Słowniczek słów pospolitych a szerzej nieznanych

[secesjonista]

Czasami człek napotyka problemy z odczytaniem znaczenia dawnych słów i terminów, będących w dobie RON, na tyle pospolitymi, że często pozostawiane były (w źródłach) bez objaśnienia. Tu można wrzucać zatem tego typu zagwozdki licząc, że inni je rozwiążą.

Zatem, czym były "prawdy" - np.: "srebrne prawdy" (rodzaj podgrzewaczy potraw?) wymienianie pośród utensyliów kuchenno-stołowych?

Przy opisie odzieży podbitej futrem, a dokładniej pewnego kontusza, mowa jest o podbiciu: "krzyżakami"? Rozumiem, że chodzi o futro lisa?

Czy ktoś w źródłach spotkał się z terminem i opisem: "ruptyszander" - mający być rodzajem męskiej podomki.

[adamhistoryk]

Targowica mogła oznaczać targowisko.

Merkuliusz to oprocz nazwy pisma również rtęć.

Za Kraszewski "Sto diabłów".

[adamhistoryk]

Józef Antoni Rolle pisze o tym, że przodek Jerzego Wołodyjowskiego "potrafił wydobyć się na wyżyny miernego stanika"- czyli wydobył się z dna finansowego?

Edytowane 18 Czerwiec 2014 przez adamhistoryk

[secesjonista]

Targowica mogła oznaczać targowisko.

Merkuliusz to oprocz nazwy pisma również rtęć.

Za Kraszewski "Sto diabłów".

A czy nie był to aby "Merkuriusz"?

W pewnym tekście pisano, że sukno "ma bicz stąpione" - czyli?

[poldas]

Merkuliusz to oprocz nazwy pisma również rtęć.

Secesjonista już wyżej sprostował iż rozchodzi się o Merkuriusza, czyli rzymskiego patrona kurierów dostarczających informacje.

Ale co ma Merkury do rtęci (hydrargyrum/hydrargyros)?

Kraszewski faktycznie tak napisał?

Odnośnie tego wydobycia się na wyżyny miernego stanika, to ja bym typował iż koleś wreszcie znalazł sobie żonę, ale z kiepskim biustem.

Tu oczywiscie żartuję.

Dalej spróbuję poważnie -

zaś suknia letnia to „stanik", najczęściej szyta z cienkich wełenek fabrycznych jednobarwnych lub wzorzystych, o kroju identycznym jak wełniak, zdobiona na przedzie licznymi zmarszczeniami, czyli tzw. „wodą”. Do niej zakładano fartuch wełenkowy jednobarwny lub też w paseczki biało-niebieskie lub biało-różowe. Fartuch taki dodatkowo zdobił dookolnie wielobarwny haft w układzie pasowym, którego podstawowym elementem jest motyw róży, uzupełniony drobnymi kwiatkami i gałązkami liści” (Leksykon 2006: 313).

Źródełko - http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=&l4=&l5=sieradzkie-stroj-kobiecy

To się powinno przydać w dalszej dyskusji.

Czyli by się rozchodziło o to, że gościu wreszcie zdobył jakąś kobietę, ale mało posażną, bądź niezbyt ładną.

Albo... Mamy do czynienia ze sformułowaniem bardziej obraźliwym niż współczesne określenie faceta, że zachowuje się jak baba.

[Capricornus]

Ale co ma Merkury do rtęci (hydrargyrum/hydrargyros)?

Sprawdź łacinę. To co podajesz, to chyba greka.

[poldas]

Podałem zarówno po łacińsku, jak i grecku.

[secesjonista]

Secesjonista już wyżej sprostował iż rozchodzi się o Merkuriusza, czyli rzymskiego patrona kurierów dostarczających informacje.

Ale co ma Merkury do rtęci (hydrargyrum/hydrargyros)?

(...)

O to by trzeba pytać naszych przodków, faktem jest, że "merkuriusz" to była dawna nazwa rtęci.

Sama "rtęć" pochodzić ma od północnoprasłowiańskiego "rtut'", wcześniej określano ją: ὑδρἂργῢρος, argentum vivum ,mercurius vulgaris, vivus, jako merkuriusz poczęła się pojawiać w tekstach alchemicznych. Pamiętać trzeba, że panowała tendencja do przypisywania danych metali planetom. Sam "merkuriusz" był nader istotnym czynnikiem, vide: "Dialogus Mercuri, Alchymistae et Naturae".

Wypada też wspomnieć o szczególnej roli Merkuriusza - czyli czemu opisywano go jako rebis, no i o kraju Oberon.

[secesjonista]

Dziś udanie się do sklepiku nie jest bardzo ekstremalnym przeżyciem, co innego dla naszych sarmackich przodków:

"W języku staropolskim izbę tortur określano terminem 'męczennica' lub 'sklepik'..."

/W. Kmietowicz "Dura lex, sed lex. Rzecz o tym, jak sądy ferowały wyroki w 'Państwie Muszyńskim", "Almanach Muszyny", 2006, s. 66/

[secesjonista]

Cóż to mogły być za futra: "ślamowe"?

[jancet]

Zatem, czym były "prawdy" - np.: "srebrne prawdy" (rodzaj podgrzewaczy potraw?) wymienianie pośród utensyliów kuchenno-stołowych?

A możesz podać nieco szerszy kontekst?

Przy opisie odzieży podbitej futrem, a dokładniej pewnego kontusza, mowa jest o podbiciu: "krzyżakami"? Rozumiem, że chodzi o futro lisa?

Rozumiem, że w tym przypadku z kontekstu wynika, że chodzi o lisa.

W moim odczuciu krzyżakiem można by (skoro już wiemy, że chodzi o lisa) sposób podszycia kontusza, w którym są widoczne krzyże na podpince. Błam futra lisa (innych zwierząt podobnie) ma części, idące wzdłuż grzbietu, gdzie sierść jest najbujniejsza, oraz te brzuszne, gdzie włos jest krótszy i rzadszy. Tnąc błam na kwadraty można wybrać te najładniejsze i tylko z nich sporządzić podszycie kontusza, tyle że dadzą one kratkę, jednak na wyłogach i wylotach będą widoczne co najwyżej krzyże. Stąd taki sposób podszywania kontusza czy jakiejś mógłby się nazywać "krzyżakami".

Uczciwie trzeba przyznać, że takie kwadraty można wycinać też z najpodlejszych części lisiego błamu. W latach 70-ych były w modzie kożuszki, szyte z niewielkich kwadratów błamu owczego, znacznie tańsze, niż te zrobione z pełnych błamów.

Czy te "krzyżaki" były cechą pozytywną, czy wręcz przeciwnie, to być może Secesjonista znajdzie.

A co do sensu mojego wyjaśnienia, to ja zań ani grosza nie postawię, ale dopóki nikt nie wymyślił lepszego, to jest ono najlepsze z istniejących :thumbup: .

[jancet]

Józef Antoni Rolle pisze o tym, że przodek Jerzego Wołodyjowskiego "potrafił wydobyć się na wyżyny miernego stanika"- czyli wydobył się z dna finansowego?

Ja raczej kojarzę Antoniego Józefa Rolle, ale to chyba ten sam: http://www.biblionetka.pl/author.aspx?id=2083 .

Przyznam, że gdybym w tego typu dziele znalazł zwrot "wydobyć się na wyżyny miernego stanika", to słowo "stanik" potraktowałbym jako zdrobnienie słowa "stan", traktowane pejoratywnie.

Czyli "mierny stanik" to pop prostu coś gorszego, niż "mierny stan".

Czy gdyby było "wyżyny miernego stanu" to komukolwiek skojarzyłoby się to z odzieżą?

[secesjonista]

Szlachcic udający się na "dyskotekę"?

[Furiusz]

Wypada dodać świekrę, dziś już mało kto kojarzy ten termin.

[Furiusz]

Staropolska forma ścia wskutek dysymilacji przeszła w tścia, która z kolei pod wpływem odmiany męskiej teść, teścia przybrała postać M. l.poj. teścia (...). s.132

Wyraz szurza wyszedł całkowicie z użycia pod koniec XVI w., wyparty przez zapożyczony z niemieckiego wyraz szwagier (...). s. 125

Już w XV i XVI wieku wyraz ten występował równolegle w innych znaczeniach , np. u Groickiego świeść to 'siostra męża', czyli dawna zełw. SL również podaje dwa znaczenia świeści - 'siostra męża lub żony'. s.126

Te cytaty i objaśnienia innych terminów - K. Bielenin-Lenczowska, Rodzina, ród, pokrewieństwo w perspektywie lingwistyczno-antropologicznej, Warszawa 2008.