Kamień choleryczny

[Bruno Wątpliwy]

Przyznaję, że była do dla mnie pewna nowość. Cmentarz choleryczny - wiadomo co to, ale kamień?

 

Zob.:

https://dolny-slask.org.pl/560928,Bukowiec,Kamien_choleryczny.html

https://dolny-slask.org.pl/537919,Swierzawa,Kamien_choleryczny.html

 

Z jakiego to okresu - XIX-wiek (pandemie cholery?), czy może wcześniejszy (i dotyczy jakiś innych zaraz?). Jaki miał sens - określenie obszaru objętego epidemią? Jakoś nie chce mi się wierzyć, aby bawiono się wówczas w wykuwanie kamieni, zwykłe tablice pewnie by wystarczyły. Może to oznaczenie cmentarza cholerycznego? Jakiś sens błagalny lub wotywny? A może kamienie z takim symbolem nie mają nic wspólnego, ani z cholerą, ani z innymi chorobami?

 

Co wiemy o "kamieniach cholerycznych"?

[Bruno Wątpliwy]

"Znalazłem" kamień choleryczny w Szkocji (wraz z odpowiednią opowieścią):

http://www.niggoldtrust.org.uk/index.asp?pageid=430507

Ale związku z kamieniami na Dolnym Śląsku to chyba nie ma.

[secesjonista]

No i mnie się wydaje to nieco dziwne objaśnienie.

Dlaczego na kamieniu cholerycznym umieszczono krzyż w takiej postaci, skoro krzyże choleryczne miały całkiem inny wygląd? 

"Określenia krzyży o podwójnej liczbie poziomych ramion: krzyże antyepidemiczne i choleryczne wskazują na powód, dla którego pobożna ludność stawiała je, nosiła przy sobie lub przybijała ich podobizny na drzwiach domostw podczas epidemii chorób zakaźnych. Podobnie z epidemią dżumy wiązała się nazwa „karawaka”, etymologicznie pochodząca od określenia miejscowości, w której miał znajdować się oryginał cudownego krzyża. Jego podobizny przez kilka stuleci krążyły po całym świecie. Inne nazwy to: krzyż podwójny, bliźniaczy, zdwojony lub crux bifurcata, crux gemmina, crux bina. Rzadko spotykanym określeniem podwójnego krzyża jest krzyż jerozolimski".

/M. Kołyszko "Wizerunek podwójnego krzyża w Polsce", Toruń 2015, s. 9/

 

17 minut temu, Bruno Wątpliwy napisał:

Z jakiego to okresu - XIX-wiek (pandemie cholery?)

 

Na ziemiach polskich podówczas nie było cholery, bo to dopiero rok 1831.

[Bruno Wątpliwy]

Cytuj

Z jakiego to okresu - XIX-wiek (pandemie cholery?),

Cytuj

Na ziemiach polskich podówczas nie było cholery, bo to dopiero rok 1831.

 

Ale 1831 to chyba XIX-wiek?

 

A wracając do meritum. Oczywiście, nazwa może być "przekłamana". Czyni to bardziej prawdopodobnym chociażby wymiana ludności na tych terenach po II-ej wojnie światowej i zachwianie "dziedziczenia lokalnej pamięci". W takich warunkach tworzyły się różne nowe objaśnienia i legendy. Moją ulubioną jest nazywanie pomnika poświęconego kolonialnym oddziałom niemieckim z pierwszej wojny - "kamieniem napoleońskim". Zob. temat: Prawda, tylko prawda i ... lokalna prawda.

 

Ale - te kamienie coś oznaczały. Ciekawe - co? Skądś wzięła się także ich "choleryczna" nazwa.

Edytowane 20 Marzec 2018 przez Bruno Wątpliwy

[secesjonista]

Aa już widzę mój błąd, to: "Z jakiego to okresu - XIX-wiek" jakoś mi wyglądało na: "XI i X wiek" stąd ta moja uwaga.

 

58 minut temu, Bruno Wątpliwy napisał:

Skądś wzięła się także ich "choleryczna" nazwa

 

Tylko czy jesteśmy pewni tej nazwy? Bo często w sieci powiela się opisy podobnych obiektów tylko czasami trudno znaleźć autora i uzasadnienie.

[Bruno Wątpliwy]

O tych kamieniach nie wiem nic więcej ponad to, co przedstawiłem w pierwszym poście. Nie przypominam sobie żadnej literatury historycznej, czy krajoznawczej na ich temat, a pobieżnie szukanie w necie nie dało interesujących rezultatów. Dlatego rzecz mnie tak zastanawia. Rysunek krzyża jest dosyć charakterystyczny, pojawiła się też nazwa. Skąd to jest wzięte?

[secesjonista]

Ja raczej wiązałbym to z krzyżem pokutnym bądź krzyżem upamiętniającym jakąś zbrodnię. Na stronie suehnekreuz.de mamy kamień z tego typu krzyżami (Bautzen II) i upamiętnia on zbrodnię z XVI wieku.

[Bruno Wątpliwy]

Pytanie wówczas o symbolikę tego krzyża? Dobry i zły łotr? Spotkałem się z pojęciami krzyża widlastego, też złodziejskiego, ale one rozwidlają się raczej ku górze.

 

Dopisek:

Znalazłem jeszcze coś takiego:

https://de.wikipedia.org/wiki/Göpel_(Heraldik)

https://heraldik-wiki.de/wiki/Kolbenkreuz

i kolejne praktyczne zastosowanie fußgesparrtes Kreuz:

http://www.suehnekreuz.de/bayern/wiesen.htm

Edytowane 23 Marzec 2018 przez Bruno Wątpliwy

[jancet]

Sorry, ale niemieckiego nie znam. Możesz to jakoś po ludzku przybliżyć? 

[secesjonista]

W przypadku Kolbenkreuz - rozdwojenie nie jest jednak chyba istotną cechą, podobnie z Göpel, który jak się zdaje w swej podstawowej funkcji dzieli tarczę. Natomiast w trzecim przykładzie, najbardziej zbliżonym do "oryginału" - warto zauważyć, iż znów mamy podobne lata (1634 r.) jak w przypadku kamienia z Bautzen i podobne okoliczności.

 

[Bruno Wątpliwy]

Cytuj

Sorry, ale niemieckiego nie znam. Możesz to jakoś po ludzku przybliżyć? 

Wikipedyczne opisy dwóch nieco podobnych wizualnie rozwiązań. Niewiele wnoszą, poza ogólnym tropem do sprawdzenia. Trzeci link to już drugi znaleziony "krzyż pokutny"  (nie wnikam tu w prawidłowość tej terminologii, gdzieś czytałem jakieś opracowania autorów polemizujących z powszechnym stosowaniem tego nazewnictwa).

Zatem, jak na razie pewne jest to, że mamy dwa krzyże pokutne z wykutymi podobnymi wizerunkami krzyża. I chyba prawidłową terminologię niemiecką na tego typu, rozdwojony na dole krzyż - fußgesparrtes Kreuz.

Tak, czy inaczej wersja choleryczna staje się coraz mniej prawdopodobna. A już szczególnie to, że taki krzyż miał służyć "oznaczaniu obszaru objętego cholerą". W jakieś książce o epidemiach cholery (akurat na Górnym Śląsku, ale w sumie to blisko do Dolnego i ta sama administracja pruska), czytałem o czarnych flagach, ogłoszeniach, tablicach itp. Zdrowy rozsądek nakazuje przypuszczać, że przecież nikt  w takim tragicznym czasie nie wykuwałby kamieni, aby oznaczyć obszar objęty epidemią. Tym bardziej, że obszar ten mógł ulegać zmianom.

Pozostaje jeszcze niewielkie prawdopodobieństwo, że to krzyże  jakoś upamiętniające epidemię, określające cmentarz choleryczny, czy mający charakter prośby do Opatrzności o zakończenie (lub nie nawracanie) epidemii.

[secesjonista]

W dniu 24.03.2018 o 8:57 AM, Bruno Wątpliwy napisał:

to już drugi znaleziony "krzyż pokutny"  (nie wnikam tu w prawidłowość tej terminologii, gdzieś czytałem jakieś opracowania autorów polemizujących z powszechnym stosowaniem tego nazewnictwa).

 

Podstawowy problem terminologiczny związany jest m.in. z kwestią: czy to krzyż pokutny czy pojednania?

Zarazem, w związku z częstą ubogością materiałów źródłowych dotyczących okoliczności powstania konkretnego obiektu, trudno powiedzieć skąd się on wziął. W średniowiecznych ugodach pokutnych (compositio) często było zapisywany obowiązek upamiętnienia czynów związanych z circa poenam capitis, ale czy tak było w wiekach późniejszych? Badacze tego typu obiektów zauważyli, iż w lokalnych podaniach często bywało, że konkretny kamień miał upamiętniać pewne zbrodnicze zdarzenie. Tylko że w okolicy inne kamienie mają opowiadać tę samą, nieznacznie zmodyfikowaną historię. Raczej należy wykluczyć, iż skruszony zbrodniarz w różnych miejscach w okolicy fundował kolejne dowody swej skruchy. Poza tym istnieją przypadki w których kamienie mają upamiętniać zbrodnię, ale wiadomo, że zbrodniarz nie został ujęty. Zatem kto go ufundował i kto za jego czyn "pokutował"? Rodzina? A co z kamieniami, które co do formy podobne są do tych wielu znanych "pokutnych", ale umieszczone są w miejscu stracenia?

Co więcej wiadomo, że wiele kamieni zmieniło swą pierwotną lokalizację, a jednak w nowym miejscu szybko obrastają w objaśnienie, że upamiętniają zbrodnię, która miała się wydarzyć w tej nowej okolicy.

Jeśli nie ma się pewnych źródłowych opisów nie ma pewności kto wystawił dany kamień. Powiedzmy, że mamy kamień z toporkiem, mógł ufundować zbrodniarz, ale mogła i rodzina zabitego, tego typu krzyże upamiętniające też bywały.

"Instytucja krzyży pokutnych poczyna zanikać dopiero pod koniec XVI wieku, ponieważ w 1532 roku został uchwalony przez Sejm Rzeszy Niemieckiej w Ratyzbonie kodeks karny obejmujący prawo karne oraz proces karny, a cesarz Karol V wprowadził go w życie.20 Ów akt prawny pod nazwą „Constitutio Criminalis Carolina” regulował również sprawy „circa poenam capitis”. Kwestia recepcji przedstawiała się różnie, była rozłożona w czasie. Krzyże pokutne stawiano tu i ówdzie nadal. Jednakże nie stanowiły one już elementu wykupienia się mordercy od winy. Teraz wznoszono je dla upamiętnienia tragicznego wydarzenia. Czynili to albo przedstawiciele rodziny ofi ary, albo niekiedy sam morderca".

/M. Kuriański "Z historii krzyży kamiennych ze szczególnym uwzględnieniem krzyży pokutnych: dolnośląskie paradygmaty" ,"Saeculum Christianum", T. 16, nr 1, 2009, s. 81/