Kulty orgiastyczne.

[puella]

Witam i zapraszam do dyskusji na temat kultów w których mocną stroną były orgie - oczywiście o Rzym idzie.

Jakie znamy, komu były dedykowane, kto brał udział i jak przebiegały?

[Explore]

Wiem mniej więcej tyle, że w II wieku, kiedy silnie zaczęły oddziaływać na cesarstwo religie dochodzące z różnych zakątków jego wpływów rozpowszechniły się kulty orgiastyczne. Dużą popularnością pośród warstwy niewolników cieszył się kult małoazjatyckiej Kybeli, zwanej też Wielką Macierzą Bogów. Nie jestem pewien czy jest to kult orgiastyczny, ale w tym okresie stał się bardziej popularny w tych warstwach...

[Amica]

Rzymska religia miała charakter państwowy i to władze decydowały o oficjalnym panteonie bóstw i związanych z nimi świętami a co za tym idzie o formie i kształcie obrzędów jakie wtedy się odbywały. To tyczyło się Religi ogólnopaństwowej, ale wraz z rozwojem terytorialnym do państwa przyłączano bardzo różne prowincje, Rzym zaś nie ingerował w ich sprawy religijne. Wręcz przeciwnie , niejednokrotnie aby „zaprzyjaźnić” się z nowymi ludami Rzym do oficjalnej swej religii włączał bóstwa lokalne, o ile oczywiście nie były sprzeczne z jej charakterem. Zawsze zaś dostosowywał je do własnych potrzeb. Tak też było w przypadku wspomnianej bogini Kybele, bogini płodności pochodzenia frygijskiego

Kult bogini Kybele w Rzymie sięga czasów II wojny punickiej . W obliczu klęsk sięgnięto wtedy do rad księgi sybillińskiej , która, wg Liwiusza, ogłosiła, że "kiedy obcy wróg wyda wojnę ziemi italskiej, będzie go można wypędzić z Italii i pokonać, jeżeli do Rzymu sprowadzi się z Pesynuntu Matkę Idajską". Chodziło o zwiększenie panteonu bogów o bóstwo, któremu oddawali cześć przodkowie Rzymian czyli Trojanie a Ida była górą nieopodal Troi gdzie swą siedzibę miała bogini Kybele czyli Wielka Matka. Jednak Rzymianie zwrócili się do Pergamonu , gdzie istniał jej rozbudowany kult. Stamtąd zabrali czarny kamień, jej swoisty pomnik i przewieźli do Rzymu. Kilkanaście lat później wybudowano nowej bogini świątynię przy Via Sacra i ustanowiono na jej cześć ludi megalensis które odbywały się w kwietniu. Mimo bardzo honorowego przyjęcia Wielkiej Matki Rzymianie od początku starali się ograniczyć jej wschodni orgiastyczny charakter. Rzymian najbardziej raziło odprawianie obrzędów przez eunuchów pozostających w jej służbie. Pozwolili jedynie aby jeden kapłan i jedna kapłanka przy pomocy femuli nadzorowali jej kult, w żadnym wypadku nie mogli to być obywatele rzymscy. Zakazano też Rzymianom składania ofiar zgodnie z rytuałem anatolijskim. Obrzędów dokonywano tylko raz w roku a nadzór ze strony państwa sprawował pretor miejski , który organizował też ludi megalensis . Było to święto radosne na które składały się widowiska sceniczne, teatralne, igrzyska w Circus Maximus. Urządzano liczne przyjęcia. Tak więc władze starały maksymalnie ograniczyć charakter wschodni tego kultu poprzez jej „romanizację”

Swoją przemianę bogini Kybele przeszła w okresie cesarstwa. Dla Rzymian była ona jak dotąd bóstwem opiekuńczym, urodzaju i odrodzenia. Za Klaudiusza zniesiono jej wcześniejsze ograniczenia i pozwolono na publiczne formy jej kultu. Religia wschodnia w II-III wieku przeszła ogromną przemianę. Bardziej poszła w kierunku mistycyzmu i przeżyć duchowych, złagodzono jej kult zewnętrzny wyzbyto się elementów orgiastycznych. W tej nowej formie już bez oporów cesarze rozpowszechniali w świecie rzymskim kult Wielkiej Matki. Wielkie procesje odbywały się w marcu a do jego kultu włączono obrzęd taurobolium, który polegał na złożeniu w ofierze byka, którego krew ściekała przez kratkę na leżącego w rowie wtajemniczanego. Celem było oczyszczenie duchowe i fizyczne, dodanie energii życiowej i zapewnienie nieśmiertelności.

Rzym nigdy nie aprobował obrzędów z elementami orgiastycznymi. Godziło to w całokształt religii państwowej, jej bardzo poważny charakter. Przede wszystkim był on sprzeczny z rzymskim mos maiorum. Jej tradycyjny wschodni rytuał został zakazany za czasów Augusta, który dążył do odrodzenia starych bogów rzymskich. Choć państwo z dużą dozą tolerancji podchodziło do nowych bóstw, to jednak były przypadki kiedy musiało reagować. Tak stało się w 186 roku pne. W związku z dużą rodzącą się popularnością kultu Dionizosa zwanego Bakchusem na obszarze Italii. Kult ten uznano za groźne superstitio a pojawił się za pośrednictwem Wielkiej Grecji. Liwiusz wspomina że były o misteria podczas których spożywano wielkie ilości wina , które „wywoływały podniecenie u obecnych i zatarły w nich wszelkie powinne wstydliwości” Propagował cudzołóstwo, szerzył zepsucie. Historyk wspomina też że „z tej samej kuźni zepsucia wychodzili fałszywi świadkowie, fałszerze pieczęci i testamentów, kłamliwi donosicieli. Tu było źródło trucicielstwa i tajnych morderstw.” Takie były opinie na temat tych tajnych stowarzyszeń. Nic dziwnego że władza musiała zareagować. Przyczyny jego reakcji nie są jasne, miały z pewnością charakter nie tylko religijny ale też polityczno-społeczny. Organizatorzy kultu pochodzili z Kampanii więc sądzono, że pod pretekstem sprawowania obrzędu dążyli do niepodległości. Jak pisze Jaczynowska kult ten „prowadził do wyobcowania znacznej części społeczeństwa, utworzenia nowych niezależnych od państwa więzi” Przede wszystkim zaś uczestnikom zarzucano obrazę moralności i pogwałcenie mos maiorum. W szczególności groźne były bachanalia dla wizerunku rzymskiej matrony, wiernej i przykładnej żony której zadaniem było wychowywanie synów Republiki. Uczestników bachanalii czekała surowa kara. Wydano wiele wyroków śmierci zarówno wśród Rzymian jak i mieszkańców Italii. Skazane kobiety przekazywano ich opiekunom prawnym aby w prywatnym zakresie wykonali wyrok. Zakazano sprawowania kultu Bakchusa chyba że uczestnicy dostali na to zgodę senatu za pośrednictwem pretora.

Wydaje więc mi się, że elementy orgiastyczne w kultach religijnych były tolerowane wśród Rzymu o tyle o ile miały charakter lokalny , prowincjonalny i nie zagrażały porządkowi społecznemu. Gorzej jeśli zaczęły dotyczyć samych obywateli Rzymskich, którym po prostu nie godziło się brać w nich udział.

Źródła

Liwusz Ad Urbe Condita

M. Jaczynowska Religie świata rzymskiego

M. Jońca Głośne rzymskie procesy karne

[TyberiusClaudius]

Kult Bachusa był podobny na początku był zakazany. Dlaczego? Bo każdy nowicjusz musiał przejść akt analny.

[secesjonista]

Kult nie był: "na początku" zakazany, Senatus consultum de Bacchanalibus to rok 186 p.n.e.

I trudno tę regulację ograniczyć li jedynie do kwestii stosunków analnych, zwłaszcza, że Liwiusz wymieniał całkiem spory katalog zarzutów: gwałty, praktyki homoseksualne, składanie ofiar z ludzi, libri vaticini, fałszowanie testamentów, przygotowanie venena, znikające zwłoki (nekromancja?) itp. Z drugiej strony, nie wiadomo czy ów katalog nie był próbą usprawiedliwienia ostrości represji.

O samym zdarzeniu wiemy niewiele, znamy tekst "uchwały" (przy wszystkich zastrzeżeniach formalnoprawnych czy była to: "uchwała", szerzej: M. Wiśniowolski "Akcja władz rzymskich przeciwko czcicielom Bakchusa", "Meander" 1979, 34) z inskrypcji w Trinolo i zapisków u Liwiusza.

Nie ma zgody co do tego jaki był główny powód takiej reakcji, wskazuje się na: zwalczanie obcych kultów, zwalczanie magii (nie wiadomo kiedy to słowo "venena" zmieniła swe znaczenie), spisek, Bractwo z Kampanii, protesty niektórych grup społecznych itd.

Wypada przypomnieć, że w 58 p.n.e. represje skierowano przeciwko kultowi Izydy i Serapisa, a w 139 r. wypędzono astrologów,czego nie wiązano ze stosunkami analnymi, czy podobnymi praktykami.

Szerzej:

D. Musiał "Kilka uwag o tzw. sprawie Bakchanaliów w Rzymie w 186 r. p.n.e", "Acta Universitatis Nicolai Copernici", Historia XXIX, 1996, z. 309

tegoż, "Dioniozjos w Rzymie"

D. Ogden "Greek and Roman Necromancy"

H. Kowalski "Państwo i religia rzymska wobec 'obcych' kultów i rytuałów w okresie republiki", w: "Grecy, Rzymianie i ich sąsiedzi" red. K. Nawotki, M. Pawlak

Z. Zmigryder-Konopka "Wystąpienie władzy rzymskiej przeciwko Bachanaliom italskim", "Przegląd Historyczny" 1930/31, 29

J.A. North "Religious Toleration in Republican Rome", "Proceedings of the Cambridge Philological Society" 1979, 25

J.P. Pailler "Bacchanalia. La represion de 186 av. J.-C. a Rome et en Italie"

C. Gallini "Protesta e integrazione nella Roma antica"

M. Kuryłowicz "Zwalczanie kultów obcych w relacji Tytusa Liwiusza", w: "Religia i prawo karne" red. A. Dębiński, M. Kuryłowicz

S. Reinach "Une orde par le poison a Rome et l'affaire des Bacchanales", "Revue Archeologique" 1908, 11

A. Bartnik "Senatus consultum z 186 p.n.e. i Lex Cornelia z 81 p.n.e. jako reakcja władz rzymskich wobec stosowania praktyk magicznych?", "Studia Prawnoustrojowe" UW-M w Olsztynie, 2010, 12

P. Quignard "Seks i trwoga"

[secesjonista]

(...)

Rzym nigdy nie aprobował obrzędów z elementami orgiastycznymi. Godziło to w całokształt religii państwowej, jej bardzo poważny charakter.

(...)

Jak zatem interpretować świętowanie np.: Pariliów z 21 kwietnia ("Czcząc boga na murawie położą się młodzi...")?