Pomniki związane z nacjonalizmem niemieckim

[Bruno Wątpliwy]

Po drugiej wojnie światowej niemieckie pomniki na Ziemiach Odzyskanych leciały masowo z cokołów. I trudno się dziwić Polakom, ciężko doświadczonym panowaniem "nadludzi", że tak próbowali oswoić nowe ziemie i odreagować lata męki i poniżenia. Dziś patrzymy na to bez takich emocji, choć nadal trudno wyobrazić sobie w Polsce pomniki Bismarcka, czy Fryderyka II. Ale von Redena - już prędzej (choć nie ominęły go kontrowersje).

Ale bywały niemieckie pomniki, które ocalały. I nie mówię tu o pomnikach poległych w czasie I-ej wojny światowej, gdzieś tam wegetujących sobie przez okres Polski Ludowej na prowincji, często z zatartymi inskrypcjami. Paradoksalnie przetrwały na Dolnym Śląsku przynajmniej dwa pomniki o jednoznacznie nacjonalistycznej, niemieckiej wymowie. Które Polska Ludowa oszczędziła pewnie z powodu pobudek klasowych (i niewiedzy niektórych, ówczesnych decydentów).

A teraz konkrety:

1. Pomnik kowala Wielanda w Świdnicy.

Wieland der Schmied występuje w mitologii germańskiej jako swoisty symbol zemsty. Generalnie postać niezbyt ciekawa (choć konkretne szczegóły jego losów bywają różnie przedstawiane). Więziony (z podciętymi ścięgnami) przez króla Niduda, marzył o zemście. Zrealizował ją w ten sposób, że zabił synów króla, z ich czaszek zrobił czarki, z zębów i oczu - gustowną biżuterię, potem zgwałcił córkę króla i odleciał, machając żelaznymi skrzydłami. Ot, taki uroczy obrazek, jak ktoś słyszał o Niebelungach - ten wie, że w szeroko rozumianej mitologii niemieckiej wcale nie odosobniony.

W 1922 roku w Świdnicy stanął pomnik Wielanda. Wyrzeźbiła rzeczonego Dorothea von Philipsborn. Klęczał mityczny kowal sobie na cokole w środku miasta, coś kuł, łypał złowieszczo w stronę Polski, a na cokole miał napisane: "Denkt an Oberschlesien" ("Pamiętajcie o Górnym Śląsku"). Chyba wyczuwacie kontekst?

Po wojnie ocalał i łypał groźnie dalej dokładnie w tą samą stronę. Dopiero w końcu lat 70-go przeniesiono. A ostatecznie kilkanaście lat temu trafił do parku.

Dlaczego ocalał? Pewnie nikt po wojnie nie zastanowił się nad symboliką tego pomnika i w Wielandzie widziano tylko przedstawiciela spracowanej klasy robotniczej.

Korzystałem z:

M. Perzyński, Dolny Śląsk dla dociekliwych, Miejsca niezwykłe, Wrocław 2012, s. 114-115.

A tu Wielanda można sobie obejrzeć (na stronach dolny-slask.org.pl):

Pierwsza lokalizacja. (Szczególnie godne uwagi są zdjęcia z uroczystości składania wieńca pod Wielandem przez lokalnego Gauleitera Helmutha Brücknera i SA-manów. Nawiasem mówiąc, Brückner popadł w niełaskę Hitlera - sprawa Röhm-Putsch i "noc długich noży").

Obecnie.

2. Pomnik górników w Złotoryi.

W tym przypadku przesłanie stricte antypolskie nie było aż tak decydujące. Chodziło o upamiętnienie 700-lecia bitwy pod Legnicą (1941), którą - jak wiadomo - stoczyły czysto niemieckie hufce pod wodzą niemieckiego księcia (Heinrich der Fromme, inaczej Heinrich von Schlesien) z barbarzyńcami ze Wschodu. Tudzież podkreślenie niemieckiego hartu ducha, historycznej roli "narodu panów", wykazania związku Trzeciej Rzeszy z chwalebną historią, germańskością "od zawsze" Śląska itp. itd.

Wybrano zaś konkretnie upamiętnienie zasług górników (kopaczy złota), walczących w bitwie.

Twórcą był berliński rzeźbiarz Fritz Richter-Elsner. Efekt? Górnik, jak górnik, chłop muskularny, na pewno nie żadna "sztuka zdegenerowana" i w pełni zgodny z hitlerowskimi kanonami męskiego piękna. Germański heros bez dwóch zdań (pozował podobnież miejscowy piekarz). Ciekawszy jest jednak cokół. Paradują na nim silni, muskularni wojownicy z uzbrojeniem, sztandarami, werblami itp. Wojownicy średniowieczni, ale jeden z nich na głowie coś, co najbardziej przypomina wojskowy Stahlhelm z czasów I i II wojny, a nie średniowieczny ekwipunek.

I co? Pochód germańskich herosów ze Stahlhelmem na głowie jednego z nich - także przetrwał Polskę Ludową. Pojawiały się tylko nowe tablice. Powód był pewnie także klasowy.

Korzystałem z:

G. Humieńczuk, Aktualizacja bitwy legnickiej (1241) [w:] Z. Mazur (red.), Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Poznań 1997, s. 72-73.

Link do innej dyskusji na naszym forum, gdzie już podawałem przykład pomnika ze Złotoryi, tamże inne przykłady sztuki totalitarnej III Rzeszy. Można porównywać muskulaturę germańskich herosów.

I wreszcie - LINK do zdjęć pomnika (dolny-slask.org.pl). Pod nazwą Fontanna Kopaczy Złota.

[kropka]

Szkoda, że pomniki Eichendorff'a nie wytrzymały sympatii między autochtonami a allochtonami. Posiadasz informacje jak to wyglądało na czeskim Śląsku ?

[Bruno Wątpliwy]

Nie znam tej konkretnej sytuacji, ale w Czechach odreagowanie panowania niemieckiego, także w tym zakresie ("pomnikowym") wyglądało bardzo podobnie jak w Polsce.

A - biorąc pod uwagę ilość czeskich aktów przemocy wobec Niemców pod koniec wojny (oraz po niej) i relatywnie łagodną, wcześniejszą niemiecka okupację w Protektoracie - być może można zaryzykować kontrowersyjne twierdzenie, że Polacy byli generalnie wobec pokonanych, znienawidzonych wrogów jednak bardziej łagodni. Co oczywiście nie oznacza, że zawsze łagodni i ludzcy.

Teraz jest tam podobnie, jak u nas - tzn. emocje związane z wojennymi zbrodniami niemieckimi w dużym stopniu opadły. To w końcu 70 lat.

[kropka]

Sytuacja czeska chyba jest dużo bardziej skomplikowana. Czkawka czeska to wypędzenie osób deklarujących narodowość niemiecką czyli głównie Niemców sudeckich. Jednak Czesi współtworzyli spory kawałek czasu Rzeszę w takiej czy innej konfiguracji. Zwiedziłem czeski Śląsk bo do niego moje pytanie się odnosiło, rozmawiałem wielokrotnie o tych niuansach z Czechem z Brna, obecnie pracującym w Pradze. Zabytki czy pomniki są zachowane ale nie skupiam się na okresie hitleryzmu. Wojny Śląskie pomiędzy Habsburgami a Hohenzollernami skomplikowały sytuację jednak Czesi, przynajmniej mi się tak wydaje, mają obecnie większy sentyment do Niemców i Austriaków niż do Polaków.

[secesjonista]

Trzeba by jeszcze udowodnić, że pomniki Eichendorffa usuwali wyłącznie allochtoni, no i nie wiem czy każdy pomnik osoby będącej Niemcem jest rzeczywiście przejawem niemieckiego nacjonalizmu. Mnie ów pan kojarzy się z poezją romantyczną.

[kropka]

Zadałem pytanie wykraczające poza ten wątek ale jednak odnoszące się do niego regionalnie. A co do Eichendorff'a to taki polski Mickiewicz, babcia mi czasem czytała stąd pamięć. We Wrocławiu ten pomnik chyba dobrze nie skończył, Orlęta Lwowskie były bardziej właściwe.

[Bruno Wątpliwy]

Sytuacja czeska chyba jest dużo bardziej skomplikowana. Czkawka czeska to wypędzenie osób deklarujących narodowość niemiecką czyli głównie Niemców sudeckich. Jednak Czesi współtworzyli spory kawałek czasu Rzeszę w takiej czy innej konfiguracji. Zwiedziłem czeski Śląsk bo do niego moje pytanie się odnosiło, rozmawiałem wielokrotnie o tych niuansach z Czechem z Brna, obecnie pracującym w Pradze. Zabytki czy pomniki są zachowane ale nie skupiam się na okresie hitleryzmu. Wojny Śląskie pomiędzy Habsburgami a Hohenzollernami skomplikowały sytuację jednak Czesi, przynajmniej mi się tak wydaje, mają obecnie większy sentyment do Niemców i Austriaków niż do Polaków.

Trochę to chaotyczne i tym samym coś mi przypomina, czyżbyśmy znowu mieli przyjemność z Naszym Drogim Schlesierem, Wiecznym Tułaczem?

przynajmniej mi się tak wydaje

Dobre określenie - wydaje się. Tak zwany raport Orlenu - LINK, wskazuje, że Czesi ogólną sympatię mają do Polaków prawie dokładnie taką samą, jak do Niemców, natomiast w tymże raporcie ocena przez Czechów polskiej życzliwości jest dużo wyższa niż niemieckiej. Czeski sondaż CVVM -LINK natomiast wskazuje przewagę sympatii do Polaków.

Tak, czy inaczej ma to niewielki związek ze świdnickim pomnikiem Wielanda, zatem proponowałbym na tym zakończenie dywagacji dowolnej i ewentualne otwarcie nowego tematu na forum lub znalezienie istniejącego, nadającego się bardziej na rozważanie poziomu miłości statystycznej między narodami.

We Wrocławiu ten pomnik chyba dobrze nie skończył,

Dopisek:

Trudno, aby Polacy po wojnie pałali miłością do jakichkolwiek poetów niemieckich. W łapankach, obozach, czy podczas rzezi Woli im wierszy niemieckich romantyków raczej nie czytano.

Dziś już nie ma z tym większego problemu. Eichendorff trafia w Polsce na cokoły. Także we Wrocławiu.

Edytowane 20 Czerwiec 2015 przez Bruno Wątpliwy

[adamhistoryk]

Czy wszystkie pomniki zniszczono?

[Bruno Wątpliwy]

Eichendorffa, czy ogólnie - niemieckie?

Jeżeli chodzi o Eichendorffa, to pomnik na Kobylicy chyba został zachowany in situ, nyski zdjęto, ale zabezpieczono (a potem na jego podstawie - odtworzono). Inne chyba po wojnie zniszczono, obecnie są zatem rekonstruowane lub budowane na nowo.

[kropka]

Ja tego chaosu nie widzę ale fakt faktem po kilkugodzinnych pracach w ogrodzie pozwoliłem sobie na coś mniej procentowego niż wino. Zadałem pytanie, dostałem odpowiedź.

[kropka]

Eichendorffa, czy ogólnie - niemieckie?

Jeżeli chodzi o Eichendorffa, to pomnik na Kobylnicy chyba został zachowany in situ, nyski zdjęto, ale zabezpieczono (a potem na jego podstawie - odtworzono). Inne chyba po wojnie zniszczono, obecnie są zatem rekonstruowane lub budowane na nowo.

I bardzo się z tego cieszę.

[kropka]

Dopisek:

Trudno, aby Polacy po wojnie pałali miłością do jakichkolwiek poetów niemieckich. W łapankach, obozach, czy podczas rzezi Woli im wierszy niemieckich romantyków raczej nie czytano.

Dziś już nie ma z tym większego problemu. Eichendorff trafia w Polsce na cokoły. Także we Wrocławiu.

W Lamsdorf, Eintracht czy Auschwitz, który nie zakończył działalności po wyzwoleniu także ginęli ludzi. Dobrze, że Eichendorff trafia także i na polskie cokoły.

[Bruno Wątpliwy]

A to witamy ponownie naszego Schlesiera, którego jestestwem targa 70 lat po wojnie tak dotkliwy ból związany z cierpieniem ludności niemieckiej. Jak Schlesier widzi, Polakom udaje się zapominać i budować sukcesywnie normalne relacje z dawnym agresorem, w tym także pamiętać o Eichendorffie, zatem jest nadzieja, że nawet Twój ból kiedyś się ukoi.

Pragnę jednak zwrócić uwagę na trzy rzeczy:

1) Nie piszemy trzech postów pod rząd, szczególnie jeżeli są średnio wartościowe i nie wnoszą nic szczególnie nowego - używamy cudownego wynalazku edycji postu i dopisujemy nowe odkrywcze myśli do poprzednich rozważań.

2) Zwracamy uwagę na uczucia innych - którym akurat proste zrównanie cierpień niemieckich i polskich na zasadzie "także" może wydać się nieco niestosowne. Wypadałoby jednak znać proporcję, czyli: ginęli także - owszem, ale należy pamiętać też o tym - ile i dlaczego? Raczej nie miliony i nie dlatego, że 1 września 1939 roku Polska napadła na Niemcy, a całkiem odwrotnie.

3) O cierpieniu niemieckim, które tak rozpamiętuje nasz Schleiser, nie musimy koniecznie dywagować przy okazji każdego tematu, w tym tego o pomnikach.

[kropka]

" O cierpieniu niemieckim, które tak rozpamiętuje nasz Schleiser, nie musimy koniecznie dywagować"

Oczywiście, każdy Niemiec, Austriak i Włoch to był członek NSDAP czy innej wersji faszyzmu. A tak btw to Schlesier.

[Bruno Wątpliwy]

I tą "odkrywczą" myślą naszego drogiego Schlesiera proponuję ten poboczny wątek zamknąć.