Reforma cyrylicy w Rosji

[Furiusz]

Dokonano ją w 1918 roku, już pod władzą bolszewicką, choć uchwalono ja jeszcze w 1917 a pracowano pewnie i wcześniej. W jej wyniki m.in. usunięto literę iać która z tego co mi się wydaje i tak zlewała się w jedno i ichnią e. Ktoś wie coś więcej na temat tej reformy, jej przyczyn, debaty jaka się toczyła nad nią etc? Środowiska emigracji rosyjskiej ją uznały? Biali ją uznali?

[Furiusz]

Tak gwoli wyjaśnienia, tematem zainteresowałem się bo wpadła mi w ręce publikacja pod tytułem Żurnal russkogo fiziko-himiczeskogo obszewctva, St. Petersburg 1900 rok, z ciekawości nawet poczytuje sobie choć zdecydowanie brak mi wiedzy by zorientować się które teksty swoją wartość naukową choć trochę utrzymały. Tak czy siak trochę cyrylica się tu różni od tej której się uczyłem.

Znajomy podrzucił mi dwa tematy, ponoć w połowie XIX wieku istniał projekt wprowadzenia polskiej cyrylicy - ktoś coś słyszał?

Ponoć na Ukrainie rozważano reformę pisowni jeszcze w 2001 roku a po upadku ZSRR i uzyskaniu niepodległości Ukraińcy też przeprowadzili jakieś reformy pisowni. Do tego miały być jeszcze dwie zmiany co najmniej - jedna w okresie międzywojennym, druga w 1960. Generalnie to chyba prawda bo jak czytam prace archeologiczne ukraińskiej części Akademii Nauk ZSRR to widać zmiany między np 1949 a 1977. Później jest znacznie bliżej do rosyjskiego.

Ktoś wie jak to było na Białorusi?

[euklides]

Dokonano ją w 1918 roku, już pod władzą bolszewicką, choć uchwalono ja jeszcze w 1917 a pracowano pewnie i wcześniej. W jej wyniki m.in. usunięto literę iać która z tego co mi się wydaje i tak zlewała się w jedno i ichnią e. Ktoś wie coś więcej na temat tej reformy, jej przyczyn, debaty jaka się toczyła nad nią etc? Środowiska emigracji rosyjskiej ją uznały? Biali ja uznali?

Po 1918 roku język rosyjski w ogóle uległ zmianie. Był to wynik migracji ludności jakie wówczas następowały, wpływu radia i ogólnego sproletaryzowania języka. Różnica między językiem sprzed rewolucji (oczywiście data 1918 r. jest trochę umowna) a po, była mniej więcej taka jak między angielskim a amerykańskim. W każdym razie w latach międzywojennych, w środowiskach emigracji rosyjskiej na Zachodzie, po mowie często odróżniało się radzieckiego agenta od prawdziwego białego emigranta.

Edytowane 3 Październik 2014 przez euklides

[Furiusz]

Po 1918 roku język rosyjski w ogóle uległ zmianie. Był to wynik migracji ludności jakie wówczas następowały, wpływu radia i ogólnego sproletaryzowania języka

To, że język jest elementem żywym i podlega ewolucji to rzecz oczywista dla każdego. Różnica w tym przypadku polega na tym, że tu zmieniono cos odgórnie a nie oddolnie jak w normalnej ewolucji językowej, choćby usunięcie litery jać, fita, diesiatiericznoje i czy iżycy - wszystkie one występują we wspomnianym w poście 2 pracy. To tak jakby nagle w amerykańskim angielskim zlikwidowano zbitki ae albo usunięto literę k. Także to coć zupełnie innego niż prosty efekt rewolucji i ewolucji języka zwłaszcza, ze reforma była przygotowywana jeszcze przed rewolucja. Takich rzeczy nie robi się z dnia na dzień. To na pewno było dyskutowane.

[Bruno Wątpliwy]

uzyskaniu niepodległości Ukraińcy też przeprowadzili jakieś reformy pisowni

Masz rację, zarówno w białoruskim, jak i ukraińskim w czasach stalinowskich dokonywano zmian, mających te języki bardziej upodobnić do rosyjskiego.

Między innymi można wspomnieć reformę ukraińskiego z 1933 r. - Український правопис 1933 року.

A w 1990 przywrócono językowi ukraińskiemu np. literę Ґ. LINK

Z polską cyrylicą sprawy zdaje się nie były zaawansowane, choć słyszałem o wydanym elementarzu. Zdaje się wówczas, gdy zakazywano druku litewskiego łacińską czcionką (po powstaniu styczniowym).

Pamiętam, że Wańkowicz w jakimś z tomów swojej "amerykańskiej trylogii" pisał, że korespondował z jakimś białym, rosyjskim emigrantem używając konsekwentnie przedrewolucyjnej pisowni. Czyli dla emigrantów miało to znaczenie.

Edytowane 3 Październik 2014 przez Bruno Wątpliwy

[secesjonista]

W zasadzie to trzeba by mówić o reformach "grażdanki".

[secesjonista]

Już w 1859 r. namiestnik Galicji hrabia Agenor Gołuchowski próbował wprowadzić urzędowo alfabet łaciński, projekt został przygotowany przez czeskiego działacza Józefa Jirečka (: a b c ć č d ď e f g h x i j k l ľ m n ń o p r ŕ s ś š t ť u v y z ź ž). Pomysł bazował na języku słowackim z zapożyczeniami z języka polskiego (dla oddania miękkich spółgłosek).

Wobec oporu Ukraińców szybko się z tego pomysłu wycofano.

W XIX wieku przeprowadzono reformę grażdanki, której celem miało być odróżnienie języka ukraińskiego od rosyjskiego:

"Wówczas wprowadzono znak ґ zamiast кг i apostrof w miejsce znaku twardego, zlikwidowano ы, a za to wprowadzono і w miejsce wcześniej używanych ѣ, и i у".

/za tekstem Ł. Starzaka "Alfabet ukraiński", dostępne na: www.suputnyk.site.pl/

Co do czasów stalinowskich:

"Jak wiadomo, zainteresowania grup ukierunkowanych na strukturalizm nie ograniczały się do językoznawstwa i obejmowały również m.in. folklor, po-etykę, strukturę tekstów literackich, tzn. filologię w ogóle. Właśnie z powodu tak szerokiego zakresu strukturalizm rosyjski jako system poglądowy dotknięty został przez, jak to określa Frumkina, wszystkie „okropności okresu lat 30.– 50. i z początkiem „odwilży zaowocował „nowym językoznawstwem. Pamięć o tych czasach przetrwała m.in. w postaci dwóch prac: podręcznika do języka rosyjskiego dla wyższych uczelni, znanego jako „Avanesov i Sidorov, oraz Wprowadzenia do językoznawstwa Reformatskego".

/A. Ginter "Igor Aleksandrowicz Mielczuk: między nauką a ideologią", "Folia Linguistica Rossica" Acta Universitatis Lodziensis, 2011, 7, s. 31/

Ktoś wie co miałoby się kryć w tych dwóch wymienionych pozycjach?

A co do Rosji, to już Piotr I zreformował druk, potem tzw. nowe pismo (kursiw) poczęło zastępować skoropis. Te ostatnie zmiany na ogół wiąże się z założeniem przez Katarzynę II (w 1782 r.) szkół ludowych, w których posługiwano się nowym elementarzem ze zmodyfikowaną grafiką pisma, autorstwa hrabiego Teodora Jankiewicza Miriewskiego (de Mirievo).

Jak wskazuje Artur Górski jest to błędne przekonanie, podaje on przykład wydanej w 1706 r. książki "Tryumf Polskiey Muzy" Daniela Górczyna - pierwszego aptekarza Moskwy. Autor szeroko omawia zmiany pisma, rolę pisma kursywnego, znaczenie wzorcowników kaligraficznych - propisi, pojawienie się mody na francuską modę w postaci pisma okrągłego i nieco pochylonego itp.

Jak napisał ów autor pierwszy elementarz polsko-rosyjski wydano w 1792 r. za cara Pawła I, a wydali go karmelici z Berdyczowa, a najpowszechniejszym na kresach podręcznikiem było anonimowe dzieło "Букварь для обученія юношества чтенію по Россійски и по Польски, съ прибавленіемъ морала, анекдотовъ, собранія нужнƀйшихъ словъ, стиховъ и проч./ Elementárz dlá uczéniá młodzieży czytać, po Rossyisku i po Polsku, z dodaniém morálności..." (pierwsze wydanie w 1806 r.), innym popularnym elementarzem miał być "Nowy rosyjsko-polski elementarz" Stanisława Świątkowskiego (pierwsze wydanie 1832 r.).

/za, tegoż: "Geneza pisma cyrylickiego rosyjskiej administracji Królestwa Polskiego"/

Z literatury:

F. Pilarczyk "Elementarze polskie od ich XVI-wiecznych początków do II wojny światowej. Próba monografii księgoznawczej"

tegoż, "Elementarze polskie II. Materiały bibliograficzne"

M. Strycharska-Brzezina "Polskojęzyczne podręczniki dla klasy I szkoły elementarnej w Królestwie Polskim drukowane grażdanką"

tejże, "Osobliwy XIX-wieczny elementarz rosyjski dla polskich dzieci autorstwa Władysława Choroszewskiego na tle procesu rusyfikacji społeczeństwa polskiego", w: "W trosce o dobrą edukację. Prace dedykowane profesor Jadwidze Kowalikowej z okazji 40-lecia pracy naukowej" red. A. Janus-Sitarz

[secesjonista]

Przedstawiając postulaty badawcze Henryk Głębocki zauważył:

"Wiąże się to z koniecznością dalszego badania dziejów systemu edukacji jako narzędzia walki o świadomość narodową i związanych z tym eksperymentów, jak np. próby zmiany alfabetu łacińskiego na rosyjski z jednoczesnym zachowaniem języka polskiego, co było zgłaszane już za Mikołaja I, a realizowane w postaci publikowanych po powstaniu styczniowym właśnie alfabetem rosyjskim w języku polskim elementarzy i książek dla dzieci chłopskich (...)

porównać to należy do podobnych działań Imperium w innych prowincjach, np. nad Wołgą, ale szczególnie na Litwie, gdzie od 1864 r. istniał zakaz druków w alfabecie łacińskim, a język litewski w publikacjach dopuszczany był tylko wtedy, gdy był zapisany alfabetem rosyjskim".

/"Spojrzenie w przeszłość", T. 2, Wiek XIX, XX, Materiały Pokonferencyjne, Warszawa 2009, s. 67/

Z literatury:

M. Strycharska-Brzezina "Propozycja zastosowania grażdanki do języka polskiego z drugiej połowy XIX wieku", w: "Słowianie Wschodni. między językiem a kulturą" red. A. Bobek i in.

tejże "Nieznane polskie podręczniki do szkół podstawowych pisane grażdanką", "Socjolingwistyka", t. 14, Kraków.

[secesjonista]

Kiedy w XIX wieku rozważono różne projekty latynizacji grażdanki podnoszono min. dwa powody, jeden praktyczny:

"Латинское письмо более комкактно. К примеру, история государства российского из 10-ти томов в латинице могла бы занять всего 5 томов, поскольку всего одна русская буква "m" занимает 6% речи и 9% на письме. Кроме того — в результате введения латиницы письмо станет «разборчивее и красивее», письменное пространство сократится на 15% при том же почерке; печать станет «чище и красивее» и печатное пространство сократится вдвое и, как следствие, книги станут дешевле и доступнее для читателя. Кроме того, это станет одним из способов упрощения русского письма — будут устранены лишние буквы...",

a drugi, natury estetycznej:

"Латинское письмо имеет неоспоримое преимущество перед нашим: оно чище, красивее, разборчивее и занимает меньше места, (...) а наша варварская азбука придает нам неприятный, скифский оттенок, который портит блеск нашей образованности (...) И «если мы хотим считаться цивилизованным народом», то мы «должны употреблять азбуку образованных народов»".

/A. Narloch "O latynizacji pisma rosyjskiego w XVIII-XIX wieku", "Studia Rossica Gedenensia", 1, Gdańsk 2014, s.46/

[secesjonista]

Czytał ktoś artykuły Jasieńskiego publikowane w latach trzydziestych na łamach "Kultury Mas" typu: "Twórzmy polski język radziecki"?

O co w nich chodziło?

[Bruno Wątpliwy]

Próbowałem już coś na ten temat się dowiedzieć:

https://forum.historia.org.pl/topic/13669-zsrr-i-pomysły-zmian-w-języku-polskim/?tab=comments#comment-199937

Bez oszałamiających rezultatów.