Gwara - zapomniane znaczenia, szczególne perełki językowe

[euklides]

W dniu 2.03.2019 o 6:31 PM, jakober napisał:

Skoro o szewcach była mowa, to mała zagadka gwarowa. Co oznaczają w poznańskiej gwarze szewskiej takie pojęcia, jak:

boks i brandzol,

bukat i giemza,

kapka i flek,

rajgowanie, szarfowanie, glasowanie,

raszpel, sztanca, knyp?

 

To niekoniecznie poznańska gwara i niekoniecznie też szewska. W Łodzi też to słyszałem a nawet sam używałem.

bukat słyszałem takie określenie na wykastrowanego byka. 

rajgowanie to przewlekanie osnowy przeznaczonej na krosno. W praktyce tylko ono było w użyciu. Określenie uczone w szkole, czyli "przewlekanie" nie przyjęło się.  

raszpel to pilnik do zgrubnego wygładzania, raczej drewna. W młodzieżowej gwarze używano jeszcze określenia "stara raszpla" w stosunku do starszej, niesympatycznej pani. 
sztanca to jakiś wykrojnik, też często używane słowo, tyle ze raczej w odniesieniu do części w maszynie.   

Edytowane 5 Marzec 2019 przez euklides

[jakober]

Muszę przyznać, że koledzy bardzo fajnie wszystko wytłumaczyli.

secesjonisto - dzięki za obszerne opisy i bibliografię!

Ciekawa lekcja dla mnie, że to co uważałem za spadek mojej rodzinnej gwary, funkcjonuje zdecydowanie szerzej

Jeśli chodzi o materiały (skóry) i narzędzia, to definicje pokrywają się z poznańskim gwarowymi.

Jedyne rozbieżności (nie we wszystkich przypadkach) z gwarą poznańską dotyczą części obuwia i czynności:

Flek w gwarze naszej to dokładnie to, co opisał secesjonista.

Natomiast kapka w przypadku mowy poznańskiej, to osobno cięta skóra na nosek buta.

Glasowanie to rzeczywiście polerowanie, ale definicja czynności ograniczona jest do polerowania podeszwy. Do polerowania jako takiego mamy glancowanie.

Szarfowanie to inaczej ścienianie podeszwy, ścinanie jej do określonej grubości.

No i rajgowanie to przyszywanie cholewki do podeszwy.  

Przyznaję że jeśli chodzi o czynności, to musiałem się podeprzeć "Mową mieszkańców Poznania" M.Gruchmanowa, M. Witaszek-Samborska oraz M. Żak-Święcicka, Poznań 1986.

[Capricornus]

3 godziny temu, jakober napisał:

Ciekawa lekcja dla mnie, że to co uważałem za spadek mojej rodzinnej gwary, funkcjonuje zdecydowanie szerzej

 

Bo rzemieślnicze nazewnictwo nie jest najlepszą próbką gwary.

Po pierwsze, jak powiedział secesjonista, często pochodzi ono z języka niemieckiego.

Po drugie, w czasach staropolskich rzemieślnik (towarzysz) w czasie nauki musiał wędrować trzy lata, to siłą rzeczy ujednolicało nazewnictwo w całym kraju.

 

3 godziny temu, jakober napisał:

Flek w gwarze naszej to dokładnie to, co opisał secesjonista.

 

Tak trochę niedokładnie to opisał.

Flek to taka nakładka, która miała zabezpieczać obcas przed zdarciem a nie  "podbił zdarte obcasy flekami", gdy obcasy są zdarte, to często już jest za późno na naprawę.

 

3 godziny temu, jakober napisał:

przyszywanie cholewki do podeszwy

 

A cholewka to nie jest to, co nad kostką?

 

 

A teraz jeszcze jedno.

Flek, od tego słowa pochodzi "gwarowe" flekowanie, czyli kopanie kogoś.

Sztanca, wzornik, od tego pochodzi powiedzonko "jak spod sztancy" czyli identyczne.

Kapka, czy od tego noska buta nie pochodzi określenie "kapka w kapkę", czyli takie samo?

Knyp, mały nożyk, czy od tego nie pochodzi słowo "knypek", czyli ktoś bardzo mały?

Raszpla (raszpel, tego nie słyszałem), u nas to się nazywa tarnik, choć słowo raszpla obiło mi się o uszy. "Stara raszpla" chyba jednak ma niewiele wspólnego z pilnikiem, tak myślę.

Edytowane 5 Marzec 2019 przez Capricornus

[jakober]

2 godziny temu, Capricornus napisał:

Bo rzemieślnicze nazewnictwo nie jest najlepszą próbką gwary.

Po pierwsze, jak powiedział secesjonista, często pochodzi ono z języka niemieckiego.

Po drugie, w czasach staropolskich rzemieślnik (towarzysz) w czasie nauki musiał wędrować trzy lata, to siłą rzeczy ujednolicało nazewnictwo w całym kraju.

Tyz prowda

 

2 godziny temu, Capricornus napisał:

A cholewka to nie jest to, co nad kostką?

Ale wtedy to chodzi o wysokie cholewki? Lub cholewy? Bo cholewka chyba jednak to ogólnie ta skórzana część buta powyżej podeszwy.

 

2 godziny temu, Capricornus napisał:

"Stara raszpla" chyba jednak ma niewiele wspólnego z pilnikiem, tak myślę.

No jak jej lico już nie jest gładkie a swego chłopa nieustannie i ostro szlifuje....

Edytowane 5 Marzec 2019 przez jakober

[Capricornus]

29 minut temu, jakober napisał:

No jak jej lico już nie jest gładkie a swego chłopa nieustannie i ostro szlifuje....

 

Tylko stara raszpla (stary pilnik) jest gładki i już ostro nie szlifuje...

Trochę odwrotnie to działa...

 

Cholewa / cholewka - chyba jednak masz rację.

Edytowane 5 Marzec 2019 przez Capricornus

[jakober]

Godzinę temu, Capricornus napisał:

Tylko stara raszpla (stary pilnik) jest gładki i już ostro nie szlifuje...

Trochę odwrotnie to działa...

 

No fakt. Czyli raszpla, która już nie nadaje się do tego, do czego nadawać się miała...

[secesjonista]

W dniu 5.03.2019 o 6:38 PM, Capricornus napisał:

Flek to taka nakładka, która miała zabezpieczać obcas przed zdarciem a nie  "podbił zdarte obcasy flekami", gdy obcasy są zdarte, to często już jest za późno na naprawę

 

Tu bym się pokłócił, mamy oryginalny obcas, gdy ten się się zdarł podbijano go flekiem.Nie wiem czemu Capricornus twierdzi, że flek był nakładką już w nowym bucie:  możemy poznać przykłady? 

[Capricornus]

40 minut temu, secesjonista napisał:

Tu bym się pokłócił

 

Nie bronię.

 

40 minut temu, secesjonista napisał:

 możemy poznać przykłady? 

 

Proszę:

https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fi.imged.pl%2Fbotki-polskie-skora-zima-fleki-35-36-37-38-39-40-2-botki-polskie-skora-zima-fleki-35-36-37-38-39-40-1.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fimged.pl%2Fbotki-polskie-skora-zima-fleki-35-36-37-38-39-40-2-20239309.html&docid=81ATZuvpfvN0LM&tbnid=a_6YcrtCoTno9M%3A&vet=12ahUKEwic-umywu7gAhWFxYsKHXhIBQw4rAIQMyggMCB6BAgBECE..i&w=800&h=536&itg=1&bih=613&biw=1366&q=fleki&ved=2ahUKEwic-umywu7gAhWFxYsKHXhIBQw4rAIQMyggMCB6BAgBECE&iact=mrc&uact=8

Ten paseczek na samym dole obcasa.

https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Flb0.dstatic.pl%2Fimages%2F14973806%2FI520x520-buty-na-obcasie-akrylowym-h-m-bialy-akryl.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fdomodi.pl%2Fbuty%2Fbuty-damskie%2Fczolenka%2Fbuty-na-obcasie-akrylowym_9732536&docid=vl9CjV8K7G5OtM&tbnid=47WN1tACMHePFM%3A&vet=10ahUKEwih_96iw-7gAhUmtosKHVPUDrUQMwjEASgHMAc..i&w=520&h=520&bih=657&biw=1366&q=buty na obcasie&ved=0ahUKEwih_96iw-7gAhUmtosKHVPUDrUQMwjEASgHMAc&iact=mrc&uact=8

Tu ten beżowy pasek, łatwo zobaczy bo to jedyny nieprzezroczysty fragment obcasa.

https://www.google.com/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fkokietki.pl%2F14316-tm_large_default%2Fbuty-damskie-na-niskim-obcasie.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fkokietki.pl%2Fsm-buty-szpilki%2F3163-buty-damskie-na-niskim-obcasie.html&docid=7RWBBSbzk7nYWM&tbnid=eDg4dc-tBUCLoM%3A&vet=10ahUKEwih_96iw-7gAhUmtosKHVPUDrUQMwjyASgoMCg..i&w=1024&h=768&bih=657&biw=1366&q=buty na obcasie&ved=0ahUKEwih_96iw-7gAhUmtosKHVPUDrUQMwjyASgoMCg&iact=mrc&uact=8#h=768&imgdii=QkfQCX3uloV4JM:&vet=10ahUKEwih_96iw-7gAhUmtosKHVPUDrUQMwjyASgoMCg..i&w=1024

Tu też masz flek o innym kolorze niż obcas.

 

I jeszcze coś takiego:

https://www.bata.pl/strona/z-czego-sklada-sie-but

 

Szewc naprawiając taki but po prostu usuwa stare fleki i mocuje nowe, bez problemu można to zrobić samemu. Problem zaczyna się wtedy, gdy uszkodzeniu ulegnie obcas.

 

Obejrzyj dokładnie nowe buty swojej żony, weź nożyk i delikatnie podważ tą końcówkę, wyciągniesz fleka, może nie tak delikatnie. Zapewniam Cię, że ich nie zniszczysz, stukniesz młoteczkiem i flek wróci na swoje miejsce.

Edytowane 6 Marzec 2019 przez Capricornus

[secesjonista]

Problem w tym, że obejrzałem - obcas "był jednorodny" i żadnej łatki nie miał. A linki prowadzą głównie do tych samych butów, z których trzeba by wnioskować, że fleki są i na "noskach". Może jednak zawierzymy innym badającym to pod względem językoznawczym?

[Capricornus]

36 minut temu, secesjonista napisał:

Problem w tym, że obejrzałem

 

Może niedokładnie...

 

36 minut temu, secesjonista napisał:

trzeba by wnioskować

 

No nie przesadzajmy, tam jest podeszwa, a że tego samego koloru co flek - kwestia estetyki.

 

37 minut temu, secesjonista napisał:

Może jednak zawierzymy

 

A może zawierzymy producentom i praktykom?

Obejrzałeś ostatni link? Tam masz wyraźnie pokazane gdzie jest flek, i chodzi o nowy but.

 

Poza tym, nie raz w butach żony (po roku czy dwóch chodzenia)wydłubywałem stary flek, który był tam od nowości i wbijałem nowy.

 

Może zapytaj szewca jak mi nie wierzysz.

[secesjonista]

Pytałem, jest tak że że część obcasów ma od początku fleki i jest tak że inne buty takich nie mają. Z historycznego punktu widzenia "flek" pojawił się jako łata, ale kruszyć kopii o to nie będę.