Sarmatyzm

[janus]

Sarmatyzm należy uznać za ideologię stworzoną na potrzeby szlachty w RON. Działał on jako spoiwo narodu szlacheckiego. Łączył panów braci. Dowartościowywał ich. Był tym, czym dla starożytnych Greków przynależność do Hellady, dla Rzymian obywatelstwo,kult brytyjskiego stylu życia dla Anglików w XIX w.,nazizm dla Niemców. Jednym słowem pozwalał wywyższać się ponad inne narody. Rodził przekonanie,że reformy w ustroju idealnym są niepotrzebne. W konsekwencji w znacznej mierze przyczynił się do upadku RON

Bardzo ciekawa definicja i chyba dosyć trafna.

[secesjonista]

(...)

Dla kobiet zauważmy, Wschód nie był taką atrakcją. Nie wojowały, więc łupów nie zdobywały.Broń i konie mniej je interesowały. Bardziej atrakcyjny był Zachód , szczególnie Francja. Damy tam prowadziły salony, obyczaje wobec kobiet były delikatniejsze.

(...)

U nas też prowadziły... pierwszy salon miał być założony już za czasów Marii Gonzagi, wspomnieć też można salon w Poddębicach prowadzony przez córkę Jakuba ze Skrzynna Dunina.

/por. A. Jakuboszczak "Sarmacka dama. Barbara Sanguszkowa (1718–1791) i jej salon towarzyski"/

O reformacyjnym ujęciu sarmackości:

J. Jelińska "'Sarmacki' wizerunek szlachcica - ewangelika w Postylli Krzysztofa Kraińskiego".

[secesjonista]

Nie wiązałbym "sarmatyzmu" z "mesjanizmem" i już nawet mniejsza o to, że te pojęcia mijają się w czasie.

(...)

Niejako w odpowiedzi, krótki tekst:

K. Koehler "Mesjanizm sarmacki wobec polskiego mesjanizmu romantycznego. Próba charakterystyki zjawiska", "Teologia Polityczna", 4/2006-2007.

/dostępny na wwww.teologiapolityczna.pl/

[secesjonista]

Kolejny tekst:

M. Ciccarini "Sarmatyzm i orientalizm w kulturze polskiej XVI wieku", w: "Od 'Lamentu świętokrzyskiego' do 'Adona'. Włoskie studia o literaturze staropolskiej" red. G.B. Bercoff i T. Michałowskiej.

[secesjonista]

O idei sarmackiej jako elemencie taktyki niejako zastraszania Rzymu (: mowa Ostroroga z 1467 r.), jak i tym jak się zmieniała jej funkcja propagandowa w średniowieczu a w dobie jagiellońskiej traktuje artykuł Stefana Zabłockiego "Paradoksy sarmatyzmu" )"Teksty", nr 3 (21), 1975).

Co ciekawe, Jan z Czarnolasu dość sceptycznie podchodził do sarmackich korzeni, toć przecież nie zawahał się posłom zgromadzonym w Stężycy przypomnieć,że "Prognata duris natio Sarmatis". A swój wykład, który objaśniał "Odprawę..." zatytułował ni mniej ni więcej a: "Orpheus Sarmaticus".

Z literatury dodać można:

S. Cynarski "Sarmatyzm — ideologia i styl życia", w: "Polska XVII w. Państwo — społeczeństwo — kultura"

J. Pelc "Sarmatyzm a barok", w: "Problemy literatury staropolskiej", Ser. I., Wrocław 1972

tegoż, "Kontrreformacja, sarmatyzm a rozwój literatury polskiej (od renesansu do baroku)", w: "Wiek XVII. Kontrreformacja, barok".

[secesjonista]

Czy chłop polski był Sarmatą? Oczywiście ówczesnemu chłopstwu kwestia ta nie zaprzątała mu głowy, a czy szlachcie? No bo niby cała nacja nasza pochodzi od wojowniczych Sarmatów (Scytów), ale jakoś tak dziwnie by "urodzony" miał mieć za "brata" człeka niższego stanu? Marzena Liedtke stwierdza:

"Z czasem szczególną rolę przypisano 'Scytom Panochom' różniącym się od 'gminnych' (ksiądz Wojciech Dembołęcki)".

/tejże, "Od prawosławia do katolicyzmu. Ruscy możni i szlachta Wielkiego Księstwa Litewskiego wobec wyzwań reformacyjnych", Białystok 2004, s. 251/

Chodzi o Wojciecha Dębołęckiego i jego napisane po polsku dzieło (w zasadzie wyciąg z łacińskiej historii świata jego pióra pt. "Antediluvianae Historiae") zatytułowane: "Wywód jedynowłasnego państwa świata w którym pokazuje ks. Wojciech Dębołecki... że najstarodawniejsze w Europie Królestwo Polskie lubo Scythyckie, sama tylko na Świecie ma prawdziwe Successory Jadama, Setha y Japheta w panowaniu Świata od Boga w Raju postanowionym y że dla tego Polaki Sarmatami zowią...".

Dodajmy, że nasz autor "Przewagi elearów polskich" wywodził:

"... ósmy Polach (...) przyszedł do Europy roku 2025 od potopu 369, gdzie scytyckie królestwo ustanowił, od niego Polskiem, a od władzy Carmackim nazwane".

/"Biblioteka Naukowego Zakładu imienia Ossolińskich...",T. X, Lwów 1844, s. 37/

[secesjonista]

Dnia 13.10.2011 o 18:53, theSHC napisał:

Czy dzisiaj możemy nazwać Polaków Sarmatami ?

 

Ze wstępu odredakcyjnego: 

"Sarmatyzm, lepiej powiedziawszy sarmackość, jest tworem dynamicznym, warunkowanym przeszłością; jednocześnie zaś charakteryzuje go godna uwagi ciągłość (...)
Sarmatyzm - a przede wszystkim Sarmaci, Sarmacja i 'sarmackość' - nie tylko istniały w przeszłości, ale zdaje się wręcz, że chodzi tu o niemalże ukryty fenomen, mający utwierdzić historycznie uwarunkowane, a wciąż aktualnie odgraniczenie Polski od Zachodniej Europy". 
/"Sarmatismus versus Orientalismus in Mitteleuropa/Satmatyzmversus Orientalizm w Europie Środkowej", pod red. M. Długosz, P.O. Scholza, Berlin 2012, s. 12/

 

Z literatury:

"Barok - sarmatyzm - Psalmodia" red. K. Obremski, K. Maliszewski

T. Chrzanowski "Wędrówki po sarmacji europejskiej. Eseje o sztuce i kulturze staropolskiej"

tegoż, "Sarmatów drogi do Europy", "Teksty", 1974, 16

"Helikon sarmacki. Wątki i tematy polskiej poezji barokowej" oprac. A. Vincenz

A. Nowicka-Jeżowa "Sarmaci i śmierć. O staropolskiej poezji żałobnej"

J. Michalski "Sarmatyzm a europeizacja Polski w XVIII wieku", w: "Swoiskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej" red. Z. Stefanowska

J. Kamionkowa "Romantyczne dzieje stereotypu Sarmaty", w: "Studia romantyczne" red. M. Żmigrodzka

E. Kotarski "Sarmaci i morze. Marynistyczne początki w literaturze polskiej XVI-XVII wieku"

K. Górski "Religijność sarmatyzmu a kwietyzm", "Teksty", 1974, z. 4

S. Zabłocki "Paradoksy sarmatyzmu", tamże

A. Krzemiński "Sarmatyzm albo dwie strony głównego narodowego mitu", "Polityka", Pomocnik Historyczny, 4, 2011

W.Tomkiewicz "W kręgu kultury sarmatyzmu", "Kultura", 1966, nr 30

R.K. Lewański "Na włoskich tropach podkaukaskich Sarmatów i nadwiślańskiego sarmatyzmu", "Sobótka", 1992, nr 1/2

"Sarmatyzm a barok - porządkowanie pojęć. Dyskusja" do druku podała M. Elżanowska, "Ogród", 7, 1994

T. Obremski "Sarmacki mesjanizm", tamże

M. Klimowicz "Sarmatyzm oświecony", "Prace Literackie", t. XIII-XIV, Wrocław 1970

"Sarmatyzm. Sen o potędze" red. B. Biedrońska-Słota

(katalog wystawy)

 

 

[secesjonista]

Tak sobie tu gwarzymy o sarmackości naszych dawnych panów braci, nie zastanawiając się czym była RON.

Zatem, czy i "Litwini" byli też Sarmatami?

[rubin]

14 minut temu, secesjonista napisał:

Tak sobie tu gwarzymy o sarmackości naszych dawnych panów braci, nie zastanawiając się czym była RON.

Zatem, czy i "Litwini" byli też Sarmatami?

Skoro Rzeczpospolita Obojga narodów to by się nasuwało, że owszem. 

[secesjonista]

To ciekawe, dwie różne nacje mają te samo pochodzenie?

 

[Bruno Wątpliwy]

Jeżeli sobie dobrze przypominam, to do europejskiej Sarmacji zaliczano - obok Polski i Litwy - i Prusy, i Kurlandię, i całe Inflanty. A czasami z dużą precyzją określano tak mniej więcej obszar od Odry do ziem moskiewskich.

W mojej ocenie, termin "Sarmacja" miał raczej podkreślać jedność RON, a przede wszystkim jej ówczesnego "narodu politycznego" (czyli szlachty). Zróżnicowanie etniczne w tym nie przeszkadzało.

[euklides]

12 godzin temu, secesjonista napisał:

Tak sobie tu gwarzymy o sarmackości naszych dawnych panów braci, nie zastanawiając się czym była RON.

Zatem, czy i "Litwini" byli też Sarmatami?

 

Piszecie tu różne rzeczy. Podajecie różne źródła tylko nikt nie wspomniał o jednym. O tym jak to widzial Konieczny. Ten uważał że Sarmatyzm wykształcil się w końcu XVII wieku (czy może w XVIII-tym) i był wynikiem wplywu ukraińskiej kozaczyzny na polską szlachtę. W końcu w XVII i XVIII wieku te dwie kultury (polska i litewska szlachta oraz kozaczyzna) stykaly się ze sobą często. Sarmatyzm można uznać za mieszankę tych dwóch kultur a może nawet trzech bo jednak Litwa różniła się kulturowo.  

 

Zresztą kieyś Sarmatami nazywano lud zamieszkujący wschodnią Ukrainę. Akurat tam gdzie Kozacy.

Edytowane 18 Styczeń 2017 przez euklides

[secesjonista]

52 minuty temu, Bruno Wątpliwy napisał:

Jeżeli sobie dobrze przypominam, to do europejskiej Sarmacji zaliczano - obok Polski i Litwy - i Prusy, i Kurlandię, i całe Inflanty. A czasami z dużą precyzją określano tak mniej więcej obszar od Odry do ziem moskiewskich.

W mojej ocenie, termin "Sarmacja" miał raczej podkreślać jedność RON, a przede wszystkim jej ówczesnego "narodu politycznego" (czyli szlachty). Zróżnicowanie etniczne w tym nie przeszkadzało.

 

Jednak w ujęciu czasowym było trochę inaczej, Wpierw było tak: "my" pochodziliśmy od Sarmatów a Litwini od Rzymian.

A potem zręcznie te rzymskie korzenie dookreślono...

[Bruno Wątpliwy]

W sumie obydwa te mity (sarmacko-polski i litewsko-rzymski) występowały prawie równocześnie. "Introductio in Ptholomei Cosmographiam cum longitudinibus - latitudinibus regionum - civitatum celebriorum " zaliczające Litwę do Sarmacji europejskiej, to na przykład początek XVI wieku. Znowu, "De moribus Tartarorum, Litvanorum et Moschorum" (nawołujące Litwinów do porzucenia zepsutego języka przodków Rzymian i posługiwania się klasyczną łaciną - J. Ochmański, Historia Litwy, Ossolineum 1990, s. 119), napisano pewnie w czasach Zygmunta Augusta, czyli później.

Ale kolejny fakt - Długosz z mitem litewsko-rzymskim był jednak nieco wcześniej. A za Sarmację zdaje się, że uważał tylko Koronę.

 

Mity wpierw konkurowały ze sobą ze sobą, by potem stworzyć swoisty "melanż". Zresztą już Miechowita łączył jedno z drugim, tzn. Litwa była częścią Sarmacji europejskiej, a Litwini pochodzili prawdopodobnie od Rzymian.

 

A tu chyba jeszcze nie cytowane w tej dyskusji, w mojej ocenie - kompetentne, przedstawienie stanu rzeczy: 

E. Kulicka, Legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów i jej stosunek do mitu sarmackiego, Przegląd Historyczny 1980 r. tom LXXI, zeszyt 1, s. 1-21. LINK.

[euklides]

6 godzin temu, secesjonista napisał:

 

Jednak w ujęciu czasowym było trochę inaczej, Wpierw było tak: "my" pochodziliśmy od Sarmatów a Litwini od Rzymian.

A potem zręcznie te rzymskie korzenie dookreślono...

 

To "zręcznie"  polegało na tym że po unii w Horodle w 1413 roku polska szlachta adoptowała do swoich rodów rody litewskie by im nadać formalnie szlachectwo. Wtedy naród był synonimem szlachty, zatem po takiej adopcji szlachcic litewski otrzymywał herb polski i stawał się jakby polskim szlachcicem. Nie mógł zatem wywodzić swoich korzeni z Rzymu.  

 

Kiedyś widzialem jakąś starą mapę Europy, bardzo schematyczną. Na południu były zaznaczone państwa romańskie. Północ natomiast to były jakby dwa, prawie równe kwadraty. Ten na zachodzie nazwany Germania i ten na wschodzie nazwany Slavonia.

 

Termin Sarmacja zrobil karierę chyba dopiero w XVII wieku kiedy to Polacy zaczęłi utożsamiać swoje korzenie we wschodniej Ukrainie. To tam wedlug starożytnych źródeł (Herodot, Tacyt) mieszkał kiedyś lud Sarmatów.