Komisja Nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca

[Pancerny]

Jak oceniasz "Komisję Edukacji Narodowej", jaki miała wpływ na polskie szkolnictwo, i w ogóle wszystkie plusy i minusy(jeżeli takowe będą).

Zapraszam do gorącej dyskusji!

[Estera]

Była to instytucja niezwykła. I ministerstwo edukacji narodowej. Zajęło się opracowywaniem specjalnych podręczników. Dbało również o przeszkolenie nauczycieli. Postawiono nowe wytyczne, wprowadzono nowy program i przedmioty. Gdyby państwo nie chyliło się ku upadkowi, lecz było zdrowe i silne, z całą pewnością miałoby to pozytywny wpływ na losy państwa. Działalność KEN-u uzupełniało Towarzystwo dla Ksiąg Elementarnych. Działalność KEN-u to w moich oczach same plusy. Były to jednak reformy, które przyszły za późno, ale były ważne, gdyż stanowiły fundament potrzebny w przyszłości.

[Pancerny]

Dla mnie bardzo ważnym dokonaniem KEN było wprowadzenie języka polskiego do szkół, i co ważne, miała władzę nad wszystkimi szkołami w kraju, no i wymiana starej kadry nauczycielskiej(przeważnie jezuici), na absolwentów Akademii Krakowskiej i Wileńskiej.

[Estera]

Nacisk kładziono na to by wychować dobrego człowieka i obywatela.

Dla mnie bardzo ważnym dokonaniem KEN było wprowadzenie języka polskiego do szkół

Obowiązkowym przedmiotem stała się także historia ojczysta jak i powszechna. Dodano również języki nowożytne, biologię, matematykę i fizykę.

Pancerny- czy zacytować w tym temacie tekst Piramowicza: Uwagi o nowym instrukcji [oświaty] publicznej układzie (1774 r.)? Dysponuje fragmentem.

[Pancerny]

Nacisk kładziono na to by wychować dobrego człowieka i obywatela.

I jak to określono ," bez dewocji"

Pancerny- czy zacytować w tym temacie tekst Piramowicza: Uwagi o nowym instrukcji [oświaty] publicznej układzie (1774 r.)? Dysponuje fragmentem.

Bardzo proszę, źródła są zawsze, bardzo mile widziane.

[Estera]

Grzegorz Piramowicz Uwagi o nowym instrukcji [oświaty] publicznej układzie, 1774 r.

Któreż są nauki w tym nowym rozrządzeniu przepisane do Kommisyi Edukacyjnej [...] Nauka chrześcijańska położona jest na czele wszystkich innych. [...] młódź polska uczyć się będzie religii przez cały bieg siedmioletniego w szkołach ćwiczenia. [...] Do nauki chrześcijańskiej przyłączona zarz jest nauka moralna [...] przez wszystkie klasy prowadzona. [...] dawać mu będzie porządne nauki o powinnościach ku rodzicom, krewnym, nauczycielom, rówieśnikom swoim, sługom, przyjaciołom, etc. [...] Toż dopiero cały bieg tej nauki zakończy podanie wiadomości prawa politycznego, prawa narodów, a mianowicie prawa ojczystego [...], nauka mechaniki, to jest znania i ustawiania machin pożytecznych, jaki są młyny, tartaki etc. [...] historyja naturalna, to jest opisanie rzeczy, które człowiekowi Dawca natury nadał.

[secesjonista]

Dla mnie bardzo ważnym dokonaniem KEN było wprowadzenie języka polskiego do szkół, i co ważne, miała władzę nad wszystkimi szkołami w kraju, no i wymiana starej kadry nauczycielskiej(przeważnie jezuici), na absolwentów Akademii Krakowskiej i Wileńskiej.

Z tymi jezuitami to bym polemizował, raz że trudno wymieniać jezuitów skoro kasata zakonu nastąpiła wcześniej , a na poważnie: dwa - jako że w pracach różnych organów KEN było zaangażowanych wielu jezuitów.

Oto w marcu 1775 r. w bibliotece publicznej Załuskich odbyło się pierwsze inauguracyjne posiedzenie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych (powołane 10 lutego 1775 r.), gdzie w sprawozdaniu czytamy:

"... o godzinie 10 rano odprawiła się pierwsza sesja ustanowionego od Komisji Edukacji Narodowej Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych w przytomności wyznaczonych osób do tegoż Towarzystwa, trzech komisarzów edukacji, tudzież gości na ten akt zgromadzonych (...)

Komisja Edukacji, przeprowadzając do skutku użyteczny zamysł ułożenia, egzaminowania i wydania dla szkół ksiąg elementarnych i ksiąg klasycznych, ustanowiła wybranym od siebie do tej pracy osobom pewne sprawowania się przypisać reguły..."

/"Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775-1792" wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908, s. 1-2/

TdKE składało się z około 10 członków "ordynaryjnych czyli zwyczajnych, pobierających stałe wynagrodzenie", każdy "pensjonowany członek ordynaryjny" miał obowiązek uczestniczyć od 1 września do 1 maja w cotygodniowych wtorkowych posiedzeniach, a w razie konieczności i w innych dniach tygodnia. Cotygodniowe posiedzenia nie mogły się odbyć bez udziału przynajmniej jednego "komisarza edukacyjnego" (członka KEN), on też przewodniczył sesjom. Z posiedzeń tworzono comiesięczne raporty dla najwyższej magistratury edukacyjnej. Nieusprawiedliwione nieobecności karane były potrąceniami z kwoty wynagrodzenia.

G. Piramowicz - jako sekretarz Towarzystwa pobierał na przykład 200 czerwonych złotych (3600 złp.) rocznie, co nie wydaje się być wygórowaną pensją, dla porównania:

rektor wydziałowy - 2950 słp. (w tym pensja stołowa, pierwiastkowa i dorobkowa; pensja urzędowa - 1800 złp.)

prorektor wydziałowy - 1750 złp.

nauczyciel - od 1150 do 1600 złp.

kaznodzieja - 1200 złp.

metrowie języków obcych - 800 złp.

/"Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1773-1785" oprac. M. Mitera-Dobrowolska, Wrocław 1973, s. 342-347/

Wracając do wspomnianych jezuitów... spójrzmy na to kto uczestniczył w inauguracyjnym posiedzeniu.

komisarze:

"pisarz wielki W. Ks. Litewskiego Ignacy Potocki

generał ziem podolskich Adam Książe Czartoryski

Kawaler Orderu Orła Białego Andrzej Zamoyski

osoby wybrane:

dyrektor nauk w Korpusie Kadetów JK. Mości - Phleder*

prefekt szkół warszawskich - ks. Adam Jakukiewicz

ks. Antoni Popławski (pijar)

proboszcz mostowski - ks. Grzegorz Kniażewicz

sekretarz komisji Edukacyjnej do Ksiąg Elementarnych - ks. Grzegorz Piramowicz

ks. Jan Albertrandi

ks. Kazimierz Narbutt (pijar)

proboszcz bieżuński - ks. Stefan Hołłowczyc..."

/"Protokoły posiedzeń Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych 1775-1792" wyd. T. Wierzbowski, Warszawa 1908, s. 3-4/

Zdecydowana większość z wymienionych... to jezuici.

Warto przypomnieć ich sylwetki, o czym postaram się napisać z czasem.

* - w tenże sposób zapisywano w protokołach TdKE nazwisko Christiana Pfeidera - znanego matematyka, profesora i dyrektora Szkoły Rycerskiej w Warszawie

Edytowane 23 Październik 2011 przez secesjonista

[secesjonista]

I takie pytanie do znawców epoki: jak daleko Komisja wyszła poza nauki Rollina?

Czy w dydaktyce pijarskiej w Polsce odbiło się znaczenie książki, będącej podstawą we Włoszech w szkołach pijarskich - Edwarda Corsini "Institutiones phiolosophicae ac mathematicae"?

Czy jest zasadną konstatacja Ambroise'a Joberta z "La Commission d'Education Nationale en Pologne (1773-1794). Son oeuvre d'instruction civuque" (Dijon, 1941 r.):

"Brillante équipe, en véritaté, par les qualités de l'esprit. Ces magnats polonais du siècle des lumières possèdent une culture europééne, une culture francaise. Mais si les uns obordent leur tache avec patriotisme et dèsinterèssement, les deux protégés de Stackelberg démentent trop souvent par leurs actes les beaux sentimes qu'ils proclament"

Co stało się z majątkiem pozostawionym w gestii Komisji Rozdawniczych czyli jakimiś 3 000 000 zł?

Jak długo podstawą programową szkół pozostawała praca A. Popławskiego "Przepis na szkoły wojewódzkie", 20 lat czy dłużej?

Co z "luzowaniem" Massalskiego i finansami Komisji w kontekście niezrealizowanych projektów T. Wierzbickiego?

Czy rzeczywiście miał rację Władysław Smoleński w kwestii szkół parafialnych (tegoż, "Przewrót umysłowy" i "Żywioły zachowawcze")?

Poddaję pod dyskusję...

[secesjonista]

Dla mnie bardzo ważnym dokonaniem KEN było wprowadzenie języka polskiego do szkół, i co ważne, miała władzę nad wszystkimi szkołami w kraju, no i wymiana starej kadry nauczycielskiej(przeważnie jezuici), na absolwentów Akademii Krakowskiej i Wileńskiej.

Kolega Pancerny rzadko tu zagląda, ale muszę się pokusić o pytanie: skąd informacje o wymianie kadr?

Bo z tego co ja wiem, to nauczycielami w dużej mierze byli jezuici zrzucający suknię zakonną.

I takie prowokacyjne pytanie: kto wykształcił reformatorów działających na Sejmie Czteroletnim ?

[secesjonista]

Sam sobie odpowiadając na ostatnie pytanie - w głównej mierze wykształceni zostali w szkołach jezuickich.

Wiadomym jest, że Towarzystwo ds. ksiąg elementarnych intensywnie poczęło pracować nad reformą używanych w szkołach podręczników i książek. Atoli wiadomym również jest, że wiele z przedstawionych książek nie zyskało akceptacji, części nie wydano na czas... stąd z braku ksiąg pod patronatem Towarzystwa w szkołach wojewódzkich używano też innych pomocy dydaktycznych.

Zanim omówimy kwestię książek, które zyskały aprobatę Towarzystwa przyjrzyjmy się ich najważniejszym substytutom czy uzupełnieniom (wykaz ten nie obejmuje dawniejszych podręczników, które też przecież w użyciu czasem bywały) będącym w użyciu, ograniczając się jedynie do nauk humanistycznych na razie, a przytaczając je za nieocenionym A. Karbowiakiem.

Jako że Komisja nie wydała podręcznika do nauki chrześcijańskiej, w zakresie treści religijnych, moralnych i prawniczych tedy posiłkowano się:

B. Fr. Bellarmin "Nauka chrześcijańska z rozkazu Klemensa VIII wydana"; Kraków 1775, 1781, Wilno 1790

ks. Sz. Bielski "Historya św. N. Testamentu" cz. I "Historya życia Jezusa Chrystusa" (z dzieł Tourneux), cz. II "Obyczaje dawnych..." (według Fleury;ego) Warszawa 1793, 1794

ks. Sz. Bielski "Zbiór historyi ludu izraelskiego" Warszawa 1793

J.B. Bossuet "Wykład wiary katolickiej" (w tłum. R. Skrzyneckiego) Warszawa 1781

ks. D. Chojnacki "Cathechesis wielka na pytania i odpowiedzi" Kraków 1793

A. Czartoryski "Katechizm moralny dla uczniów korpusu kadetów. Definicye różnych cnót towarzyskich" Warszawa 1774, 1786, 1790, 1791

ks. Fleury "Zebranie krótkie historyi kościelnej" (w tłum. M. Prokopowicza) Kraków 1786

"Gruntowny wykład nauki chrześcijańskiej" Kraków 1784

La Maitre "Historya starego i nowego testamentu" (w tłum. A. Załuskiego) Warszawa 1776, 1780, 1782

ks. R. Ładowski "Prawo natury polityczne i narodowe" Lublin 1793

"Nauka chrześcijańska" Warszawa 1783

"Nauki katechizmowe" Berdyczów 1779

G. Piramowicz "Zbiór nauki chrześcijańskiej" 1794

"Początki nauki moralnej dla użytku młodzieży" (tłum. ks. J.M.) Wilno 1792

ks. A. Popławski "Zbór niektórych materyj politycznych" Warszawa 1774

ks. A. Popławski "Pytania z nauki prawa natury" Kraków 1781

ks. K.J. Skrzetuski "Prawidła początkowe nauki obyczajów" Warszawa 1793

W. Skrzetuski "Prawo polityczne narodu polskiego" tom. I-II Warszawa 1787

ks. M. Wichert "Nauki katolickie o składzie apostolskim" cz. 3, Kalisz 1781

W zakresie historii powszechnej i narodowej wraz z geografią posiłkowano się w znacznej mierze poniższymi tytułami.

a) geografia:

"Geografia początkowa" Wilno 1784

"Geografia albo zbiór wiadomości wielce potrzebnych" Poznań 1791

"Krótkie zebranie geografii dla zaczynających" Wilno 1777, 1785

L. du Fresnoy "Geografia krótka" (w tłum. K. Nagurskiego) Wilno 1782, 1793

R. Ładowski "Gramatyka geograficzna albo zbiór dokładny geografii" tom. I-II Warszawa 1774

C. D'Orville* "Opisanie różnych krajów świata" (w tłum. J. Karwowskiego) Warszawa 1774

ks. K. Pokubiatta "Geografia dla młodzi" Wilno 1776

ks. K. Wyrwicz "Geografia czasów teraźniejszych albo opisanie naturalne i polityczne królestw, państw, stanów wszelakich, ich rządu, praw, rzemisoł, handlu, przemysłu, przymiotów, obyczajów... ku pożytkowi narodowej młodzi" Warszawa 1773, 1774, 1778, 1794

b) historia:

D'Arnay "Życie prywatne Rzymian" Warszawa 1776

J.B. Bernard "Króki zbiór historyi greckiej aż do podbicia Grecyi przez Rzymian" (w tłum. J. Jakubowski) tom. I-II Warszawa 1775

H. Borzęcki "Zbiór historyi egipskiej i kartagińskiej" Grodno 1776

ks. K. Buffier "Sposób łatwy nauczania dziejów powszechnych powtórnie do druku podany" (w tłum. ks. Kociełkowskiego) t. II Poznań 1779

"Classis Pierwsza z historyi dawnej czterech monarchii" Wilno 1773

Eutropius "Breviarium historiae romanae ad Valentem Augustum" Warszawa i Lipsk 1777, 1781

ks. Gatey "Katechizm krytyczny, moralny i polityczny" Poznań 1777

A. Kapica "Historya powszechna dla szkół narodowych" Kraków 1781

"Krótkie zebranie historyi rzymskiej" Połock 1788

ks. Z. Linowski "Historya powszechna czyli kontynuacya J.B. Bosseuta" kilka tomów (?) Warszawa 1774, 1778, 1790, 1793, 1795

K.F.K. Millot "Historya angielska przez A.N. Jodłowskiego" tom. I-II Warszawa 1787

T.K. Podlecki "Historya Indyi wschodnich" Wilno 1776

ks. J. Puczyński "Historya powszechna, dzieje polityczne dawnych i nowych państw" Wilno 1773, 1774

ks. Kan. Szybiński "Krótka wiadomość o monarchiach starodawnych" Warszawa 1790

ks. Kard. Wyrwicz "Historya powszechna" Warszawa 1787, 1793

c) dzieje i geografia narodowa:

K. Biernacka z Małachowskich "Historya polska" Warszawa 1790

ks. D. Hajewski "Zbiór historyi polskiej z przydanemi ciekawościami" Berdyczów 1780

ks. A. Mikucki "Krótkie zebranie geografii polskiej i historyi" Warszawa 1776

Schmid "Dzieje królestwa polskiego" (w tlum. i uzup. J. Albentrandego) Warszawa 1776

ks. T. Waga "Krótkie historyi polskiej i geografii zebranie" Supraśl 1765

Dla nauki gramatyki języka polskiego; tu nadmienić wypada, że uczono wspólnie tejże gramatyki wraz z łacińską (tytułów do niej nie będę wskazywał) z jednego podręcznika; posiłkowano się:

N. Bucki "Polnische Grammatik" Berlin 1792

M. Dudziński "Zbiór rzeczy potrzebniejszych do wydoskonalenia w ojczystym języku" Wilno 1776

F. Golański "O wymowie i poezyi" Warszawa-Wilno 1786, Wilno 1788

ks. O. Kopczyński "Układ gramatyki dla szkół narodowych z dzieła już skończonego wyciągniony. Za pozwoleniem zwierzchności edukacyjnej" Warszawa 1785

"Manualik do nauczania języka polskiego" Wrocław 1795

T. Nowaczyński "O prozodyi i harmonii języka polskiego" Warszawa 1781

"Rezolucya Komisyi edukacyi narod. 22 kwietnia, względem uwag nad elementarzem gram." 1795

Skoraszewski "Pierwiastki literatury polskiej" Warszawa 1792

M. Siemiginowski "Polskaja gramatyka dlia polscy rossyjskawo junoszestwa" Kraków 1791

ks. Trąbczyński "Grammaire raisonnée ou les principes de la langue polonaise" Warszawa 1778, 1793

Nauka kaligrafii:

M. Keyl "Vorszryfty nowe, polskie, niemieckie, francuskie, angielskie i włoskie" Warszawa 1773

Paillason "Charaktery z explikacyą pisania" Warszawa 1778

"Sztuka pisania czyli łatwe reguły przez F.M. Elisiewicza wyłożone" Wilno 1777

D. Szybiński "Sztuka pisania czyli nauka o charakterze" 1778

"Sztuka pisania w trzech rozdziałach wyjęta z Encyklopedyi" Warszawa 1781

Do nauki języka niemieckiego:

"Abecadło niemieckie" Wilno 1763

"Bardzo łatwe rozmowy dla chcących się uczyć języka polskiego i niemieckiego" Warszawa 1774

"Buchstabier und Lesebüchlein" Warszawa 1774

J.K. Gotttsched "Gramatyka niemiecka zebrana przez ks. J. Skoberę" Lwów 1774, Wilno 1777, Sandomierz 1782, Warszawa 1782, 1786 i dalsze wyd.

ks. R. Kamieński "Gramatyka języka niemieckiego" Warszawa 1774, 1795

ks. F. Keller "Dokładna gramatyka niemiecka" Warszawa 1790

tegoż, "Dokładniejsza gramatyka niemiecka" Warszawa 1785

J.L. Krumpoholz "Kurzgefasste deutsch-polnische Grammatik" Wrocław 1775, 1783

"Deutsch-polnisches Ticcocinium" 1790

J. Marquart "Gramatyka niemiecka" Warszawa 1779, Kraków 1788

"Grammatica Kamiensciana rogatu autoris examinata" Warszawa 1890

ks. J.N. Pottit "Grammatica germanica ad usum polonicae iuventutis" Cassoviae 1775

"Sehr leichte Gespräche für die, welche die deutsche und polnische Sprache lernen wollen" Warszawa 1774

M.A. Trotz "Vollständiges deutsch-pon. Wörterbuch. Zupełny niem. i polski mownik wydany przez Stanisława Moszczeńskiego" Lipsk 1791

K. Wohlfeil "Anleitung zur deutschen Sprache" Lwów 1795

Do nauki innych języków słowiańskich:

A.P. Bernolak "Grammatica slavica" 1790

"Bukwar jazyka słowenskaho, cetania i pisania" Wilno 1778

M. Lubowicz "Gramatyka rosyjska" Poczajów 1774, 1778

Mikulski "Łatwy sposób nauczenia się po rosyjsko" Warszawa 1795

Do języka francuskiego wspomagano się, by wymienić te co istotniejsze:

Abry "Gramatyka francuska" Wilno 1781

"Bardzo łatwe rozmowy dla chcących się uczyć języka francuskiego" Warszawa 1774

P. Chlebowski "Gramatyka francuska dla pożytku młodzi" Wilno 1774

S. Dąbrowski "Gramatyka francuska" Warszawa 1772

"Gramatyka francuska krotko zebrana" Wilno 1779, 1783, 1791

J. Kulikowski "Dykcyonarz mały polski i francuski, poprawiony i przedrukowany" Poznań 1773

S. Moszczeński "Snadna gruntowna gram. franc." Gdańsk 1774

F. Painvin "Gram. franc. dla poczynających" Poznań 1774

ks. M. Piotrowski "Słownik francusko-polski" Lublin 1779

A.M. Trotz "Dykcyonarz francusko-polski" Lipsk 1775

A. Wiśniewski "Grammatica gallica facilis." Warszawa 1775

I nasuwają się takie wnioski, czy też pytania...

w świetle tego; przecież niekompletnego; wykazu, niech współczesna młódź nie narzeka na nadmiar podręczników.

A powracając do tematu, jako że podnoszone jest opracowywanie nowych podręczników (post nr 2) to rozważyć należy: ile w rzeczywistości i jakie podręczniki uzyskały aprobatę? Co o tym wiemy?

* - tak zapisywano w naszych bibliografiach, zapewne chodzi o francuskiego geografa D'Anville

[secesjonista]

Taka ciekawostka, Komisja a dokładniej Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych poszukiwało odpowiedniego podręcznika do logiki.

Co prawda był już podręcznik pióra pijara Kazimierza Narbutta ale; jak napisał Tadeusz Kotarbiński; nie był on zdaniem członków Towarzystwa odpowiedni, a to z racji tego, że nadto był przepełniony "dysputami mniszymi".

Rozpisano zatem międzynarodowy konkurs, atoli Towarzystwu nie przypadł do gustu żaden z sześciu nadesłanych projektów. O wyborze autora zadecydował przypadek. W jednej z nadesłanych prac znalazł się wyjątek z pism Etienne Bonnot de Condillaca, o tym że; złe nauczanie gorsze jest od braku nauczania. Zatem postanowiono się zwrócić właśnie do niego.

Pierwsze streszczenie nadesłanego testu przedstawiono na posiedzeniu Towarzystwa w 1779 r., trudu tłumaczenia podjął się Ignacy Potocki, ale tej pracy nie ukończył. "Logikę..." przetłumaczył benedyktyn Dionizy Bugajewicz, proboszcz w Starym Gostyniu, ale jak zauważa Kotarbiński przekład ten był "dość chropawy stylistycznie".

/szerzej: T. Kotarbiński "'Logika' Condillaca. W związku z reedycją", "Myśl Filozoficzna", 4(6), Warszawa 1952/

"Do powszechnego obiegu wszedł dopiero przekład Jana Znosko, wydany drukiem w 1802 roku, więc w 8 lat po zaprzestaniu działalności Komisji Edukacji Narodowej".

/B. Tonacki "Filozoficzne podstawy działalności Komisji Edukacji Narodowej. Przykład działalności", "Czasopismo Filozoficzne", nr 1, wrzesień 2006, s. 48/

I takie pytanie à propos powyższego, czy często Towarzystwo organizowało podobne międzynarodowe konkursy?

[secesjonista]

Dnia 22.05.2008 o 21:20, Pancerny napisał:

Dla mnie bardzo ważnym dokonaniem KEN było wprowadzenie języka polskiego do szkół, i co ważne, miała władzę nad wszystkimi szkołami w kraju

 

Nie miała.

Nie sprawowała nadzoru (przez długi okres czasu) nad Szkołą Rycerską, szkołami głównymi: krakowską i wileńską, szkołami zakonnymi. Wskazywał na to (uważając, iż jest to mankament działalności KEN) i Hugon Kołłątaj w "O poprawie Szkoły Kadetów i wskrzeszeniu milicji wojewódzkich napisany w roku 1784", i Stanisław Staszic w "Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego" (1787) czy Adam Wawrzyniec Rzewuski "O formie rządu republikańskiego myśli" (1790). Ten ostatni dodatkowo postulował nadzór Komisji nad edukacją domową. 

/por. T. Mroziuk "Poglądy Hugona Kołłątaja na oświatę przed rozpoczęciem przez niego działalności związanej z pracami Sejmu Czteroletniego w świetle publicystyki epoki", "Ogrody Nauki i Sztuki", R. 2016 (6)/

 

Można dodać, że w czasach ustabilizowania się systemu edukacji - w roku 1783, na terenie Korony i Litwy funkcjonowało: 21 bądź 23 szkoły pijarskie, 10 bazyliańskich i 8 prowadzonych przez inne zakony: benedyktynów, cystersów, dominikanów, franciszkanów, kanoników Grobu Chrystusowego, kanoników laterańskich, ks. komunistów. Większość z nich odpowiadało szkołom podwydziałowym.

/dane za: A. Meissner "Stan badań nad słownikiem biograficznym działaczy i nauczycieli  Komisji Edukacji Narodowej", w: "Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst historyczno-pedagogiczny", pod red. K. Dormus, B. Popiołek, R. Ślęczki, A. Chłosty-Sikorskiej/

 

Nieunormowanie stosunków z taką np. Akademią Krakowską sprawiło, że przez pewien czas szkoły Nowodworskie i parafialne podległe tej uczelni, nie były pod nadzorem KEN-u. W samym Krakowie w 1777 r. było to jedenaście szkół parafialnych. Jak zauważa Jan Krukowski:

"Szkoły parafialne Krakowa przed reformą Komisji zależne były od Akademii (która dawała im nauczycieli, wizytowała je itp.) i od kościoła lub miasta. Komisja nie poruszyła początkowo spraw Akademii Krakowskiej a przez to i szkół z nią związanych (...) mimo że ta postanowiła nawiązać z nią współpracę. Wyniki tych starań nie przynosiły niemal do końca 1776 r. pozytywnych efektów. Dopiero 12 listopada 1776 r. KEN postanowiła zająć się losem Akademii, a 1 kwietnia 1777 r. delegowała do Krakowa H. Kołłątaja. Przybycie Kołłątaja rozpoczęło nowy okres w rozwoju szkolnictwa krakowskiego, w tym parafialnego. W myśl własnych postanowień Komisja sprawowała kontrolę nad szkołami parafialnymi, a dokonywali jej wizytatorzy. Na wiosnę 1777 r., kiedy zaszła konieczność unormowania stosunków z Akademią (wraz z jej szkołami), zrodziła się nowa koncepcja urzędu wizytatorskiego. Wizytatorami zaczęto mianować członków Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, wśród nich Kołłątaja; W dniu 3 maja 1777 r. ułożono dla nich ogólną instrukcję, a poza tym każdy z nich otrzymał dodatkową instrukcję specjalną. W kwestii szkół parafialnych umieszczono w nich tylko ogólniejsze sformułowania".

/tegoż, "Szkolnictwo parafialne Krakowa w dobie Komisji Edukacji Narodowej (1777-1794)", "Rozprawy z Dziejów Oświaty", 16, 1973, s. 23/

 

Dnia 22.05.2008 o 21:20, Pancerny napisał:

no i wymiana starej kadry nauczycielskiej(przeważnie jezuici)

 

"W Pułtusku mieściło się znane powszechnie kolegium jezuickie, z którego murów wyszły cenione w latach późniejszych osobistości życia politycznego i kulturalnego kraju. Funkcjonowało ono od roku 1565, a więc aż 208 lat. Poważne dobra pojezuickie zgodnie z decyzją sejmową z dnia 14 października 1773 r. zostały przekazane na państwowy fundusz edukacyjny. Komisja Edukacyjna, odczuwając dotkliwy brak sił pedagogicznych, zwróciła się z apelem do byłych jezuitów, aby pozostali na swych stanowiskach nauczycielskich, oczywiście podporządkowując się kierunkowym wskazaniom polskiej władzy oświatowej. Apel ten nie bez oporów został raczej przychylnie przyjęty przez pułtuskich eks-jezuitów, dzięki czemu szkoła w Pułtusku nie miała przerwy w swojej działalności (...) Działalność dydaktyczno-wychowawcza eks-jezuitów w Pułtusku została zakończona 29 lipca 1781 r. ".

/T. Kowalski "Szkolnictwo pułtuskie w czasach Komisji Edukacji Narodowej", "Rocznik Mazowiecki", 6, 1976, s. 209, s. 302/

 

Bronisław Natoński pisząc o jezuitach zauważa:

"tworzyli zrąb nauczycielstwa na Litwie Białej Rusi. Na czele Szkoły Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego (WKL) stał w latach 1781–1799 Marcin Poczobut, jeden z najwybitniejszych jezuitów XVIII wieku. Reformę szkół  w WKL przeprowadzali z ramienia KEN byli jezuici pod kierunkiem Poczobuta. Tylko jezuici piastowali urzędy rektorów wydziałów i prorektorów, oni byli wizytatorami generalnymi na Litwie...".

/tegoż, "Jezuici a Komisja Edukacji Narodowej", w: "Z dziejów szkolnictwa jezuickiego w Polsce. Wybór artykułów", oprac.

J. Paszenda, Kraków 1994, s. 210/

 

Jak w praktyce wyglądała ta wymiana, można obszerniej poczytać w pracy Jana Poplatka "Komisja Edukacji Narodowej: Udział byłych jezuitów w pracach Komisji Edukacji Narodowej". Przed kasatą zakonu liczba jezuitów pracujących w szkołach to: 417 zakonników. Liczba byłych jezuitów będących w służbie KEN w latach 1773-1795:

W centrali Komisji - 2 

Członkowie Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych - 10 

Wizytatorowie szkół powiatowych i wojewódzkich - 19 

Wizytatorowie szkół parafialnych na Litwie - 14 

Rektorowie wydziałów szkolnych - 36 

Prorektorowie i prefekci szkół - 83 

Kaznodzieje szkolni - 47 

Nauczyciele szkół - 308

/tamże, Kraków 1973, s. 388/

 

Dnia 22.05.2008 o 21:20, Pancerny napisał:

no i wymiana starej kadry nauczycielskiej(przeważnie jezuici), na absolwentów Akademii Krakowskiej i Wileńskiej.

 

Co do tych absolwentów, to raczej idealny stan zapisany w papierach Komisji, ale nieodzwierciedlający przwdziwej rzeczywistości:

"Komisja nie zajęła się energicznie kształceniem nauczycieli dla szkół parafialnych w Koronie (...)

nauczyciele szkół parafialnych posiadali różne przygotowanie zawodowe. Przeważali uczniowie szkół przygłównych krakowskich, którzy w nich nie ukończyli nauki. Są wśród nich tacy, co ukończyli od dwóch do pięciu klas".

/"Szkolnictwo parafialne Krakowa...", s. 35/ 

 

I to: późnych papierach, Komisja w zasadzie przestała działać w kwietniu 1794 r., "Projekt. Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane" to dopiero rok 1781. Oczywiście, nie byli już to "absolwenci Akademii...", zważywszy na przemianowanie obu uczelni na: "Szkoły Główne". 

"Pod koniec drugiego dziesięciolecia istnienia Komisji liczba nauczycieli świeckich w szkołach jej podległych osiągnęła w obydwu częściach Rzeczypospolitej prawie 50% całego stanu akademickiego". 

/I. Szybiak "Nauczyciel Komisji Edukacji Narodowej: ideał a rzeczywistość", w: "Komisja Edukacji Narodowej. Kontekst...", s. 144/

 

W zbiorze,zawierającym m.in. tekst ustaw sejmowych z 1775 r. i 1776 r., pod tytułem:  "Prawo polityczne i cywilne Korony Polskiey y Wielkiego Xięztwa Litewskiego to iest: Nowy zbiór praw Oboyga Narodów od roku 1347 aż do teraznieyszych czasów" (t. I, w Warszawie, MDCCLXXIX), czytamy:

"Kommissyi Edukacyi[!] oddajemy dozór zupełny Edukacyi Narodowey w Kraiach Rzeczypospolitey i wszystkich funduszów (...) na utrzymanie Edukacyi destynowanych".

/tamże, s. 397/

Skoro fundusze były "destynowane" na edukację, to czemu KEN nie zajął się finansowaniem szkół parafialnych?

Kto zatem je utrzymywał?