Ostatni poganie w Europie

[Bruno Wątpliwy]

Zainspirowany przez Tyberiusza , zacząłem się zastanawiać, gdzie w Europie pogaństwo^1. przetrwało najdłużej. Nie chodzi mi oczywiście o banalny przykład chrystianizacji Litwy. Osobiście stawiałbym na rosyjskie Powołże oraz Komi, Nieńców itp. Czyli obrzeża europejskiej Rosji.

Jakieś inne propozycje?

1. Pod tym terminem rozumiem dla uproszczenia wszelkie kulty i wierzenia inne niż zaliczane do głównych religii tego świata. Pomijam ateizm oraz rozmaite relikty pogańskie (np. na terenach już generalnie chrześcijańskich). I współczesne próby restauracji tradycyjnych wierzeń.

Chodzi mi po prostu o trwanie "tradycyjnego pogaństwa" na danym obszarze.

Dopisek:

Zauważyłem, że mamy na forum temat Republika Mari El - ostatnie miejsce tradycyjnego pogaństwa? Czyli mój trop jest chyba dobry, a może przy okazji tematy połączyć?

Edytowane 6 Luty 2016 przez Bruno Wątpliwy

[gregski]

Może jacyś Lapończycy na północy Skandynawii?

[Bruno Wątpliwy]

Nietypowe to źródło historyczne, ale pamiętam, że Jarosław Haszek w "Byłem komendantem miasta Bugulmy" wspominał, że (chyba) Czeremisi, czyli Maryjczycy - są jeszcze poganami. Jeżeli dobrze kojarzę, to miał jakieś przygody z tamtejszym szamanem i wiewiórkami.

Biorąc poprawkę na humorystyczny charakter książki, fakt, że owe pogaństwo mogło towarzyszyć np. formalnemu wyznawaniu prawosławia, jest to jednak jakieś świadectwo, że jeden z ludów Powołża w czasie wojny domowej był postrzegany jako pogański. I zgadza się ww. tematem Republika Mari El - ostatnie miejsce tradycyjnego pogaństwa?

I trzy współczesne linki o religii Maryjczyków:

Link 1 (rosyjskojęzyczna Wikipedia).

Link 2 (artykuł W. Jóżwiaka, Czeremisi idą magiczny realizm niosą. O filmie „Niebiańskie żony Łąkowych Maryjczyków”, ze strony www.taraka.pl - chyba polskich szamanistów).

Link 3 (rosyjskojęzyczny artykuł ze strony merjamaa.ru).

[TyberiusClaudius]

Ale my nic nie restaurujemy. To od 4 tysięcy lat trwa do dziś. Gieysztor wspomina bodajże ukraińskiego rybaka, z międzywojnia, który podczas burzy prosił Peruna o pomoc. To zawsze gdzieś tam było. Choćby cieszyńska legenda o utopcach...

Poza tym należy się zastanowić kiedy dany kraj przeszedł na chrześcijaństwo. Bo Polska na pewno nie zrobiła tego w X wieku. Przynajmniej jako naród.

[secesjonista]

Jako naród - to na pewno nie, bo wtedy taki twór nie istniał. Osoba interesująca się tym okresem powinna znać takie podstawy.

Przykład z rybakiem niczego nie dowodzi, nie każdy kto w chwili wzburzenia krzyknie "Jezus Maria" jest chrześcijaninem.

[TyberiusClaudius]

A skąd by znał to imię?

Mieliśmy państwo, a nie mieliśmy narodu? To kto w nim mieszkał prócz Bogów?

[Furiusz]

Bzdury totalne - w Rosji istniał na dalekich od centrum peryferiach religie szamanistyczne i animistyczne. Jednak już pod koniec XIX wieku parcie chrześcijaństwa (tu głównie prawosławia) silnie rozłożyło istniejące układy religijne i zmieniło w zasadzie wiarę. Jeśli zainteresujesz się religią Ujgurów to odnotowywane rytuały, nazwy, ich sens, forma etc uległy właśnie w tym momencie daleko idącym przemianom. Potem po rewolucji nastąpił renesans religii pierwotnych, zapewne związany z ogólną zawieruchą dziejową ale szybko komuniści uznali i te religie za wrogie i prześladowania zaczęły się na nową i większą skalę. Znów w latach 80 tych i 90tych następuje renesans szamanizmu wśród Ujgurów rosyjskich czy generalnie na Syberii. Dziwnie się to sprzęga.

Powiedzmy sobie szczerze by jakaś religia przetrwała potrzebna jest rzesza wyznawców, skupionych w jakąś grupę. W innym wypadku dla uzasadnienia i zrozumienia swoich wierzeń sięgasz po najbliższe dostępne wzorce czy to chrześcijańskie czy to muzułmańskie czy inne. Pogaństwo słowiańskie zmarło śmiercią naturalną wiele lat temu. W XVIII i pocz XIX modna stała się idea słowiańskiej, przedchrześcijańskiej Arkadii, takie romantyczne mrzonki. To wtedy pojawiły się różne dziwne koncepcje i opowiastki folklorystyczne do których teraz sporo rodzimowierców się odwołuje nie mając pojęcia, że to jedynie mniej lub bardziej uczone wymysły XIX wiecznych folklorystów.

Najzabawniejsze i w sumie najuczciwsze jest chyba to, że rosyjscy wyznawcy tzw rodnaja wiera przynajmniej się nie oszukują i dość uczciwie mówią o stanie wiedzy na ten temat, ba niektóre grupy jako "świętego tekstu" używają Księgi Welesa.

[TyberiusClaudius]

Tiethmar to też XIXw? Was chrześcijan kłuje to, że istnieliśmy zawsze, a teraz wreszcie po 1000 latach nie musimy już działać w ukryciu. Nie mam zamiaru dyskutować z przedstawicielem tych, którzy chcą nas na siłę zdyskredytować.

[Furiusz]

Udajesz czy naprawdę nie rozumiesz?

[TyberiusClaudius]

A co mam rozumieć? Wrogą propagandę?

[secesjonista]

Was chrześcijan kłuje to, że istnieliśmy zawsze, a teraz wreszcie po 1000 latach nie musimy już działać w ukryciu. Nie mam zamiaru dyskutować z przedstawicielem tych, którzy chcą nas na siłę zdyskredytować.

Zauważył Tyberiusz, że to nie jest temat o rodzimowiercach? Mam nadzieję, że w ramach kultywowania dawnych obyczajów przedchrześcijańskich, rodzimowiercy nie porzucą jednak takich umiejętności jak czytanie i pisanie. Zwłaszcza: czytanie ze zrozumieniem.

[Bruno Wątpliwy]

Może jacyś Lapończycy na północy Skandynawii?

Wracając do tematu. Trop podany przez Gregskiego jest całkiem niezły. W mojej ocenie Lapończyków można chyba uznać za jednych z ostatnich europejskich pogan (tych w kręgu oddziaływania zachodniego, nie prawosławnego chrześcijaństwa)^1..

1. Inna sprawa, że Lapończycy na półwyspie Kola pewnie przyjmowali prawosławie, nie luteranizm.

[jancet]

Wracając do tematu. Trop podany przez Gregskiego jest całkiem niezły. W mojej ocenie Lapończyków można chyba uznać za jednych z ostatnich europejskich pogan (tych w kręgu oddziaływania zachodniego, nie prawosławnego chrześcijaństwa)^1..

Tak, to chyba niezłe.

Poza tym odwołam się do Moszyńskiego "Kultury Słowian", pisanej w latach 20 i 30 XX wieku. W tym czasie oczywiście wszyscy Słowianie byli z zasady katoliccy. Moszyński, poszukując informacji, jak mogły wyglądać pogańsko-słowiańskie miejsca kultu i obrządki, odwołuje się do niemal mu współczesnych, bo pochodzących przeważnie z przełomu XIX i XX wieku, obserwacji Finów Nadwołżańskich. Z pamięci nazw ludów nie przytoczę, ale mogę zajrzeć do książki, jeśli to dla kogoś ważne.

Z drugiej strony Moszyński kolekcjonuje wzmianki o niechrześcijańskich wierzeniach Słowian z przełomu XIX i XX wieku w literaturze i we własnych badaniach. Takie istoty, jak boginki, wodnice, kikimory, płanetnicy, żmije, kraśniaki, adżachy, dziwożony, zmory, południce etc. etc., zaludniające świadomość słowiańskiego ludu jeszcze całkiem niedawno, zupełnie nie pasują do chrześcijaństwa, choć z drugiej strony niekoniecznie są pozostałością pogaństwa przedchrześcijańskiego - chyba sporo z nich zapożyczyliśmy od Turków i Tatarów.

Jeszcze w XX wieku karmiono węże domowe. A w tekstach Wysockiego pojawia się "leszy", pojmowany jako zupełnie realny osobnik, który z kimś tam o czymś dyskutuje.

Co mają wielkanocne jaja do misteriów paschalnych?

Co ma tatarak do Zesłania Ducha Świętego?

Wciąż puszczamy wianki na letnie przesilenie - i toć nie chodzi o św. Jana.

Dlaczego dożynki obchodzimy dopiero w drugiej połowie września? Przecież żniwa kończą się w sierpniu.

Czemu święto wszystkich świętych tak uparcie jest świętem zmarłych?

O co chodzi z tą jemiołą w Boże Narodzenie?

Wciąż w nas dość dużo pogaństwa. Więc Tyberiusz ma trochę racji.

[Bruno Wątpliwy]

Wciąż w nas dość dużo pogaństwa. Więc Tyberiusz ma trochę racji.

Ja bym jednak starał się odróżnić sytuację, w której mamy do czynienia z reliktami pogaństwa w grupie społecznej już zasadniczo chrześcijańskiej - od stanu rzeczy, w której tradycyjne wierzenia dominują. W tym kontekście - teza, że nie chodzi o restaurację, lecz o coś co trwa od tysięcy lat - jest skrajnie dyskusyjna.

Sytuacja trochę podobna do językowej - język Drzewian wymarł w XVIII wieku. Choć pozostawił ślady w miejscowym, wendlandzkim dialekcie, to przecież trudno uznać, że trwał nadal.

Podobnie kornwalijski. Wymarł, pozostawił ślady, teraz jest nawet przez entuzjastów restaurowany. Trudno jednak mówić o ciągłości i dominacji.

Oczywiście, w wielu przypadkach sprawa będzie niejednoznaczna, bo przecież proces "wprowadzania chrześcijaństwa" nie miał zasadniczo charakteru jednorazowego, trwał niekiedy przez stulecia, a i dziś znajdziemy - choć raczej nie w Europie - miejsca, gdzie ludzie będący formalnie chrześcijanami, w praktyce wyznają swoisty konglomerat wierzeń.

Inną już oczywiście sprawą, nie należącą jednak do tej dyskusji, jest ta - na ile powszechna wśród chrześcijan europejskich, w tym polskich jest dobra znajomość i stosowanie reguł własnej religii?

[Furiusz]

Pragę jedynie zwrócić uwagę, że zbieranie różnych tradycji czy ludowych opowiastek z XIX i początku XX wieku - oraz tłumaczenie ich zachowaniem przedchrześcijańskich tradycji jest o tyle często problematyczne, że po drodze mamy XVIII i początek XIX wieku z ich romantycznymi modami na miejscowy folklor gdzie często z braku laku wymyślano odpowiednie opowiastki tak dla ubarwienia. Dziś też wiemy, że tradycje ludowe mają tendencję do wymyślania różnych stworów by uzasadnić istniejące w danej wspólnocie tabu. Nie chodzi przy tym o jakieś wielkie tabu czy inne zakazy, a często o takie małe zabraniające np kobiecie w zaawansowanej ciąży udawać się na rozstaje dróg.

Z literatury A. Lintrop, The Spring Prayer Feasts in the Udmurt Village of Varklet-Bodya in Tatarstan, "Cosmos" t.18 (2002), choć i tu autor odnotowywuje spore zmiany w samym rytuale. Autor zresztą zajmował się tą religijnością czas jakiś.