Podział terytorialny 1944 - 1975

[Samuel Łaszcz]

Jakie były uprawnienia samorządu lokalnego w PRL. Jak odbywało się kompletowanie wojewódzkich, powiatowych (do 1975 r.), miejskich i gminnych rad narodowych? Od kogo zależało mianowanie naczelników gmin, itp.?

Wszelka literatura mile widziana .

[secesjonista]

W czasie PRL nie było samorządu lokalnego.

[Narya]

W czasie PRL nie było samorządu lokalnego.

W rozumieniu współczesnych standardów samorządu lokalnego (bo rozumiem, że o takim pojęciu samorządu lokalnego jest mowa?).

[secesjonista]

Oczywiście - nie było samorządnych... a może się mylę?

[Samuel Łaszcz]

Zatem przyjmijmy nazwę administracja lokalna. Czy nikt nie umie odpowiedzieć na me pytania?

[secesjonista]

Ale jakie lata kolegę interesują, czym innym są organy i ich funkcjonowanie na podstawie Statutu Tymczasowego Rad Narodowych z 1 stycznia 1944 r., a potem ustawy KRN z 11 września 1944 r. "o organizacji i zakresie działania Rad Narodowych", a czym innym po ogłoszeniu ustawy "O terenowych organach jednolitej władzy państwowej" z 20 marca 1950 r. W ustawie z 1944 r. rady w art. 1 określono jako "tymczasowe organy ustawodawcze i samorządowe". Członków rad delegowały organizacje polityczne, a część pochodziła z procesu kooptacji, ten tryb wyłaniania utrzymał się do 1954 r. Na mocy nowelizacji z 3 stycznia 1946 r. nadzór nad radami sprawowało prezydium KRN.

Dekret PKWN z 21 sierpnia 1944 r. "O trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II instancji" mówił o roli wojewodów i starostów jako przedstawicieli rządu w województwie i powiecie.

Wojewoda pochodził początkowo z nominacji PKWN, na wybór z czasem uzyskały wpływ rady narodowe.

Starostę mianował Minister Administracji Publicznej lub Minister Ziem Odzyskanych.

Kolejny dekret z 23 listopada 1944 r. "O organizacji i zakresie działania samorządu terytorialnego", ustanawiał połączenie rad narodowych z instytucją samorządu terytorialnego, i stanowił, że: "samorząd terytorialny reprezentowany przez terenową radę narodową stanowi korporacje prawa publicznego i posiada osobowość prawną".

Organem wykonawczym wojewódzkiej rady narodowej był wydział wojewódzki, którego przewodniczącym z urzędu zostawał wojewoda bądź jego zastępca. Odpowiednio organem wykonawczym powiatowej rady narodowej był wydział powiatowy ze starostą jako przewodniczącym, organem wykonawczym miejskiej rady narodowej zarząd miejski na czele z burmistrzem bądź prezydentem, a organem wykonawczym gminnej rady narodowej - zarząd gminy pod przewodnictwem wójta.

Członków wydziałów i zarządów wybierały rady odpowiedniego stopnia. Jedynie wojewoda i starosta pochodzili z nominacji organów państwowych.

Na mocy ustawy z marca 1950 r. znacząco zmieniono system administracji. Nastąpiło scalenie władzy uchwałodawczej i wykonawczej. Ustawa znosiła samorząd terytorialny, a jego majątek "z mocy prawa stal się majątkiem Państwa", jak głosił artykuł 32. Rozwiązano organy wykonawcze samorządu terytorialnego, którego kompetencje miały przejąć rady narodowe.

Rady narodowe w gminach (do 1954), miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach stawały się jedynymi organami władzy państwowej pochodzącymi z wyborów powszechnych, rady stały się organem nadrzędnym wobec prezydium, które to stało się jej organem wykonawczo-zarządzającym.

Przewodniczący prezydium pełnił funkcję jednoosobowego organu administracji.

Wydziały prezydium rady narodowej zarządzały sprawami należącymi do właściwości rad narodowych.

Organami pomocniczymi były komisje: stałe i niestale.

Nastąpiło podwójne podporządkowanie rad i jej organów. Zwierzchni nadzór w myśl art. 25 sprawowała Rada Państwa, zaś na mocy art. 5 rady były podporządkowane wytycznym i instrukcjom Rady Państwa, Rady Ministrów oraz właściwych ministerstw.

Według ordynacji wyborczej prawo do zgłaszania kandydatów posiadały:

- organizacje polityczne

- Związek Młodzieży Polskiej

- Związek Samopomocy Chłopskiej

- organizacje zawodowe

- organizacje spółdzielcze

- inne masowe organizacje ludu pracującego

Pierwsze wybory do rad odbyły się dopiero w 1954 r., w tymże roku w utworzonych gromadach powołana gromadzkie rady narodowe i przewidziano możliwość tworzenia osiedlowych rad narodowych na mocy regulacji z 25 września.

Ten schemat bez zmian działał do 25 stycznia 1958 r. kiedy to dotychczasową ustawę zastąpiono ustawą "o radach narodowych", która nie wprowadzając istotnych zmian strukturalnych poszerzyła zakres samodzielności i uprawnień rad.

Rady w powiecie i ich organy wykonawczo-zarządzające stały podstawowymi szczeblami w strukturze rad narodowych, stworzono zasadę domniemania kompetencji. Zmiany umocniły pozycję prezydium rad narodowych, za terenowe organy administracji terenowej przyjęto wydziały z ich kierownikami. Prezydia były ciałami kolegialnymi pochodzącym z wyborów.

Nastąpiło też wzmocnienie nadzoru nad radami i prezydiami zarówno ze strony organów wyższych rad, RM, RP, zaś ze strony ministrów nad wydziałami.

Przywrócono (zlikwidowaną w 1954) funkcję sołtysa pochodzącego z wyborów mieszkańców.

Ustawą z 28 czerwca 1963 r. wzmocniono pozycję rad narodowych, działających na sesjach, które uzyskały nadrzędność nad prezydium. Zwiększyła się też rola komisji rad, którym przyznano prawo wydawania wiążących decyzji dla wydziałów. W tymże roku radnym zapewniono ochronę prawną w zakresie sprawowania mandatu.

Kolejną reformę mamy za sprawą ustawy z 1972 r., która wprowadziła gminy, na szczeblu których rozdzielono funkcje stanowiące od wykonawczych.

Kolegialne prezydia zostały zastąpione przez naczelnika gminy, którego aparatem stał się urząd gminy.

Naczelników na czas nieokreślony mianował przewodniczący prezydiów wojewódzkich rad narodowych (potem wojewodowie).

Prezydium gminnej rady stawało się organem kierującym pracami rady i jej komisji. Przebudowę struktur kontynuowano, 22 listopada 1973 r. podjęto ustawę "o zmianie ustawy o radach narodowych". W jej wyniku rady narodowe wszystkich szczebli stały się "terenowymi organami władzy państwowej i podstawowymi organizacjami samorządu społecznego ludu pracującego miast i wsi". Prezydia rad narodowych wyższego stopnia stawały się wewnętrznymi organami rad do organizowania pracy rady, jej komisji, radnych - jako organu przedstawicielskiego.

Na mocy dyrektywy PZPR na stanowiska przewodniczących rad i prezydiów rad mieli być wybierani I sekretarze odpowiednich komitetów partyjnych, praktyka w zasadzie utrzymała się do 1980 r.

Ustawa wymieniała jednoosobowe terenowe organy administracji państwowej:

- wojewoda

- prezydent miasta

- naczelnika miasta

- naczelnika powiatu (do 1975)

- naczelnika dzielnicy

- naczelnika gminy

Powyższe organy pochodziły z nominacji Prezesa Rady Ministrów (wojewodowie, prezydenci miast, naczelnicy powiatów i miast) lub wojewody po uzyskaniu opinii właściwej rady narodowej.

Organy administracji terenowej podporządkowane były "poziomo" właściwym radom, które nadawały im kierunek działań, "pionowo" zaś utworzonemu w 1975r. urzędowi ministra administracji, gospodarki terenowej i środowiska.

W 1975 r. wprowadzono dwustopniowy podział administracyjny, ale to już nie leży w zakresie zainteresowań kolegi.

Szerzej:

M. Jaroszyński, M. Zimmermann, W. Brzeziński "Polskie prawo administracyjne"

M. Kallas, A. Lityński "Historia ustroju i prawa Polski Ludowej"

I. Lewandowska-Malec "Ustawodawstwo o radach narodowych w Polsce Ludowej (1944-1990)", w: "Parlamentaryzm i prawodawstwo przez wieki" red. J. Malca i W. Uruszczaka

W. Mróz "Terenowe aparaty władzy i administracji w świetle ustawodawstwa, doktryny i praktyki"

R. Tomkiewicz "Między teorią a praktyką. Samorząd Terytorialny w PRL", "Masovia" 2002, nr 5

P. Jurek "Samorząd terytorialny w PRL", CPH 1995, t. XLVII, z. 1-2

I. Lewandowska-Malec "Rewolucyjna ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolitej władzy państwowej", w: "Ustrój i prawo w przeszłości dalszej i bliższej" re. J. Malca i W. Uruszczaka

W. Skrzydło "Ustrój polityczny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej"

Czy to są wystarczające informacje, czy kolega potrzebuje czegoś bardziej konkretnego?

[Samuel Łaszcz]

Dziękuję za informacje i literaturę.

[Tomasz N]

Może mały przyczyneczek:

[Tomasz N]

A jednak naukowcy PRL wymyślili kategorię samorządu.

Fragment poniższej encyklopedii:

[piotrek2266]

Witam!

Jestem nowym użytkownikiem forum a od niedawna piszę sobie pracę na temat "trójstopniowego podziału terytorialnego Polski w latach 1944 - 1975". Założyłem to konto gdyż uważam, że możecie mi pomóc oczywiście nie w napisaniu pracy ale w poszukaniu odpowiedniej literatury. Oczywiście samodzielnie już literaturę zgromadziłem ale wciąż nie jestem do końca przekonany czy brakuje mi czegoś jeszcze, czegoś co bardzo by mi pomogło przy pisaniu.

Czego mi brakuje a mianowicie książek gdzie mogę znaleźć informację na temat przywrócenia trójstopniowego podziału terytorialnego, nowych województwach od 1950 roku, zmian w podziale terytorialnym wsi w roku 1954 oraz reformy podziału terytorialnego z lat 1972 - 1975 w którym zawierają się przywrócenie gmin w 1972 gmin oraz wprowadzenie dwustopniowego podziału terytorialnego rok 1975.

Nie potrzebuję wiele, jedynie literatury.

Dziękuję za pomoc

Edytowane 3 Wrzesień 2015 przez piotrek2266

[adamhistoryk]

Jest podobny temat na forum - tutaj

[secesjonista]

Połączyłem temat założony przez piotrek2266 ze starszym wątkiem.

secesjonista.

[secesjonista]

Dodać można:

J. Trzciński "Instytucje ustrojowe okresu przejściowego 1944–1947", w: "Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu", t. 2,

red. M. Kallas

[piotrek2266]

Dziękuję bardzo.

Czy te pozostałe książki podane w poście #6 znajdę w zasobach bibliotecznych (np. Biblioteka Narodowa w Warszawie)?

[secesjonista]

Coś jeszcze dorzucę w poniedziałek, większość powinna być dostępną czy to w BN (można zresztą sprawdzić w katalogu on-line) czy jakiejś bibliotece uniwersyteckiej (gdzie jest wydział administracyjny lub prawny).