System monetarny RON -u

[secesjonista]

Nie tylko Szwedzi, kraj zalały częstokroć fałszywe pieniądze ze Śląska ( szelągi i piątaki zwane „szczerą blaszką” albo „rybia łuską”)

[Bronek]

[...] u Jana Wimmera [...] znalazłem wzmiankę o tym że na początku lat 20-tych kraj zalała sfałszowana (a więc posiadająca mniej srebra niż oryginały) moneta bita przez Gustawa Adolfa.

Czy ktoś posiada może jakieś dodatkowe informacje o tych niecnych działaniach Gustawa Adolfa?

W 1621 r. Szwedzi zajęli Rygę. Gustaw Adolf już na samym początku potwierdził miastu przywilej bicia monety, nadany jeszcze przez Stefana Batorego. Mennica miejska biła więc półtoraki i szelągi zgodne z polską stopą menniczą, lecz o znacznie obniżonej zawartości srebra. Na monetach widniało imię Gustawa Adolfa jako emitenta. I właśnie te szelągi o bardzo niskiej wartości, masowo trafiające na rynki Rzeczypospolitej były tą wspomnianą złą monetą ryską. Bicie szelągów ryskich kontynuowali także następcy Gustawa Adolfa.

Gustaw Adolf przeprowadził też podobną akcję w zajętym w 1626 r. Elblągu. W uruchomionej rok później mennicy miejskiej rozpoczął bicie niepełnowartościowej monety wzorowanej na drobnej monecie polskiej i zgodnej z polskimi nominałami: szeląg, grosz , półtorak i trojak. Napisy na tych monetach odnosiły się do Gustawa Adolfa, lecz umieszczone na nich popiersie przedstawiało Zygmunta III (miało to ułatwić przenikanie tychże monet na tereny Rzeczypospolitej i Prus). Na początku lat 30-tych obieg tych monet w Polsce i w Prusach został zakazany przez władze, mennica elbląska biła je jednak aż do śmierci Gustawa Adolfa, a także za jego następczyni (ale już tylko szelągi i półtoraki). Dopiero układ w Sztumskiej Wsi położył kres tej działalności.

Oprócz tego mennica elbląska Gustawa Adolfa biła też orty wzorowane na ortach gdańskich. Podobnie jak w przypadku pozostałych monet napisy odnoszą się do Gustawa Adolfa, lecz portret królewski na awersie przedstawia Zygmunta III. Dziś są to monety unikalne, więc z pewnością wybito ich wówczas niewiele.

[maxgall]

Dziękuję za inormacje.

Czy opisane przez Was działania mogły aż tak znacznie obniżyć wartość grosza?

[FSO]

Witam;

pewnie, proste zasady ekonomiczne: ludzie widząc gorszą monetę [nie tylko metal, ale pewnie także oberżniętą - by można było zrobić więcej fałszywek], próbując przysłowiowym zębem - i przekonując się, że jest ona bez wartości, lub z minimalną wartością tracili do niej zaufanie. Nie chcieli jej, lub jeśli ktoś im chciał wydać w niej, po prostu zaczynali się zabezpieczać żądając jej więcej -> brak zaufania rodzi niższą wartość wymiany. Troszkę podobny mechanizm jest ceną na giełdzie - jeżeli akcja [to także papier wartościowy, coś co ma jakąs swoją cenę], traci zaufanie inwestorów [z różnych powodów] to jej cena spada - i okazuje się że zamiast wartości 1 : 1 z inną akcją ma wartość 5 : 1 - czyli aby kupić jedną akcję konkurenta, musiałbym sprzedać pięć akcji owej feralnej firmy...

Prosty i znany od lat mechanizm, podobnie jak "obrzynanie" monet.

pozdr

[secesjonista]

Dziękuję za inormacje.

Czy opisane przez Was działania mogły aż tak znacznie obniżyć wartość grosza?

Oczywiście.

Już działania jednego człowieka potrafiły nieźle zdestabilizować ówczesny rynek finansowy; myślę tu o działalności Boratiniego w ujazdowskiej mennicy, jak i po jego ucieczce - okres pracy w mennicy Suczawie. A co tu mówić o zorganizowanych działaniach innych państw.

Zalew fałszywej monety często tylko posrebrzanej spowodował nie tylko obniżenie zaufania do monet zdawkowych, ale i odpływ kruszcu z Rzplitej. Polacy też obniżali zawartość kruszców w bitych monetach, ale nie na taką skalę jak czyniły to państwa ościenne, stąd lepsza polska moneta "odpływała" z kraju. Poza działaniami szwedzkimi znaczenie miały również emisje pruskie Jerzego Wilhelma.

".Mennica suczawska była świetnie zorganizowana. Jej produkcję w zakresie samych szelągów ocenia się na 1.000.000.000 (tak jest, miliard!) monet. I tu mamy kolejny, niezwykle ciekawy aspekt tej historii. Skąd brało się tak wielkie zapotrzebowanie na "srebrne" szelągi - oczywiście chodziło o rynek polski, z którego wypierały one lepszą monetę koronną. Rysuje się ciekawy obraz: wielka, ale słaba Polska, korzystające z jej słabości Szwecja, Prusy i Ryga i na końcu hospodarowie mołdawscy fałszujący monety Szwedzkie, Pruskie i Ryskie. Kres temu łańcuchowi fałszerstw miała przynieść reforma zaproponowana przez Tytusa Liwiusza Boratiniego polegająca na wprowadzeniu podwartościowych, miedzianych szelągów "boratynek". Rzeczywiście, wprowadzenie ich w Polsce drastycznie ograniczyło dochody Szwedom, Elektorowi Pruskiemu i obywatelom Rygi - głównym dotąd producentom kiepskich szelągów. Szwedzi i Ryżanie zaczęli więc zarabiać na dostawach miedzi do Polski, Mołdawianie wypadli z gry."

/za Jerzy Chałupski w e-numizmatyka/

Katastrofalne zamieszanie na rynku monet drobnych poskutkowało decyzją o zaprzestaniu bicia drobnej monety we wszystkich mennicach. Znaczących skutków tak bezprecedensowa decyzja nie przyniosła ponieważ pozostawiono obcą monetę w obiegu. "Wywołano" ja dopiero w roku 1633 (przymusowa wymiana obcego srebra na dobrą monetę nowego bicia).

Edytowane 13 Kwiecień 2010 przez secesjonista

[secesjonista]

Jeśli ktoś jest zainteresowany literaturą tyczącą się m.in. kryzysu waluty w XVII w. to polecam:

"Rozprawy o pieniądzu w Polsce pierwszej połowy XVII wieku" oprac. Sadowski Z. Warszawa 1959

"Merkantylistyczna myśl ekonomiczna w Polsce XVI i XVII wieku" wybór pism. wyboru dokonali Janusz Górski i Edward Lipiński Warszawa 1958

Szelągowski A. "Upadek waluty za Jana Kazimierza" w "Kwartalnik Historyczny" Warszawa 1901

Szelągowski A. "Pieniądz i przewrót cen w Polsce w XVI i XVII wieku" Lwów 1902

Gargas Z. "Poglądy ekonomiczne w Polsce w XVII wieku" Lwów 1903

Gargas Z. "Volkswirtschaftliche Geschichte der Nationalökonomie in alten Polen"

Babiński L. "Upadek waluty w Polsce w połowie XVII w. na tle ówczesnego przesilenia finansowego" w "Siła" 1919

Górski J. "Poglądy merkantylistyczne w polskiej myśli ekonomicznej XVI i XVII wieku" Wrocław 1958

Gumowski M. "Mennica wileńska w XVI i XVII w" Warszawa 1921

Szwagrzyk J.M. "Pieniądz na ziemiach polskich X-XX w" Wrocław 1973

I wspomniane przez FSO:

Pałucki Wł. : Drogi i bezdroża skarbowości polskiej XVI i pierwszej polowy XVII wieku. Osoolineum '74

Sadowski Zdzisław: Pieniądz a początki upadku Rzeczypospolitej w XVII w. PWN Wa-wa '64

[secesjonista]

(...)

A jeszcze dodam, że najmniejszą monetą XVI wieku w Polsce był obol.

Obol to monetka o wartości 1/2 denara. Miały one raptem 12 mm średnicy i ważyły 0,3-0,32 grama. Próby niestety nie znam. Celem wybicia tych monet nie było zapotrzebowanie na monetę zdawkową, bo te zaspokajały denary i dwudenary, ale w tym czasie podjęto akcję skupu z rynku marnych (o gorszej próbie srebra) półgroszy świdnickich. Za półgrosza świdnickiego płacono 3 i 1/2 denara, właśnie owo 1/2 spowodowało, że nie można było prawidłowo wydawać reszty bez monety o nominale 1/2 denara.

(...)

Obecnie teza o niskiej wartości półgroszy świdnickich jest podważana,a jej wywoływanie z rynku wiąże się z ogólną próbą uporządkowania sytuacji monetarnej.

/szerzej: U. Zgorzelska "Rola półgroszy świdnickich w reformie monetarnej z lat 1526-1528", "Wiadomości Numizmatyczne" 1974, z. 4/

(...)

Historia monetarna wieku XVI i XVII jest strasznie trudna, stosunki monetarne, parytet złota do srebra zmieniał się jak w kalejdoskopie, napływ złota z Nowego Świata, a później srebra z kopalni peruwiańskich zachwiały rynkiem europejskim. Pojawia się galopująca inflacja, w Niemczech okres Wipper und Kipper...

(...)

Raczej Kipper - und Wipperzeit.

/T. Kałkowski "Niemiecka katastrofa pieniężna 'Kipper und Wipperzeit' w pierwszej ćwierci XVII w.", "Wiadomości Numizmatyczne" 1957, nr 1/

I kilka kolejnych tytułów:

Z. Żabiński "Systemy pieniężne na ziemiach polskich"

A. Mikołajczyk "Obieg pieniężny w Polsce środkowej w wiekach od XVI do XVIII"

K. Rytkier "Wizerunek y szacunek mynic wszelakich cudzoziemskich..."

H. Cywiński "Dziesięć wieków pieniądza polskiego"

M. Dygo "Szlachta a pieniądz w krajach nadbałtyckich w XV i na początku XVI wieku", "Wiadomości Numizmatyczne" 1985, z. 3-4

A. Popioł-Szymańska "Metody wyjaśniania zjawisk pieniężnych w rozprawach monetarnych w Polsce od XVI do połowy XVIII wieku", "Wiadomości Numizmatyczne" 1985, z. 3-4

M. Gumowska "Dzieje mennicy toruńskiej"

W. Terlecki "Mennica warszawska 1765-1965"

J. Topolski "Gospodarka polska a europejska w XVI-XVIII wieku"

A. Dylewski "Historia pieniądza na ziemiach polskich"

"Rozprawy o pieniądzu w Polsce pierwszej połowy XVII wieku" wyb. Z. Sadowski

A.M. Kuźmin "Organizacja mennic i techniki mennicze w Polsce XVI-XVII w."

A. Mikołajczyk "Geneza i rozwój nowożytnej monety polskiej na tle europejskim (XVI - poł. XVIII w.)"

Edytowane 18 Marzec 2012 przez secesjonista