O oświetleniu Warszawy (do 1939 r.)

[secesjonista]

W temacie "Neony w Warszawie" padło:

(...)
A właśnie - czy rola lamp miejskich zmniejszyła się po 1926 roku?

To zapytanie jest niezrozumiałe.

Jakie lampy miejskie?

- Oliwne?
- Naftowe?
- Nipkowa?
- Tesli?

A może być mowa w Warszawie, po 1926 r., o lampach miejskich oliwnych?
A rola się nie zmniejszyła bo i niby dlaczego? Z powodu neonów?

No tak - Zapomniałem o lampach gazowych.
Elektrownię warszawską z prawdziwego zdarzenia zbudowano w 1910 roku.

Oczywiście neony nie mogły zastąpić latarni, czy to gazowych czy to elektrycznych, służby komunalne nie mogły bazować na tego typu oświetleniu, które w każdej chwili mogło zniknąć. A lampy gazowe starał się bronić przed elektryczną konkurencją, nawet po 1910 roku.

W swym artykule "Latarnie gazowe Warszawy" Marek Barszcz zauważa:

"Na początku XX w. na ulicach miast pojawiły się bardziej efektywne latarnie elektryczne, w których zastosowano lampy łukowe i żarowe. Stanowiły one silną konkurencję dla gazowych, stopniowo wypieranych z głównych ulic. Mimo tych zmian nadal decydowano się na oświetlanie centrów miast silnymi latarniami gazowymi (...)

W latach 20. wzrosła konkurencja między oświetleniem elektrycznym i gazowym. W 1930 r. latarnie elektryczne miały znaczną przewagę liczebną, jednak pod koniec tej dekady powróciła moda na oświetlenie gazowe. Sprzyjało jej zainstalowanie w gazowni na Ludnej i użytkowanie w latach 1927-1939 urządzenia do automatycznego zapalania i gaszenia latarni. Odbywało się to poprzez zwiększenie ciśnienia gazu w przewodach zasilających, na co reagowały automaty w latarniach. Metoda ta zastąpiła pracę latarników".

/"Ochrona Zabytków", nr 1/ 2. 2003, s. 124/

Autor podaje też stan lamp gazowych w stolicy w różnych latach, można zauważyć, że rok 1910 nieszczególnie wpłynął na ich liczbę:

1908 - 6816

1909 - 6857

1910 - 6823

1911 - 6539

1912 - 6545

1913 - 6745

1914 - 3592

.. ...

1918 - 3308

1919 - 2359

1920 - 2244

1921 - 3030

1922 - 5382

1921 - 3030

1922 - 5382

1923 - 6406

1924 - 6482

1925 - 6561

... ...

1934 - 5772

1935 - 5833

1936 - 6195

1937 - 6542

1938 - 6643

1939 - 6970

/tamże, s. 132/

Z literatury:

J. Zieliński "Latarnie warszawskie: historia i technika"

J. Piłatowicz "Oświetlenie Warszawy w XVIII i XIX wieku", "Kronika Warszawy", nr 54, 2/83

A. Słoniowa "Początki nowoczesnej infrastruktury Warszawy"

M. Gajewski "Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny"

B. Wierzbicka "Wnętrze warszawskiej ulicy"

H. Janczewski "Geneza i rozwój inżynierii miejskiej".

[adamhistoryk]

Ciekawe jak to było w poszczególnych dzielnicach?

[secesjonista]

Zacznijmy od ogólnych danych znanych jeszcze sprzed Wielkiej wojny. Wedle danych zawartych w "Roczniku Wydziału Statystycznego Magistratu m. st. Warszawy"

w 1916 r. i w 1917 r.:

latarnie gazowe jednopłomieniowe - 2 252 / 1000

latarnie gazowe dwupłomieniowe - 43 / 22

latarnie gazowe 300 świecowe - 43 / 16

latarnie gazowe 1000 świecowe - 14 / 9

latarnie elektryczne łukowe - 500 / 200

latarnie elektryczne żarowe - 8 / 337.

W ogólnym rozrachunku: w 1917 r. miejska gazownia sprzedała 2 112 457 stóp sześciennych gazu, z czego na oświetlenie ulic i placów przypadło 26 382 stóp. Miejska elektrownia wytworzyła 19737330 kwtg., z czego na oświetlenie przypadło 7 589 211 kwtg.

[secesjonista]

W XIX wieku warszawscy młodociani pośród szeregu prac dorywczych oferowali również swe usługi w zakresie "branży oświetleniowej". Wieczornym przechodniom służyli pomocą (oczywiście płatną) jako nosiciele latarni. 

[poldas]

W kontekście tego tematu zaskoczyło mnie to, że Warszawa wcale nie była pierwsza w kwestii oświetlenia ulicznego.

Była nim Częstochowa.

W 1887 roku uruchomiono tam 36 latarni ulicznych zasilanych z dwóch generatorów o łącznej mocy 8 kilovoltoamperów (kVA), napędzanych przez lokomobilę umieszczoną przy magistracie miasta.

Na latarniach palniki gazowe zastąpiono lampami łukowymi.

Zakładam że to były świece Nipkowa działające na zasadzie spawarki.

Szybko się zużywały w porównaniu do późniejszych żarówek.

 

[secesjonista]

46 minut temu, poldas napisał:

W kontekście tego tematu zaskoczyło mnie to, że Warszawa wcale nie była pierwsza w kwestii oświetlenia ulicznego.

Była nim Częstochowa.

 

To dlatego, że rajcowie tego miasta oświetlenie elektryczne zorganizowali w sposób bezprawny.

 

Godzinę temu, poldas napisał:

Zakładam że to były świece Nipkowa działające na zasadzie spawarki.

 

Chyba jednak to błędne założenie. Zastosowano lampy  z  dwóch firm: czeskiej "František Křižík" z Pragi–Karlina i z niemieckiego "Siemensa". Czeski wynalazca sprzedawał lampy według własnego patentu.

 

53 minuty temu, poldas napisał:

Na latarniach palniki gazowe zastąpiono lampami łukowymi

 

Nie zastąpiły.

Latarnie gazowe zainstalowano w 1872 r. jedynie na terenach wokół dworca Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Wadliwy generator sprawiał, że lampy bardzo często wybuchały, co ostatecznie doprowadziło do likwidacji gazowni kolejowej w 1885 roku. A Częstochowianie za żadne skarby nie chcieli mieć do czynienia z tego typu oświetleniem. Sieć latarni elektrycznych obejmowała całkiem inny obszar niźli dawna sieć gazowych:

"Przykładając dzisiejsze nazwy ulic, należy stwierdzić, że oświetlone prądem elektrycznym, były całe Aleje Najświętszej Maryi Panny, część ulicy 7 Kamienic (od strony Sanktuarium Jasnogórskiego), Rynek Wieluński, ulica Śląska (od Ratusza – obecnego Muzeum - do Stacji  Elektrycznej mieszczącej się za budynkiem Ratusza na ul. Cerkiewnej obecnej ulicy Śląskiej, w miejscu gdzie teraz znajduje się sklep rowerowy), przylegające do alei Najświętszej Maryi Panny obszary obecnych ulicy Kościuszki i alei Wolności, ul. Piłsudskiego od alei do dworca (Drogi Żelaznej Warszawsko – Wiedeńskiej), Stary Rynek, oraz Stare Miasto w okolicach obecnych ulic Krakowskiej, Strażackiej, Ogrodowej, Katedralnej. Inaczej mówiąc oświetlony był cały ówczesny obszar miasta o zwartej zabudowie".

/A. Gąsiorowski "Elektryczne oświetlenie Częstochowy w latach 1887-1927 (prąd stały)", "Przegląd Elektrotechniczny", R. 91, nr 4, 2015, s. 155/

[poldas]

Tfuuu;

Pomyliłem się.

Nipkow to inna bajka (telewizja).

Miałem na myśli świece Jabłoczkowa.

Franciszek   Křižík bazował na jego pomyśle.

[secesjonista]

Choć Częstochowie trzeba przyznać pierwsze miejsce jako miastu, które pewien większy obszar kompleksowo oświetliło za pomocą elektryczności, to należy przypomnieć, że:

"W 1884 r. zostały zainstalowane na stałe lampy łukowe na kilku ulicach Warszawy: Marszałkowska, Chmielna, Złota i Żurawia".

/Z. Filinger "Początki energii prosumenckiej na Mazowszu w XIX wieku", "Zeszyty Naukowe Wydziału Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej", nr 43, 2015, s. 130/

[secesjonista]

Dnia 5.06.2017 o 02:16, secesjonista napisał:

Choć Częstochowie trzeba przyznać pierwsze miejsce

 

Choć i to nie jest tak pewne...

"W 1883 r. na ulicach Bielska zapłonęły lampy łukowe jako jeden z pierwszych przykładów zastosowania elektryczności dla celów komunalnych w Austrii (po raz pierwszy na świecie zastosowano je w Paryżu w 1848 r.). W 1893 r. rozpoczyna pracę bielska elektrownia, trzecia w kolejności powstania na ziemiach polskich (po Wrocławiu 1891 i Krakowie 1893), w 11 lat po uruchomieniu przez Thomasa Edisona pierwszej na świecie elektrowni miejskiej w Nowym Jorku (...)

W dziedzinie zastosowania prądu elektrycznego do oświetlenia miasta pierwsze próby poczyniono w Bielsku w 1883 roku, kiedy to zastosowano na kilku ulicach lampy łukowe. Podobnie było w Białej, gdzie w 1885 r. pojawiły się lampy łukowe patentu miejscowego wynalazcy i przemysłowca Roberta Gülchera. Prąd był wytwarzany przez dynamomaszynę".

/"Bielsko-Biała prekursorem technologii komunalnych", Katalog komunalny, UM w Bielsku-Białej 2005, b.p./