeczywistości ZSRR, oto na rynku egzystowało tam piwo z browaru "Czerwona Bawaria".

My też się nie musimy "wstydzić", w swym przemówieniu Zygmunt Rybicki piętnuje ludzi co to "próbowali podszyć się pod pseudonaukę"

(sic!)

Edytowane 14 Maj 2011 przez secesjonista

[lancaster]

Rejs , wspominano i scene zebrania z KO-wcem

http://www.youtube.com/watch?v=acvxW7zNPr8&feature=related

Wsłuchajcie się w słowa poety , co za przepiękny bełkot

Edytowane 14 Maj 2011 przez lancaster

[Mariusz 70]

Optymistyczna piosenka i kolektywne cele

http://www.youtube.com/watch?v=SoPdF442QB0&feature=related

[secesjonista]

Czy przykład nowomowy, to trudno powiedzieć... ale ciekawy przypadek zaklinania "rzeczywistości ortograficznej".

Otóż praktyką było, ze zgodnie z pewną metodologią PBL tworzono alfabetycznie według literatur narodowych.

Okazało się, że umieszczenie "Literatury narodów ZSRR" na końcu... godzi w artykuł 2. dekretu o cenzurze (5 VII 1946 r.), czyli działa na szkodę "międzynarodowych stosunków państwa polskiego".

W rocznikach PBL 1944/45-1949 na początku działu jest "literatura narodów ZSRR", następnie wszystkie inne w układzie alfabetycznym.

Edytowane 19 Lipiec 2012 przez secesjonista

[zyxu]

Nie było Panów tylko Obywatele. Powiedziałeś takiemu panie Kowalski, a on cię zaraz pouczał, że u nas nie ma już panów. Ewentualnie Towarzysze.

Swoją drogą była taka tabela do "czczego gadania" w której w 4 kolumnach były fragmenty tekstu i można było mówić płynnie biorąc po kolei dowolny element z kolumny. Jest to gdzieś w internecie ?

Owa tabelka jest np. tu i tu.

A tu coś o nowomowie:

http://nakrecenieksperci.pl/video/play,5321881643950368401,Nowomowa-istota-zjawiska-funkcje-istnienie-dzisiaj.html

A tu przykład nowomowy we wstępie do Ustawy z dnia 31 marca 1949 r. o Narodowym Planie Gospodarczym na rok 1949.

Na zachętę: "Dzięki wysiłkowi mas pracujących miast i wsi, a przede wszystkim klasy robotniczej, podstawowe zadania planu na lata 1947 i 1948 zostały nie tylko wykonane, ale nawet w istotny sposób przekroczone."

Rzecz ostatnia: Dziennik Telewizyjny 20.12.1981 (najlepsze do ok. 1:30, potem niezbyt ciekawe).

Edytowane 20 Lipiec 2012 przez zyxu

[gregski]

W stanie wojennym (i na krótko przed) mówiono o ekstremie to to manipuluje członkami pod płaszczykiem.

A poważnie to przypomniał mi się żargon rolniczo propagandowy. I tak rolnik (albo PGR) w oborze miał stanowiska. I w tych (na tych) stanowiskach mogły przebywać krowy, buhaje ale też i MŁODZIEŻ!

[secesjonista]

Warto zajrzeć do: Michał Głowiński "Nowomowa po polsku" (Warszawa 1990), autor dokonuje ciekawego spostrzeżenia, że w dobie PRL władza poczęła się posługiwać językiem ezopowym. Zwłaszcza wtedy kiedy chciano zakomunikować społeczeństwu to czego wprost nie chciano bądź nie można było sformułować. Innymi słowy język ezopowy swój tradycyjny - konspiracyjny uzus zamienił na styl oficjalnych wypowiedzi polityków.