Postawa Kościoła a Powstanie

[Bruno Wątpliwy]

Kościół instytucjonalny wobec konstytucji 3-maja i zaborów...

 

Jak zwykle w takich przypadkach, opisanie zjawiska trwającego ponad sto lat, zachowań bardzo różnych ludzi (kościół instytucjonalny to przecież i biskupi, i różni księża-radykałowie) - jest trudne. Ja  bym to ujął ogólnie tak - myślą przewodnią wyższej hierarchii Kościoła Katolickiego zasadniczo była ostrożność i współpraca z aktualnymi władzami (także zaborczymi). No i pewna niechęć wobec radykalizmu i "nowinek".

Stąd po uchwaleniu konstytucji 3-maja w diecezjach odczytywano listy pasterskie popierające konstytucję, bo tak chciał król. Zdaje się nawet papież w swoim brewe (na prośbę Stanisława Augusta) poparł konstytucję, a święto Świętego Stanisława przeniesiono na 3-maja. Ale jednocześnie sporo zachowawczych biskupów znalazło się  w obozie targowickim.

W powstaniu 1794 wyższe duchowieństwo było raczej bierne. A niektórzy jego przedstawiciele byli wprost oskarżani o zdradę.

Powstanie listopadowe wyższa hierarchia formalnie poparła (z wyjątkiem biskupa Gutkowskiego), choć - z wyjątkiem biskupa Skórkowskiego - pewnie bez większego entuzjazmu. Jednak biskupi-senatorowie chyba poparli detronizację Mikołaja I (inna sprawa, że w ówczesnej atmosferze - trudno, żeby nie poparli).

Powstanie styczniowe  biskupi traktowali raczej sceptycznie (lub z wyraźną niechęcią - Szymański, Marszewski, Łubieński).
W zaborze pruskim to dopiero Bismarck i jego kulturkampf skłonił arcybiskupa Ledóchowskiego do weryfikacji bardzo lojalistycznej postawy.

 

Watykan przeszedł nad rozbiorami Polski do porządku dziennego i generalnie zalecał postawę lojalną.

 

Postawa niższego duchowieństwa była bardzo zróżnicowana. Często było ono aktywne w działalności patriotycznej i społecznej. A czasami i bardzo, nawet skrajnie radykalnie aktywne na tej niwie (np. ks. Kazimierz Aleksander Pułaski, ks. Piotr Ściegienny).

 

Jednocześnie można odnotować, że wyznanie katolickie sprzyjało (w pewnych regionach Polski) per saldo utrzymaniu polskości lokalnej ludności - Kaszuby, Warmia itp.

 

[secesjonista]

W dniu 15.03.2009 o 11:41 PM, w4w napisał:

Przypadkiem trafiłem na ten temat i przypadkiem dziś przeczytałem(szukając info nt. administracji w galicji), że po drugim rozbiorze w Polsce było 5 biskupów, 2 powieszono za zdradę, 3 zmarł w niejasnych okolicznościach, 4 dostał dożywocie, ale w więzieniu długo nie posiedziałem bo tłum wywlókł go z więzienia i powiesił. Te fakty (...)

 

Tomasz Figlus podaje dla roku 1772, że struktura diecezji na na ziemiach polskich wyglądała następująco: dwie metropolie (Gniezno, Lwów), jedna diecezja egzempcyjna (Frombork), piętnaście diecezji sufraganalnych (Poznań, Wrocław, Chełmża, Włocławek, Płock, Kraków, Przemyśl, Łuck, Kamieniec Podolski, Baków, Chełm, Żytomierz, Wornie, Dyneburg, Wilno).

Czy faktycznie wszystkie te jednostki administracyjne obsługiwane były jedynie przez pięciu biskupów?

/za: tegoż "Zarys geograficzno-historycznej koncepcji rozwoju organizacji przestrzennej kościoła rzymskokatolickiego na ziemiach polskich", w: "Czas i przestrzeń w naukach geograficznych. Wybrane problemy geografii historycznej" red. M. Kulesza, Łódź 2008/