Bitwa nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem 1648

[Kadrinazi]

Właśnie owi 'Niemcy' mi zupełnie nie pasują do wojsk kwarcianych, ba, jakoś wogóle mi ich obecność nie pasuje - W. Biernacki podaje w przypisie, że informacja o 'kompanii Niemców komenderowanych Stefana Czarnieckiego' pochodzi z 'Diariusza z pierwszego okresu...' I tu jestem w kropce, czytam ową relację i jakoś takiego zdania nie widzę Ilość jednostek dragonii w 'dywizji' młodego Potockiego jakoś nie pokrywa się z 'Diariuszem...' gdzie wymienione są zaledwie dwie jednostki.

[Roman Różyński]

W. Biernacki podaje w przypisie, że informacja o 'kompanii Niemców komenderowanych Stefana Czarnieckiego' pochodzi z 'Diariusza z pierwszego okresu..

Nie z diariusza tylko z listu Koryckiego do Zasławskiego, zacytuję fragment:

"Za się , co poszli z synem j.m.p.krakowskiego, z j.m.p.Stefanem Potockim ziemią, to jest p. Sapieha,p.Stefan Czarniecki, p.komisarz, pułkownik kaniowski Woiniłowicz, drugi białocerkiewski p. Buczanski, chorągwie kwarciane wszystkie pułkownicze i p.komisarzowe, także p. starosty kamienieckiego, p. Sapieżyna, p. Stefana Potockiego, p. Zaćwilichowskiego, towarzystwa spod różne chorągwie, co poszli pod 70; dragania j.m.p.krakowskiego, j.m.p. wojewody czernichowskiego, j.m.p. Sieniawskiego, kwarcianych 140 Niemców komenderowanych z j.m.p. Czarnieckim, komisarskich i pułkowniczych 100, Kozaków zaporoskich półtora tysiąca."

[Kadrinazi]

A dzięki za to, w HBku który mam w takim razie przypis jest błędny.

[Roman Różyński]

Ale ten list masz w aneksie tego HB-ka.

Edytowane 17 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Kadrinazi]

True co nie zmienia faktu, że przypis jest błędny.

Tak się zastanawiam - jeżeli owi 'Niemcy' byli 'komenderowani' być może nie była to zbitka owych małych chorągwi pułkowników, a część regimentu kwarcianego Denhoffa?

[Roman Różyński]

Właśnie o tym pisałem, małe oddziałki to 100 komisarkich i pułkowniczych i ci wysłani wodą, pozostałych kompanii-większych było chyba 7 więc byłoby po 20 z każdej i razem mamy 140

[Kadrinazi]

Cała ta sprawa z dragonią jest nieźle pomieszana.

Spójrzmy jak rozkładała się organizacja dragonii kwarcianej:

- 400 porcji regimentu Grodzickiego w Kudaku

- 500 porcji regimentu Denhoffa

- 50 porcji komisarza

- 6 x 25 porcji przy pułkownikach = 150 porcji

- 2 x 100 w dodatkowych chorągwiach - oboźnego wojskowego Bieganowskiego i Andrzeja Koniecpolskiego

Z tego dwie ostatnie chorągwie + regiment Denhoffa były w grupie hetmańskiej, a regiment Grodzickiego w Kudaku. Zostaje nam raptem 200 pozostałych porcji. Z tego dwie lub trzy chorągwie (czyli od 50 do 75 porcji) uległo zagładzie na bajdakach, czyli zostaje nam 125 do 150 porcji

Teraz spójrzmy co pisze Korycki:

dragania j.m.p.krakowskiego, j.m.p. wojewody czernichowskiego, j.m.p. Sieniawskiego, kwarcianych 140 Niemców komenderowanych z j.m.p. Czarnieckim, komisarskich i pułkowniczych 100

Trzy pierwsze jednostki nie występują w 'Diariuszu...', który z kolei wymienia dwie zupełnie inne jednostki jednak to oddziały prywatne, więc odłóżmy je na razie na bok.

Korycki odróżnia dragonów 'komisarskich i pułkowniczych' - 100 porcji dawałoby chorągiew komisarza + 2 chorągwie pułkowników. Imho brakuje nam tu jednej chorągwi pułkownika, a dosyć logiczny wydaje się wniosek, że 'komenderowani' dragoni pod Czarnieckim są z trzech większych jednostek pozostałych przy hetmanie, a wręcz z regimentu Denhoffa właśnie - 140 porcji całkiem zgrabnie wygląda na jedną kompanię regimentu (przy 500 porcjach taka jednostka mogła mieć 3-4 kompanie).

[Roman Różyński]

140 porcji całkiem zgrabnie wygląda na jedną kompanię regimentu (przy 500 porcjach taka jednostka mogła mieć 3-4 kompanie).

Ale tak nie było-regiment Denhofa składał się przynajmniej z 5 kompanii:

jego, Coridona, Lacrostade'go, Flika i Czarnieckiego

a z relacji niedobitka-muszkietera wynika że mógł liczyć nawet 6 kompanii.

6 x 25 porcji przy pułkownikach = 150 porcji

W 1648 tylko 5 bo Wojniłowicz wedle materiałów opracowanych przez Wimmera nie miał takiej jednostki.

Edytowane 18 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

Podsumowując siły Stefana Potockiego składały się z następujących oddziałów:

A.ochotnicy

1.ochotnicza chorągiew Stefana Czarnieckiego......................150 koni(w tym 10 towarzystwa z chor. husarskiej Jerzego Sebastiana Lubomirskiego z porucznikiem Stefanem Czarnieckim i 60 towarzystwa z innych chorągwi, w tym przynajmniej 1 towarzysz z którejś z 2 chorągwi Stanisława Mariusza Jaskólskiego )pod proporcem husarskim,

B.kozackie chorągwie kwarciane:

1.Stefana Potockiego...............................................................50 koni

2.starosty kamienieckiego Piotra Potockiego...........................50 koni (rotmistrz nieobecny)

3.Jana Fryderyka Sapiehy........................................................50 koni

4.Mikołaja Zaćwilichowskiego...................................................50 koni(rotmistrz nieobecny)

C.kozackie chorągwie kwarciane przy wojsku regestrowym:

1.komisarza kozackiego Jacka Szemberka................................50 koni

2.pułkownika czehryńskiego Stanisława Krze(y)czewskiego.....50 koni(pułkownik nieobecny)

3.pułkownika czerkaskiego Stanisłwa Wadowskiego................50 koni(pułkownik nieobecny)

4.pułkownika korsuńskiego Wojciecha Górskiego.....................50 koni(pułkownik nieobecny)

5.pułkownika kaniowskiego Gabriela Wojniłowicza...................50 koni

6.pułkownika perejasławskiego Adama Duszyńskiego..............50 koni

7.pułkownika białocerkiewskiego Aleksandra Brzuchańskiego..50 koni

D.dragonia kwarciana:

1.Jacka Szemberka.....................................................................50 porcji

2.Adama Duszyńskiego...............................................................25 porcji

3.Aleksandra Brzuchańskiego.....................................................25 porcji

4.Niemców komenderowanych z Czarnieckim............................140 ludzi(prawdopodobnie po 20 z każdej z 7 kompani dragońskich pozostających przy hetmanach, Stefan Czarniecki dowodził nimi jako kapitan dragoni)

E.dragonia prywatna różnych panów:

1.hetmana wielkiego Mikołaja Potockiego..................................100 porcji(?)(właściciel nieobecny)

2.hetmana polnego Marcina Kalinowskiego................................100 porcji(?)(właściciel nieobecny)

3.Adama Hironima Sieniawskiego...............................................100 porcji(?)(właściciel nieobecny)

4.Jeremiego Wiśniowieckiego.....................................................100 porcji(z Moszen - majętności kniazia)(właściciel nieobecny)

5.Dominika Zasławskiego...........................................................100 porcji(właściciel nieobecny)

F.Kozacy zaporoscy

1.połowa pułku kaniowskiego.....................................................500 ludzi

2.połowa pułku perejasłwskiego.................................................500 ludzi

3.połowa pułku białocerkiewskiego.............................................500 ludzi

G.artyleria:................................................................2 działa

Razem 150 koni chorągwi ochotniczej, 550 koni kozaków, 740 dragoni(ok.680-692 dragonów), 1500 Kozaków regestrowych i 2 działa.

Ponieważ ochotników do armi kwarcianej było dużo i występowały w tym czasie poczty 1,5 konne sądzę że na tyle był wypłacany żołd a służono z całym pocztowym. W związku z tym liczebność nominalna jazdy była zgodna ze stanem faktycznym. Ubytek występował jedynie w chorągwiach Krzyczewskiego i Wadowskiego, które 9 lutego straciły na Zaporożu więcej niż 10 towarzystwa i do tego pocztowych , być może 20.

Siły polskie liczyły więc około 1350 żołnierzy, garść artylerzystów i 1500 Kozaków, razem z czeladzią było 4000 ludzi.

Nad Żółtymi Wodami nie walczyła chorągiew Duszyńskiego i posłanych z nią 150 Kozaków regestrowych, prawdopodobnie z pułku perejasławskiego. 50 z nich pilnowało kosza tegoż podjazdu i przeszło do Chmielnickiego gdy napadli ich Tatarzy, reszta odeszła do armi głównej hetmanów.

Reasumując nad Żółtymi Wodami Potocki miał około 1300 żołnierzy i 1350 Kozaków regestrowych, z czeladzią zaś około 3700-3750 ludzi.

Bibligrafia:

1.Relacje wojenne z pierwszych lat walk polsko-kozackich powstania Bochdana Chmielnickiego okresu "Ogniem i mieczem"(1648-1651)

2.Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności .... . w SMHW tom 5(chyba piąty)

3.Księga Pamiętnicza Jakuba Michałowskiego

4.aneksy i cytaty żródłowe z HB-ka W.Biernackiego Żółte Wody-Korsuń

Edytowane 19 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Roman Różyński]

A tutaj skład grupy wodnej:

A.dragonia:

1.Wojciecha Górskiego...............................25 porcji

2.Stanisława Krzeczowskiego....................25 porcji

3.Stanisława Wadowskiego.......................25 porcji

4.z regimentu Krzysztofa Grodzickiego......25 porcji(?)(dowódca nieobecny)

B.artyleria..................................................10 ludzi(?) do moździeża i granatów

C.Kozacy regestrowi :

1.czehryńscy............................................1000

2.korsuńscy..............................................1000

3.kaniowscy...............................................500 (pułkownik nieobecny)

4.perejasławscy.........................................500 (pułkownik nieobecny)

5.białocerkiewscy.......................................500 (pułkownik nieobecny)

Kompanie dragońskie Krzeczowskiego i Wadowskiego po stracie 9 lutego na Zaporożu dwudziestu kilku ludzi zmniejszone do połowy stanów i połączone prawdopodobnie w 1 oddział, a zatem ok. 69 dragonów, ok.10artylerzystów i 3500 Kozaków regestrowych.

Bibliografia j.w.+

Hadży Mehmed Senai

Edytowane 19 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Kadrinazi]

Drobne uwagi, jeżeli można

Napisałeś, że Wojniłłowicz nie miał chorągwi dragońskiej - w spisach prof. Wimmera chorągiew przy pułku kaniowskim (zarówno dragońska jak i kozacka) widnieją pod płk. Jerzym Hołubem, a owych dragonów ni z tego ni z owego nie ma już w I ćwierci 1648 roku. Dziwne i brak wytłumaczenia, dlaczego coś takiego się stało - nie wiem jak wytłumaczyć nagłe zniknięcie owej kompanii.

Co do regimentu Denhoffa - Marcin Czarniecki był kapitanem dragonii, ale w regimencie Grodzickiego - jego obecność pod Korsuniem mogłyby więc wręcz wskazywać, że jedna kompania z Kudaku została wysłana do armii hetmańskiej. Co prawda relacja dragona z regimentu stwierdza, że w pewnym momencie Denhoff z czterema kompaniami zajmował jeden szaniec, a 'kompania obersztlejtnanta' (czyli Ceridona) znajdowała się w drugim. Nie wiemy jednak, czy wszystkie cztery kompanie w szańcu Denhoffa były z jego regimentu. Tak jak napisałeś, znamy kapitanów regimentu - Ceridona (który jako obersztlejtnant dowodził drugą kompanią regimentu), Flika i Lacrostade'a - niemniej jednak Flik lub Lacrostade mogli być równie dobrze kapitanami kompanii pułkownika Denhoffa (pierwszej kompanii regimentu). Ile tych kompanii Denhoff by nie miał, wciąż nie wyklucza to tezy, że przynajmniej część z owych '140 komenderowanych' pod Stefanem Czarnieckim mogła pochodzić właśnie z regimentu -

[Roman Różyński]

Napisałeś, że Wojniłłowicz nie miał chorągwi dragońskiej - w spisach prof. Wimmera chorągiew przy pułku kaniowskim (zarówno dragońska jak i kozacka) widnieją pod płk. Jerzym Hołubem, a owych dragonów ni z tego ni z owego nie ma już w I ćwierci 1648 roku

Też mnie to dziwi.

Co do regimentu Denhoffa - Marcin Czarniecki był kapitanem dragonii, ale w regimencie Grodzickiego - jego obecność pod Korsuniem mogłyby więc wręcz wskazywać, że jedna kompania z Kudaku została wysłana do armii hetmańskiej.

Nie znam źródła które mówi o obecności Marcina Czarnieckiego pod Korsuniem, czy mógłbyś przytoczyć?

Ja sądzę że kompania Czarnieckiego spod Korsunia należała do Stefana,

obecność kompani Marcina wyklucza list Grodzickiego w którym opisując bunt regestrowych ocenia załogę Kudaku na 400 ludzi a wiemy że garść wysłał z grupą wodną.

[Kadrinazi]

Żadnego źródła nie przytoczę, to w jedynym które mówi o dragonii Czarnieckiego pod Korsuniem mamy imię Stefana Pytanie więc dlaczego upieram się na Marcinia, mimo że nie ma to pokrycia w źródle (chyba że w źródle nie było imienia? tego oczywiście nie wiem, mam tylko kopię)? Jakoś zupełnie mi nie pasuje fakt, że Stefan jako porucznik chorągwi husarskiej, miałby być kapitanem jednej z kompanii regimentu Denhoffa. Wszak taki kapitan miał niższy status niż porucznik husarski. Rozumiałbym, jeżeli Czarniecki dowodziłby (oczywiście nominalnie) samodzielną jednostką dragonii - ale takiego stanowiska jeszcze w 1648 roku nie piastował (dopiero od 1652 roku miał regiment własnego imienia). Jakoś zawsze mnie dziwiło, że nawet Kersten w swojej pracy nie zwrócił na to uwagi, wspominając ni za tego ni z owego 'chorągiew Stefana Czarnieckiego', wyciągniętą jakby z kapelusza

[Roman Różyński]

Jednak była to chorągiew Stefana.

Relacja niedobitka z regimentu Denhofa wyjaśnia to:

"W drugim szańcu były trzy chorągwie dragańskie: pana obersztera lejtnanta jedna, druga pana Stefana Czarnieckiego, trzecia pana Andrzeja Koniecpolskiego, mieli i ci cztery działa."

Powodem mogło być to że Czarniecki jako zasłużony żołnierz dostał tę kompanię ze względu na korzyści finansowe (10 stawek żołdu) jakie mógł z niej czerpać, może nawet na własną prośbę, a Potocki chyba go lubił skoro po wyjściu z niewoli zrobił go porucznikiem własnej chorągwi, więc nic dziwnego że się zgodził.

Co do Lacrostade'go i Flika :

nie mogli dowodzić kompanią Denhofa bo jak wynika z tejże relacji byli kapitanami a nie porucznikami.

Tak przy okazji kiedyś czytałem rozważania Wiesława Majewskiego w Studiach Źródłoznawczych skąd nad Żółtymi Wodami wziął się pachołek z chorągwi Jaskólskiego, skoro tej chorągwi tam nie było.

Dość zabawne że w swoich rozważaniach przeoczył jedyną możliwą opcję jaką była obecność towarzysza z pocztem z tej chorągwi właśnie w chorągwi ochotniczej.

Edytowane 19 Maj 2010 przez Roman Różyński

[Kadrinazi]

Co do Lacrostade'go i Flika :

nie mogli dowodzić kompanią Denhofa bo jak wynika z tejże relacji byli kapitanami a nie porucznikami.

Kompanią pułkownika dowodził zazwyczaj kapitan właśnie, więc tutaj akurat nie byłoby zaskoczenia Faktem jednak, że już w 1637 roku Lacrostade dowodził jako kapitan kompanią dragonów (walczył pod Kumejkami) więc on raczej jako d-ca takowej kompanii odpada. Co ciekawe, w owym 1637 roku Denhoff także miał własną kompanię (już wtedy tytułowany był obersztem), tak samo Ceridon (chociaż wtedy był 'tylko' kapitanem).

Wiem że muszkieter z regimentu wspomina właśnie chorągiew Stefana Czarnieckiego - pytanie jednak czy widziałeś może oryginał jego relacji czy tylko wersję według profesora Nagielskiego? Zastanawiam się czy imię Stefana było w oryginale Nie kojarzę żadnego przypadku dla tego okresu, gdzie porucznik jazdy piastowałby również stanowisko w dragonii czy piechocie, stąd sprawa wydaje mi się podejrzana, tak samo jak niewyjaśniona ilość kompanii w regimencie Denhoffa. Kwestię wyjaśniłaby rolla regimentu Denhoffa z tego okresu