Kobiety w PRL

[gregski]

Pewnie kwitek na kwiatek.

[czytacz1967]

miało być kwiatek, nie zauważyłem błędu.

[secesjonista]

Poza tymi hasłami z lat pięćdziesiątych typu "Kobiety na traktory"

(...)

By być precyzyjniejszym, to ten motyw pojawia się już w latach czterdziestych. Wpierw dostaliśmy wzór czyli wizerunki traktorzystek radzieckich, na okładkach pism kobiecych polskie traktorzystki zaczęły się pojawiać na przełomie 1949 i 1950 roku. Radzieckie towarzyszki były znacznie bardziej "autentyczne" od naszych. Polki zawsze były starannie uczesane, z makijażem, starannie ubrane. Co ciekawe, pismo "Nowa Wieś", jakby się zdawało odpowiednie miejsce dla kobiet-traktorzystek, rzadko sięgało po ten motyw. Z jakichś względów znacznie częściej wykorzystywano motyw kobiety: murarki, włókniarek.

Z literatury:

E. Toniak "Olbrzymki. Kobiety i socrealizm"

E. Szybowicz "Reżim i dziewczyna", w: "Opowiedzieć PRL" red. K. Chmielewska, G. Wołowiec

"Matki, żony i… traktorzystki – czyli o Polkach w socrealizmie", kat. wystawy 8 marca – 15 maja 2011, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, kurator wystawy

A. Garanty

B. Keff-Umińska "Odzyskać traktory", w: "Kobiety w czasach przełomu 1989-2009. Polska, Czechy, Słowacja, Niemcy Wschodnie, Ukraina", red. A. Grzybek

E. Toniak "Kilof i woalka. Robotnica jako Inny pism kobiecych około roku 1950", w: "Polka: medium, cień, wyobrażenie", red. M. Gabryś, M. Rudaś-Grodzka,

B. Smoleń

M. Piekara "Nie ma „dziewcząt na traktorach”. Wizerunek kobiety w powieści – konfrontacja utrwalonym stereotypem", w: "Bohater powieści socrealistycznej"

K. Stańczak-Wiślicz "Traktorzystka - o potędze wizerunku", "Teksty Drugie", nr 3, 2013

S. Walczewska "Liga Kobiet – jedyna organizacja kobieca w PRL", "Pełnym Głosem", 1993, nr 1

E. Franus "Narzeczona Frankensteina. Sprzeczności płci i pewien polski socrealistyczny obraz", "Magazyn Sztuki" 1996, nr 2

M. Fidelis "Szukając traktorzystki – kobiety i komunizm", "Znak", 2012, nr 689

tejże, "Women, Communism and Industrialization in Postwar Poland".

[secesjonista]

Z zapisu cenzora:

"Nie należy zwalniać żadnych publikacji wyprzedzających zbliżające się międzynarodowe sympozjum kobiece na temat roli gospodarstwa domowego we współczesnym świecie. Dopiero po odbyciu się tej imprezy (Warszawa 29-31 marca br.) ukażą się skonsultowane komentarze, ale tylko w wybranych (bez prawa przedruku) czasopismach kobiecych”.

/I. Grudzińska-Gross "Świat zaaresztowanych słów", "Aneks", nr 21, 1979/

 

Co takiego mogło się tam wydarzyć by trzeba było kobietom podać "skonsultowane komentarze"?

 

[Bruno Wątpliwy]

Pewnie antycypowano żale nad zaopatrzeniem rynkowym czasów "późnego Gierka", ewentualnie zachwyty nad gospodarstwami domowymi Zachodu.

[secesjonista]

Andrzej Chojnowski w swym artykule podaje wyniki badań z lat sześćdziesiątych:

"Badania ankietowe pokazywały, że tak w miastach, jak i na wsi decyzja pójścia do pracy miała trzy główne powody: chęć poprawy sytuacji materialnej, pragnienie wykorzystania posiadanego wykształcenia, potrzebę wypełnienia czasu wolnego. Ten ostatni motyw był w statystykach marginalny, dominował czynnik pierwszy, zwłaszcza wśród wdów i rozwódek, rzadziej u panien i mężatek. Z powyższego obrazu wynikało, że znaczny odsetek kobiet porzuciłby pracę w wypadku poprawy domowych finansów, np. w efekcie wyższych zarobków męża. W ankietowanych zakładach warszawskich96 zamiar taki deklarowało 78% pracownic fizycznych i 62% pracownic umysłowych. Pragnienie kontynuowania aktywności zawodowej podkreślało tylko 4% pracownic fizycznych i 12% pracownic umysłowych, reszta zaś nie miała jasności poglądów w tym zakresie".

/tegoż, "Polska po Październiku '56. Przewodnik statystyczny po życiu rodzinnym", "Dzieje Najnowsze", R. XLIX, 2017, nr 3, s. 163/

 

I o poglądach mężczyzn:

"Badania ankietowe, przeprowadzone w 1961 r. w fabrykach warszawskich, pokazały, że 80% mężczyzn pracujących fizycznie było przeciwnych pracy zarobkowej kobiet, z pozostałych, dopuszczających taką możliwość, jedynie 6% uważało, że kobiety mogą pracować z innych powodów niż potrzeby materialne. Ankietowanych nie dziwiła lekarka czy farmaceutka, raziła ich natomiast kobieta w roli konduktorki, motorniczego czy inżyniera. Spośród mężczyzn pracujących umysłowo przeciwko pracy kobiet wypowiadało się 53%, z tym że 42% miało zastrzeżenia jedynie wobec pracy zarobkowej mężatek posiadających dzieci".

/tamże, s. 162/

 

 

 

Trochę literatury:

M. Fidelis "Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce"

B. Łobodzińska "Młodość, miłość, małżeństwo"

tejże, "Rodzina w Polsce"

J. Piotrkowski "Praca zawodowa kobiet a rodzina"

J. Waluk "Płaca i praca kobiet w Polsce"

"Kobieta współczesna. Z badań socjologów, lekarzy, ekonomistów, pedagogów i psychologów", red. M. Sokołowska

tejże, "Kobieta pracująca. Socjomedyczna charakterystyka pracy kobiet"

A. Kurzynowski "Ciągłość pracy a macierzyństwo"

H. Strzemińska "Praca zawodowa kobiet a ich budżet czasu"

"Jaka jesteś, rodzino?", wybór i oprac. M. Parzyńska, I. Tarłowska

"Wyniki badań nad płodnością kobiet w Polsce. Wyniki ankiety przeprowadzonej w latach 1963–1964", pod kierunkiem M.J. Ziomka, oprac. E. Vielrose.

 

 

 

 

[secesjonista]

 

i jeszcze o parytetatach...

" W 1951 r., decyzją najwyższych gremiów partyjnych, ustalono powołanie trzecich sekretarzy w komitetach miejskich i powiatowych; na tych nowych stanowiskach od 50 do 75% miały stanowić działaczki15. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych również starano się zwiększyć udział kobiet na stanowiskach w PZPR; w 1976 r. nakazano, by co najmniej jedna działaczka pełniła funkcję kierownika wydziału w komitecie wojewódzkim, oraz by awansowano dwie–trzy działaczki na stanowiska sekretarzy instancji I stopnia".

/N. Jarska "Krótki kurs historii „kobiet”. Kobiety w języku partii komunistycznej... w Polsce 1945–1989", "Polska 1944/45 - 1989", nr 15, 2017, s. 246/

 

 

Nieco literatury:

K. Stańczak-Wiślicz "Od neomatriarchatu do szpitala-pomnika Matki Polki. Ideologie macierzyństwa w dyskursach władzy i opozycji w Polsce (1945–1989)", w: "Niebezpieczne związki. Macierzyństwo, ojcostwo i polityka", red. R. Hryciuk, E. Korolczuk

N. Jarska "Kobiety z marmuru. Robotnice w Polsce w latach 1945–1960"

tejże, "Obchody Dnia Kobiet w Polsce Ludowej", "Dzieje Najnowsze" 2010, nr 4

tejże "Frauen in den kommunistischen Parteien PPR/PZPR – die Paradoxe der Frauenpolitik 1945–1960", "Jahrbuch für Historische Kommunismusforschung", 2015

tejże, "Gender and labour in post-war communist Poland. Female unemployment 1945–70", "Acta Poloniae Historica", 10, 2014

P. Kenney "The Gender of Resistance In Communist Poland, "American Historical Review” 1999, nr 4;

tegoż, "Pojęcie Matki Polki w języku opozycji i władzy", w: "Komunizm. Ideologia, system, ludzie", red. T. Szarota

"Płeć buntu. Kobiety w oporze społecznym i opozycji w Polsce na tle porównawczym", red. N. Jarska, J. Olaszek.

 

[jancet]

Tak sobie to przekładam na język rodzinno-osobistych doświadczeń.

 

W pokoleniu "wstępnych" miałem 4 panie - mamę i dwie ciotki oraz teściową. Mama i jedna ciotka pozostawały w roli gospodyni domowej, druga ciotka pracowała, ale na jakimś niskim stanowisku, za to teściowa została profesorem zwyczajnym.

 

Czyli wskaźnik zatrudnienia 50%, a wskaźnik zajmowania wyższych pozycji - 25%.

 

W moim pokoleniu ma w rodzinie tylko dwie kobiety - żonę i siostrę. Siostra nie pracuje zawodowo, a żona - i owszem, i to na kierowniczej pozycji.

 

Czyli wskaźnik zatrudnienia też 50%, ale wskaźnik zajmowania wyższych pozycji - też 50%. Więc postęp?

 

A jak w pokoleniu "zstępnym"? Tu mam w rodzinie trzy osoby, dwie aktywne zawodowo, w tym jedna aspiruje do pozycji kierowniczych. A trzecia - nie.

 

Badanie na tak małej próbie nie upoważnia do żadnych wniosków ilościowych. A jakościowo mogę powiedzieć jedno:

 

Tak jak w pokoleniu moich rodziców były kobiety, które decydowały się na rolę gospodyń domowych, ale też i takie, który pragnęły zawodowej kariery, tak samo w pokoleniu mych dzieci mogę stwierdzić, że obydwie postawy istnieją.

[secesjonista]

W dniu 17.06.2009 o 7:32 PM, Tomasz N napisał:

Trafił mi się też „Notatnik agitatora górnika” z 1950 r. Jest w nim rozdział „Kobiety w przemyśle węglowym”. A w nim: (...)

Nie brak ich i w przemyśle węglowym, który zatrudnia ich 31 211 z czego 8597 w charakterze pracownic umysłowych i 22 624 pracownic fizycznych. Wkład ich pracy w górnictwie jest bardzo duży. (Wytłuszczenie oryginalne TN)

Zatrudnienie kobiet w przemyśle węglowym pozwoliło na przeniesienie znacznego odsetku mężczyzn do pracy produkcyjnej na dole.”

I wyszło szydło z worka.

 

To oczywiste, że większość kobiet pracowała w sortowniach i przy przetaczaniu wózków, a nie "na dole". Co więcej, skoro jest to "Notatnik..." z 1950 r. to trudno by podał liczbę kobiet pracujących "na dole", skoro formalnie wówczas nie mogły tam pracować, tuż po wojnie incydentalnie kobiety pracowały pod ziemią w świetle raportów inspektoratów pracy, ale były to nieliczne przypadki związane z bardzo dużym niedoborem pracowników. 

Dopiero 28 lutego 1951 r. Rada Ministrów poluzowała rygory związane z ochroną pracy, a co za tym idzie zredukowano listę miejsc pracy (czy zawodów) niedostępnych dla kobiet, która to lista oparta była jeszcze na prawodawstwie międzywojennym (np. zakaz pracy na dole w kopalniach wprowadzono w 1924 r.). Wtedy też zniesiono zakaz zatrudniania kobiet w kopalniach pod ziemią czy pracy na nocną zmianę.

Po zmianach w prawodawstwie udział kobiet w pracach na dole wzrósł, choć nigdy nie był to udział znaczący, wedle sprawozdania Wydziału Kobiecego przy KW Katowice w lipcu 1951 r. w przemyśle wydobywczym pracowało 257 325 osób z czego 791 pracowało właśnie pod ziemią. A i prace wykonywane przez kobiety na ogół były związane jedynie z kilkoma zadaniami związanymi z obsługą maszyn i chyba nie było u nas kobiet rębaczy (?). Tylko Anna Żak zdołała osiągnąć stanowisko sztygara.

Ciekawym jest fakt, pewnej "amnezji" o kobietach górniczkach na Śląsku, i tyczy się to zarówno zwykłych mieszkańców jak wybitnych badaczy dziejów górnictwa...

 

 

W dniu 17.06.2009 o 10:48 PM, FSO napisał:

Wtedy szermowano hasłem o równouprawnieniu i że dbamy o kobiety - i czczono do bólu przwidywalnie Dzień Kobiet : bombonierka, kwiaty, przemówieia o doniosłej...

 

Kwestia kwiatków mogła się stać "bombą" dla władz...

we wzorcowym kombinacie włókienniczym w Zambrowie, w marcu 1971 r. prawie 1300 pracownic zorganizowało dwudniowy strajk. Powodem były obniżki wynagrodzeń i różnice w świadczeniach dla pracownic fizycznych i personelu administracyjnego. Pośród żądań jedno było zadziwiające, zwrócono się by kierownictwo wycofało się z decyzji o przeznaczeniu 2500 zł na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie, prządki uznały, iż pierwotnie pieniądze te miały być przeznaczone na kwiaty z okazji Dnia Kobiet.

 

 

Szerzej o tym kombinacie:

J.S. Mroczek "Zambrów. Zarys dziejów"

A. Zawistowski "Konflikty w Zambrowskich Zakładach Przemysłu Bawełnianego w latach 1963-1980 w świetle akt Służby Bezpieczeństwa", "Zeszyty Regionalne", 2, 2004;

tegoż "Echa budowy Zambrowskich Zakładów Przemysłu Bawełnianego w prasie lokalnej i ogólnopolskiej w połowie lat pięćdziesiątych. Przyczynki do dziejów wielkich inwestycji Planu 6-letniego", w: "Między gospodarką a polityką. Księga jubileuszowa Pana Profesora Zbigniewa Landaua" red. W. Morawski

K. Tekień "Quo vadis bawełno?", "Wiadomości Zambrowskie", 1-15 stycznia 1991

R. Wiśniewski "Zambrów: dokumenty i konfrontacje", "Po Prostu", 29 kwietnia 1956.