Mapy i kartografia doby RON

[Nabuchodonozor]

Skoro tutaj jest luźny temat to ja zadam takie luźne pytanko? - jakie praktyczne zastosowanie miała kartografia w okresie poczatkowym RON? Jest to okres kiedy coraz więcej przybywa tych map (Wapowskiego, Grodeckiego, Beauplana itd.), są coraz bardziej dokładne (aczkolwiek ciężko na nich dalej coś znaleść), i są bardziej dostępne. Ciekawi mnie czy mapy ozdabiały tylko ściany czy były już wykorzystywane przez dowódców. Wiem że pomagały podczas pertraktacji pokojowych, kiedy można było wyznaczyć nowe granice. Za czasów wypraw Batorego Maciej Strubicz przygotował mapy min. Inflant gdzie rozgrywały się działania wojenne. Zastanawiam się czy tą mapę posiadał tylko król i Zamoyski czy może już z jej szkicami były wysyłane dalsze podjazdy, może nawet zagony Radziwiłła?

Edytowane 4 Maj 2009 przez Nabuchodonozor

[maxgall]

Początkowy okres RON czyli do kiedy?

Jakaś data graniczna?

pozdr

[Nabuchodonozor]

Początkowy okres RON - taki skrót myślowy nie określony jakoś ściśle. Myśle jednak że bardziej szczegółowe mapy zaczęły pojawiać się w II połowie XVII wieku, a więc poczatkowy okres może sięgać nawet do końca I połowy XVII wieku

[maxgall]

Jeżeli tak zdefiniujemy okres, to odpowiedź brzmi: ależ oczywiście że mapy miały praktyczne zastosowanie .

Przykład: mapy Fryderyka Getkanta, na podstawie których zaplanowano (i wybudowano) Władysławowo i Kzimierzowo na półwyspie helskim.

Ciekawostka - pierwotnie Pleitner zaproponował Królowi Władysławowi IV wybudowanie portu/bazy w okolicach Oksywia, a dokładnie w miejscu gdzie obecnie znajduje się port w Gdyni! Tak więc mapy Getkanta musialy być całkiem niezłe

pozdr

[mariuszdragula]

Mapy pojawiły się w działaniach zbrojnych w czasach Batorego, który jako pierwszy z naszych wodzów wprowadził je w "obieg".

Mamy opowiastkę, opartą na relacji Miaskowskiego, który był sekretarzem Koniecpolskiego, dotyczącą działań poprzedzających bitwę pod Martynowem. " Na drugim stole była rozłożona wielka karta papierowa, na której krainy różnymi farbami wymalowano-drogi i gościńce, rzeki i jeziora, miasta i wioski, lasy i góry. Pan Appelman, inżynier Króla Jegomości, nazywał ją mappa. Hetman wczoraj cyrklem na niej dużo odmierzał i grubym ołówkiem rysował miejsca, gdzie wszystkie chorągwie stały..."

Oczywiście Sobieski jechał pod Wiedeń z dokładną znajomością tamtych terenów, gdyż mapy zostały mu wysłane z Cesarstwa. Zapewne, gdy hetmani zapuszczali się w nieznane sobie okolice, były im dostarczane mapy (Koniecpolski u prusaków), z kolei Chodkiewicz zapewne rzadko z nich korzystał działając na Litwie.

Jak lisowczycy dotarli do monastyru na Uralu ? Zapewne korzystali z bardzo dokładnych lokalnych "map", czyli języków.

Ludzie w tamtych czasach mieli zapewne bogatszą wyobraźnię przestrzenną, od naszej zmąconej monitorami, toteż tworzenie map, bez żadnych urządzeń, przychodziło im dużo łatwiej, oczywiście po uprzednim dokładnym poznaniu okolic.

[secesjonista]

Skoro tutaj jest luźny temat to ja zadam takie luźne pytanko? - jakie praktyczne zastosowanie miała kartografia w okresie poczatkowym RON? Jest to okres kiedy coraz więcej przybywa tych map (Wapowskiego, Grodeckiego, Beauplana itd.), są coraz bardziej dokładne (aczkolwiek ciężko na nich dalej coś znaleść), i są bardziej dostępne. Ciekawi mnie czy mapy ozdabiały tylko ściany czy były już wykorzystywane przez dowódców. Wiem że pomagały podczas pertraktacji pokojowych, kiedy można było wyznaczyć nowe granice. Za czasów wypraw Batorego Maciej Strubicz przygotował mapy min. Inflant gdzie rozgrywały się działania wojenne. Zastanawiam się czy tą mapę posiadał tylko król i Zamoyski czy może już z jej szkicami były wysyłane dalsze podjazdy, może nawet zagony Radziwiłła?

W "Budownictwo wojskowe 1918-1939: historja, przepisy, zasady, normy" pod redakcją Aleksandra Króla (t. I, Warszawa 1936) w przypisie na s. 113 odnotowano:

"Dr S. Herbst podaje wyjątek z "Księgi hetmańskiej" St. Sarnickiego, określający zadania malarza służącego na wojnie: "że gdy ciągnie wojsko przez niewiadome miejsca aby malował situm loci onego kraju, drogę,góry, lasy, debrzy, rzeki, stawy, błota, wsi, zamki, uchody, przychody, i in summa wszystkie, i ścieżki nakoniec gdzie są i gdzieby miały być. Bo gdy hetman te wszystkie rzeczy przed oczyma będzie miał, może snadnie pojąć jako gdzie okazję wsiąść, których rzeczy ma używać i których fortelów... tem ci sposobem właśnie starym hetmanom drogi którymi mieli jechać wymalowania był obyczaj, i stąd urosła Cosmographia co zowią mappam mundi".

[secesjonista]

Większość badaczy wskazuje, że rozwój kartografii dla celów wojskowych, nastąpił za panowania Stefana Batorego. Władca ów miał przy sobie cztery osoby zajmujące się tworzeniem map:

Stefana Pachołowieckiego - pisarza koronnego, twórcy mapy Księstwa Połockiego, planu miasta Połocka, jak i planów wielu innych zdobytych zamków

Skolimowskiego - dworzanina, twórcę map zdobytych prowincji

Wacława Grodeckiego - być może to jego autorstwa była mapa Polski okazywana przez Warszewickiego na Sejmiku Księstwa Mazowieckiego w 1567 r.

Piotra Frankusa - znanego jako autora planu zamku Sokół (Sokoliszcze)

Macieja Strubicza - sekretarz królewski, pierwszy królewski kartograf, autor mapy Inflant, Litwy, Moskwy i Korony, przygotował też oddzielna mapę przyszłego terenu działań wojennych króla. Za swe zasługi dostał indygenat potwierdzający jego śląskie szlachectwo.

W XVII w. zagadnieniami kartograficznymi parali się: Adam Zaremba i Aureliusz Passarotti.

Radziwiłł korzystał z usług Wilhelma le Vasseur Beauplana (inżyniera wojskowego i artylerzysty), którego mapy Ukrainy i Polski używane były jeszcze do końca XVIII wieku.

/za: H. Robótka "Rozwój form kancelaryjnych i współczesne rodzaje dokumentów archiwalnych. Dokumentacja geodezyjno-kartograficzna"/

Biskup kijowski Józef Wereszczyński opisywał przygotowania do wyprawy na Turka, w swej książce z 1592 r.:

"że iuż ni o czym więcey krol Stefan... tak we dnie iako y w nocy myślił ni o czym częściey nie mowił, jedno o Turku, dowiaduiąc się z pilnością wielką, tak o mieścach, iako też y o przeszciu snadnieyszym do iego krain, których aczkolwiek po wielu części sam świadomym był, iednak kto mu iedno o tym co powiedać począł, dla doskonalszey wiadomości, barzo go rad słuchał. A potym do Chorographiej, na którey wszystkie situs locorum, miasta y zamki Tureckie, morza, rzeki, gory, pagorki, lasy i pola wypisane były zawżdy się udawał, y nad nią, upatruiąc mieśca snadnieysze przeszcia, przez ktoreby lepiey woyska Chrześcyjańskie ciągnąć mogły, często się zabawiał, za czym do takiey wiadomości tamthych mieśc był przyszedł, że żadnej gory, żadnej rzeki, nakoniec żadnego mieśca tak skrytego u Turka nie masz, o ktorymby on był pewney wiadomości nie miał".

szerzej:

K. Sawicki "Pięć wieków geodezji polskiej. Szkice historyczne XV-XIX w."

E. Rastawiecki "Mappografia dawnej Polski"

K. Augustowska "Z dziejów nauk geograficznych w Gdańsku w XVI-XIX w.", "Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej", 1977 seria E, z. 6

K. Buczek "Dorobek kartograficzny wojen Stefana Batorego", "Wiadomości Służby Granicznej" nr 3, 1934

tegoż: "Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny"

tegoż: "Ślązacy w kartografii polskiej XVI wieku"

"Dziewięć wieków geografii polskiej. Wybitni polscy geografowie" red. B. Olszewicz

S. Alexandrowicz "Ziemie ruskie w kartografii polskiej XVI-XVII wieku", "Studia Źródłoznawcze", t. XXV, 1980

"Mapa w pracy historyka" red. T. Bogacz, B. Konopska

[secesjonista]

Do kwestii kartograficznych dorzucić można artykuł:

S. Alexandrowicz "Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego Tomasza makowskiego z 1613 r. tzw. radziwiłłowska, jako źródło do dziejów Litwy i Białorusi", "Studia Źródłoznawcze", t. X, Warszawa-Poznań 1965

[secesjonista]

Bolesław Olszewicz przytacza najstarszą znaną nam instrukcję dla posłów gdzie mowa jest o znaczeniu kartografii.

Było to "De legationeque liber" z 1595 r. Krzysztofa Warszewickiego, który zalecał by posłowie sporządzali

dokładne opisy krajów z uwzględnieniem szlaków, obszaru, granic, podziału administracyjnego.

Kilka dodatkowych a przydatnych pozycji tegoż autora:

"Polska kartografia wojskowa"

"Kartografia polska XVIII wieku"

[Tomasz N]

To nie RON a Śląsk, ale w Pszczynie powstała w 1636 r. mapa gospodarcza ziemi pszczyńskiej Andreasa Hindenberga o skali mniejszej niż 1 : 20 000

[Roman Różyński]

Radziwiłł korzystał z usług Wilhelma le Vasseur Beauplana (inżyniera wojskowego i artylerzysty), którego mapy Ukrainy i Polski używane były jeszcze do końca XVIII wieku

Znalazłby się ktoś kto używał ich jeszcze w XXI w.

Szczerze powiedziawszy mapę nr 2 w swojej książce odrysowałem z Mapy generalnej Ukrainy, pozostałe z map topograficznych z 20-lecia

Nawiasem mówiąc jak widzę mapy RON dotyczące połowy XVII w. i porównuję je z Beauplanowymi to mi się granice województw nie zgadzają

Edytowane 8 Wrzesień 2013 przez Roman Różyński

[secesjonista]

Na mapach różne kwiatki zakwitały, wszystko zależy jakie mapy się porównuje.

Oto (z wcześniejszych czasów przykład) największym księstwem alodialnym po Unii Lubelskiej w obrębie Rzeczpospolitej, były dobra Olelkowiczów słuckich. Sama wielkość księstwa sprawiła, że uważane było za jednostkę administracyjną odpowiadającą trzem pozostałym powiatom województwa nowogródzkiego.

I w ten sposób przedstawiano to na ówczesnych mapach, choćby na Nicolasa d’Abbeville Sansona "Partie de Lithuanie..." z 1665 roku.

Tymczasem powiat słuczorecki powstał dopiero doby reform Sejmu Wielkiego.

/J. Gordziejew "Komisje Porządkowe Cywilno-Wojskowe w Wielkim Księstwie Litewskim w okresie Sejmu Czteroletniego (1789–1792)"/

Na mapie "Magni Ducatus Lithuaniae..." z 1613 r. miasta będące stolicą biskupstw oznaczone były infułą, i takąż infułą uhonorowano Zamość, który nie był taką siedzibą. Jedynie dziekan zamojski miał przywilej noszenia infuły.

Wypada dodać kolejny przydatny tytuł:

S. Alexandrowicz "Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII wieku"

[secesjonista]

Co d posłów i ich wkładu...

posłujący za Batorego - Jan Sienieński, kasztelan halicki, jako że nieraz posłował do Carogrodu, a i posiadał dobra na tych szlakach, szlaki te "opisał i odmalował" dla nauki ziomków, mapę tę wręczył w 1585 r. królowi. Przy jej sporządzaniu pomagał mu Sarnicki.

[secesjonista]

Dodajmy pokrewne tytuły:

S. Plater "Plans des sièges et batailles qui ont lieu en Pologne pendant le XVII-ème et XVIII-ème siècle"

S. Herbst "Obra kartograficzny działań wojennych", w: tegoż, "Potrzeba historii, czyli o polskim stylu życia"

[secesjonista]

Wspomniał maxgall o mapach Getkanta, wykonał on m.in. mapę Pucka i okolic ("Delineaatio Sinus Pucensis") w 1634 r., mapę Zatoki Puckiej z częścią Zatoki Gdańskiej ("Tabula topographica demostrans situm Sinus Pucensis...") z 1636 r.

Wykonał również mapę Piławy i okolic, co ciekawe - Getkand miał się parać swego rodzaju służbą wywiadowczą:

"... mapę Piławy i okolic (ta ostatnia jest rezultatem akcji wywiadowczej Polski: w zajętej przez Szwedów Piławie Getkant robił zdjęcia w przebraniu dziada-włóczęgi".

/Z. Brocki "Analiza map morskich F. Getkanta z XVII w.", "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", Kronika, nr 10/3, 1965/