Uniwersał Połaniecki i jego wpływ na Powstanie Kościuszowskie

[Jack Sparrow]

Witam serdecznie 

Nowy semestr, nowe wyzwania a stary Ja. W ramach zaliczenia mam napisać referat wykorzystujący tekst źródłowy, na temat wpływu Uniwersału Połanieckiego na Powstanie Kościuszkowskie. I tutaj zwracam się do was koledzy. Czy ktoś mógłby polecić jakieś opracowania, artykuły, książki na wspomniany temat? Z góry dziękuje za pomoc.

Pozdrawiam. 

[Bruno Wątpliwy]

Nie chcę się czepiać, ale aktywność studenta historii na forum historycznym tylko wówczas, gdy potrzebuje pomocy w pisaniu pracy (pomocy, najprawdopodobniej oczywiście - od Secesjonisty) - to dobrze nie wróży przyszłym ambicjom i pasjom naukowym.

[Jack Sparrow]

Pytam się po prostu... mam już trochę materiałów (np. artykuł Jerzego Koweckiego pt. Chłopi czynszowi w reformach insurekcji 1794 roku, jak ktoś doradzi czy to dobry lub zły wybór chętnie posłucham argumentacji). Temat nie ukrywam jest też dla mnie nieco problematyczny, dlatego poprosiłem o pomoc.

[Bruno Wątpliwy]

Pytać każdy oczywiście może. Miejmy nadzieję, że i tym razem Secesjonista otworzy worek i sypnie artykułami na zadany temat. Ze swej strony kończę OT i znikam.

[Jack Sparrow]

To jeszcze zapytam się o prace tego samego autora pt. „Uniwersał Połaniecki i Sprawa Jego Realizacji”. Warto wykorzystać? 

[euklides]

Jakoś na myśl mi przychodzi Emanuel Roztworowski "Roczniki". Sam kiedyś chciałem to sobie poczytać. Na pewno warto ale ile tam jest reformach agrarnych to nie wiem. 

[secesjonista]

Faktycznie - euklides  niewiele wie.

A pomóc zawsze warto, a jaki tekst źródłowy wziął na widelec Sprarrow? Bo od tego zaczniemy dalszy dyskurs.

 

[Jack Sparrow]

Na widelec jako tekst źródłowy dostalem właśnie Uniwersał Połaniecki. 

[Jack Sparrow]

https://historia.org.pl/2009/10/27/uniwersal-polaniecki-7-maja-1794-r/

Jak widać z tym nie będzie problemu

[secesjonista]

To nie do końca wystarczający materia tkwi na tym widelcu... 

Pamiętać trzeba, iż ten uniwersał należy rozpatrzeć w kontekście innych uniwersałów, jak i decyzji powstańczych ciał politycznych co do; jakbyśmy to dziś powiedzieli; aktów wykonawczych. A jeszcze trzeba uwzględnić jego praktyczne wcielanie w życie - a z tym było różnie. Skoro obiecałem pomoc to się wywiążę, postaram się podać i publikacje gdzie podano zestaw różnych uniwersałów i literaturę co do tego 'właściwego" uniwersału. Jak i swój osa co do "znaczenia", bo ten wedle mnie jest wyolbrzymiany. To jednak jutro postaram się wypełnić.

Na miejscu Sparrowa szukałbym materiałów o lokalnych działaniach dozorów - w tym jak one działały tkwi ocena polityczna i ideologiczna tematycznego uniwersału i można pokazać jak odnosił się do tego "naród polityczny", czyli szlachta. 

[Jack Sparrow]

Czyli praca Koweckiego może być w sumie pomocna. 

[secesjonista]

Powiedziałbym, że jego praca "Uniwersał połaniecki i sprawy jego realizacji" jak i inne opracowania są wciąż bardzo pomocne a w tej materii wciąż podstawowe. Sięgnąć jeszcze można po starszy zbiór "Uniwersały i rozporządzenia w sprawie chłopskiej z okresu Insurekcji Kościuszkowskiej 1794 r." wydany przez Franciszka Paprockiego czy nowszy: "Uniwersał połaniecki" w opracowaniu Jerzego Topolskiego, tudzież można zajrzeć do "Akt powstania Kościuszki" wydanych przez Szymona Aszkenazego, Włodzimierza Dzwonkowskiego et al. (z 1918 r.). To jako baza źródłowa jest; jak mniemam; zestaw nadto wystarczający.

 

Z innych opracowań, wartych uwagi:

J. Kowecki "Pospolite ruszenie w powstaniu kościuszkowskim"

Z. Łotys "Kwestia chłopska w świadomości społecznej polskiego Oświecenia"

A. Woltanowski "Tadeusz Kościuszko i pierwszy etap reform włościańskich (28 marca-1 maja 1794 r.)", "Przegląd Historyczny", 1987, T. 78 , nr 1 

W. Bartel "Dozory w insurekcji kościuszkowskie", "Czasopismo Prawno-Historyczne", 1955, z. 2

W. Smoleński "Rosja wobec sprawy włościańskiej w Polsce w XVIII w.", w: "Studia historyczne", Warszawa 1925

J. Rutkowski "Wieś europejska późnego feudalizmu (XVI-XVIII w.)", oprac. i wyb. J. Topolski

(rozdz. "Uniwersał połaniecki w świetle reform rolnych XVIII wieku")

S. Kozicki "Sprawa włościańska w Polsce w drugiej połowie 18-go wieku".

 

Z prac drobniejszych a przydatnych:

M. Adamczyk "Idee Uniwersału połanieckiego z 1794 roku", "Zeszyty Wszechnicy Świętokrzyskiej", 1996, z. 3 

S. Wróbel "Relacja o ogłoszeniu w Czańcu w 1794 r. Uniwersału Połanieckiego", "Karta Groni", 1993, nr 17

N. Gąsiorowska "Układ sił i stosunków wytwórczych w epoce Oświecenia polskiego", "Przegląd Historyczny",  1951, T. 42

K. Maćkowiak "O karierze literackiej leksemu "włościanin" w epoce oświecenia", "Język Polski", 2014, nr 3

(o przemianie chłopa we włościanina i związanych z tym zmianach społecznych)

 

Co do tytułowego "Uniwersału", to zaczynając od podstaw należy przypomnieć, że prawidłowy zapis to: "Uniwersał połaniecki", a nie: "Uniwersał Połaniecki". Co nieco w naszej ortografii zmieniło się w 1971 roku...   

Warto zadać sobie pytanie dlaczego Kościuszko zdecydował się na ogłoszenie takiego uniwersału, co chciał uzyskać na polu militarnym, politycznym i ideowym. I spróbować odpowiedzieć czy mu się to udało. Czy jego ogłoszenie przyczyniło się do zaktywizowania militarnego warstwy włościańskiej? Jak odebrano ten akt w europejskich stolicach, czy dzięki niemu na całe powstanie spojrzano przychylniejszym okiem, a może było całkiem odwrotnie? Aleksander Świętochowski wyraził myśl, iż Uniwersał połaniecki dawał maksimum tego co postępowa szlachta dać chciała, ale minimum tego co wymagało dobro narodu (por. tegoż "Historja chłopów polskich w zarysie"). Czy zatem udało się przekonać ogół szlachty do zawartych w nim regulacji, czy może narastał przeciwko nim opór, a co za tym idzie zniechęcenie do samego powstania?

Czy udało się wówczas nadać zrywowi narodowemu charakter narodowo-społeczny? Dlaczego Kościuszko "zapomniał" o chłopach czynszowych, o których nie zapomniała litewska Rada Narodowa?

Warto się zastanowić dlaczego Kościuszko zdecydował się na zmianę taktyki w kwestii stanowienia ustawodawstwa o stosunkach agrarnych i sprawach włościańskich. A jest istotna różnica pomiędzy jego np. "Odezwą za włościanami o ulgę w pańszczyźnie i ludzkie z tymiż obchodzenie się" a reformami winiarskimi czy wreszcie aktem połanieckim. Pierwsza to do kogo były te pisma skierowane, z czego wynika, że na początku powstania Kościuszko nie chciał odgórnie i osobiście narzucać reform w tej kwestii. Co zatem się zmieniło pomiędzy końcem marca a 7 maja? Dlaczego Kościuszko; wydając ów uniwersał; zdecydował się na złamanie najważniejszej regulacji prawnej tej insurekcji, czyli "Aktu powstania". A dokładniej punktu 11, i to tego który już sam wcześniej nieco przeredagował, nadając sobie nieco większe prerogatywy niźli te zapisane w wersji "saksońskiej"?

 

[Jack Sparrow]

Dzięki bardzo za rady i pomoc ^^