Herby

[Jarpen Zigrin]

Z czego składa się herb i co symbolizuje (wiem, że jest w Polsce bardzo wiele)? Jaka jest historia herbów, skąd one się wzięły?

[Tofik]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Herb

W gruncie rzeczy ciężko stwierdzić, skąd herby się wzięły, zazwyczaj nie ma to jakiegoś podłoża stricte historycznego. Np. Ogończyk (Powała) w czasie swego najazdu Tatarzy biorą do niewoli córkę kasztelana, którą oswobadza ze swym pocztem Piotr. Dziewczyna przyrzeka rycerzowi swą rękę, dając mu pół swojego pierścienia. Piotr ruszył na wojnę i długo nie wracał, a kasztelan postanowił wydać swe dziecko za kogoś innego. Tymczasem Piotr wrócił i upomniał się o rękę kasztelanównej, która oświadczyła, że wolałaby śmierć niż nie wyjść za mąż za Piotra. Więcej w Tajemnicach herbów Chmielewskiego (lub też Tajemnic historii Polski).

[Vissegerd]

Pochodzenie wielu herbów tłumaczą tzw. legendy herbowe. Już raz, przy okazji quizu przedstawiałem historię "Jastrzębca" (jak na moim avatarze), żeby nie szukać, raz jeszcze. W dwóch wersjach.

"Atoli potem za czasów Bolesława Chrobrego króla, około roku 999, gdy Łysą Górę mil dwie od Bożęcina, którą teraz S. Krzyża zowią, poganie nieprzyjaciele opanowali i na niej jak w fortecy jakiej ubezpieczeni stojąc, z wojska się naszego urągali mówiąc: „Jednego z między siebie stawcie, który by za Chrystusa waszego chciał z którym z naszych na pojedynek wynijść”. Usłyszawszy to rycerz jeden, Jastrzębczyk, żarliwością wiary i chwały boskiej wzruszony, wynalazł podkowy pod kopyta końskie, którymi konia podkowawszy, szczęśliwie się na Łysą Górę przedarł, tam z hardo przedtem natrząsającym się poganinem pojedynek stoczywszy, pojmał go i do króla przyprowadził. Innym nawet kawaleryi polskiej żołnierzom, podawszy ten sposób, gdy konie swoje podkowali, na górę śliską i lodem oblaną przebyli, nieprzyjaciela znieśli i zwyciężyli."

Źródło: "Herbarz", Kasper Niesiecki, t. IV, s. 462.

"W 999 r. potomek towarzysza Lecha, pieczętujący się jastrzębiem w tarczy rycerz imieniem Accipitryn (Jastrzębiec) walczył z poganami, którzy właśnie na Łysej Górze rozbili swój obóz. Nagły mróz skuł górę lodem i Polacy w żaden sposób nie mogli wedrzeć się na wierzchołek. Po długim oblężeniu Jastrzębiec wpadł na pomysł podkucia koni (inna wersja utrzymuje, że uczynił to za radą pewnego kowala) i wdarł się na czele doborowej drużyny na szczyt."

Źródło: "Herby, legendy, dawne mity.", Marek Derwich, Marek Cetwiński, s. 225.

Pozdrawiam.

[Capricornus]

Z czego składa się herb

Tarcza, figura herbowa (czy jak tam to się nazywa), barwy, klejnot, hełm, labry i korona.

(wiem, że jest w Polsce bardzo wiele)

A wprost przeciwnie w porównaniu do zachodniej Europy w Polsce herbów jest bardzo mało.

skąd one się wzięły?

Ze starych znaków własnościowych, legendy herbowe nie mają tu zbyt wiele do powiedzenia.

[Vissegerd]

Ze starych znaków własnościowych, legendy herbowe nie mają tu zbyt wiele do powiedzenia.

Z rzeczywistością może i nie mają zbyt wiele wspólnego, ale są ładne

Pozdrawiam.

[Pancerny]

A wprost przeciwnie w porównaniu do zachodniej Europy w Polsce herbów jest bardzo mało.

W Polsce do jednego herbu jest przypisane kilka rodzin, a po unii lubelskiej, szlachta polska adoptowała również bojarów litewskich. Na zachodzie, nawet w jednej rodzinie, ojciec i synowie, każdy ma własny herb. Dlatego heraldyka zachodnioeuropejska jest o wiele więcej skomplikowana niż polska.

[Albinos]

Temat całkiem dobrze jest opracowany w: Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002, s. 638-690.

[Capricornus]

Temat całkiem dobrze jest opracowany w: Szymański J., Nauki pomocnicze historii,

Akurat mam to pod ręką piękna synteza oczywiście, jeśli ktoś chce się bardziej zagłębić w temat to na tym poprzestać nie może i musi sięgnąć do opracowań tylko heraldycznych.

W Polsce do jednego herbu jest przypisane kilka rodzin

Kilka rodzin i tworzą one tzw. „ród heraldyczny”.

Na zachodzie, nawet w jednej rodzinie, ojciec i synowie, każdy ma własny herb

Tak nie do końca był pewien niuans.

Herb na ogół przechodził z ojca na najstarszego syna bez zmian natomiast młodsi synowie do ojcowskiego herbu dokładali jakiś element tworząc własny i to jest przyczyna, że na zachodzie jest kilka tysięcy herbów a w Polsce kilka setek (200 – 300).

Z polskimi herbami wiąże się jeszcze pewna specyfika.

U nas herb ma nazwę: Lis, Lubicz, Nałęcz, Lewart itd. W ogóle niezwiązane z nazwiskiem rodu natomiast na zachodzie nazwa herbu to równocześnie nazwisko jego posiadacza.

U nas wykształciło się jeszcze coś takiego jak „zawołanie herbowe”, czego nie ma nigdzie indziej, (choć coś w tym guście było we Francji i na Węgrzech).

Było to coś w rodzaju zawołania bojowego, które w walce miało skupiać jeden ród, ktoś wykrzyczał zawołanie to reszta rodu wiedziała gdzie należy się kierować lub, że ktoś od nich ma kłopoty.

Zawołania były różne, mogły to być nazwy ziem (Pałuki), grodów (Strzegomia), imiona (Godzięba) czasami odwołanie do przedstawień herbowych (Koźlerogi) lub dowcipne (Na piwo).

Jest jeszcze jedna rzecz – dewiza herbowa, hasło przypisane do herbu i rodu „To mniey boli”, „Boża wola”, „Boże zdarz”, „do Liwa”.

[Pancerny]

Kilka rodzin i tworzą one tzw. „ród heraldyczny”.

Oczywiście nie ma miedzy nimi żadnych więzów krwi.

U nas wykształciło się jeszcze coś takiego jak „zawołanie herbowe”, czego nie ma nigdzie indziej,

Występowało także w Szkocji.

[Capricornus]

Występowało także w Szkocji.

A tego nie wiedziałem. :?

Za Wikipedią kilka takich zawołań Szkockich:

• Campbell - Cruachan! - nazwa wzniesienia górującego nad posiadłościami Campbellów

• Stewart - Creag an Sgairbh! - ("Cormorants Rock") - "Skała Kormoranów"- na cześć pierwszego rodowego zamku

• Bruce - Garg'n Uair Dhuisgear - ("Fierce when rosed") - "Wściekły gdy zbudzony"

• MacLean - Fear eil’ air son Eachainn - ("Another for Hector") - "Następny za Hektora" - na cześć bohaterów rodowej legendy o siedmiu braciach, którzy w bitwie pod Inverkething (1651), jeden po drugim oddali życie, broniąc swojego ciężko rannego naczelnika, Hektora MacLean.

• MacLean (2) - Bas no Beatha - ("Death or Life!") "Śmierć lub życie - część modlitwy św. Kolumby upodobanej przez Klan

• MacDonald - Creagan an fhithich - ("The Rock of the Raven") - Skała Kruka - miejsce rodowej twierdzy

• Cameron Sons of the Hounds Come Here and Get Flesh! - Synowie psów (szkockie przekleństwo), chodzcie tutaj i zdobądźcie (ew. zabierzcie) mięso

[riv]

Początki herbu rycerskiego wiąże się ze znakami bojowo-rozpoznawczymi. Proces powstawania herbów został zapoczątkowany w XI w. przez znaki bojowe używane na chorągwiach. Natomiast swój harakter dziedziczny herb zawdzięcza pieczęci. Od 1166 na mocy dekretu papieża Aleksandra III pieczęć jest jedynym sposobem uwieżytelnienia dokumentów.. W sfragistyce zachodniej najstarsze herby pojawiały się w XII w- jest to pieczęć Rajmunda z Berengera z 1150 i Filipa alzackiego z 1170.

W Polsce najstarszym herbem jest herb Henryka Brodatego- jest to półksiężyc. Jego synowie używają już czarnych orłów z półksiężycem na piersi(tzw przepaska).

[Capricornus]

Początki herbu rycerskiego wiąże się ze znakami bojowo-rozpoznawczym

To część, ale jak już wspominałem wcześniej część herbów swój początek bierze ze znaków własnościowych szczególnie, jeśli chodzi o te proste w formie.

Strzały, półksiężyce, linie proste i faliste, krzyże, te formy są łatwe do wycięcia w drewnie lub wyrycia na skale czy kamieniu po przeniesieniu ich na tarczę herbową mogły one przybierać nieco bardziej skomplikowane formy.

[riv]

To część, ale jak już wspominałem wcześniej część herbów swój początek bierze ze znaków własnościowych szczególnie, jeśli chodzi o te proste w formie.

Dokładnie, znaki rozpoznawczo bojowe i własnościowe. Pominąłem to co już Ty napisałeś.