Jan III Waza

[Bronek]

Wiele złego można usłyszeć o Zygmuncie III w kontekście jego podwójnej korony. Że wplątało to Rzeczpospolitą w wojny ze Szwecją, że utrudniało wypracowanie jakiegoś rozsądnego kompromisu itp. Nie wchodząc głębiej w te rozważania pora zwrócić uwagę na rolę ojca Zygmunta, króla Szwecji Jana III w całej tej historii.

Gdyby się tak dobrze przyjrzeć posunięciom Jana III pod koniec panowania, okazałoby się, że to raczej ojca niż syna należałoby oskarżyć o późniejsze kłopoty Zygmunta III z utrzymaniem korony szwedzkiej.

Jan III , było nie było król Szwecji tolerował, że jego brat Karol, rządzący we własnym księstwie Sudermanlandii prowadził niezależną, własną politykę, w dodatku wyraźnie wrogą legalnemu władcy. Zamiast zdecydowanie ukrócić te praktyki dopuścił do powstania całego stronnictwa, skupionego wokół Karola. Kiedy następnie pojawił się konflikt z Radą Państwa na tle ściągnięcia Zygmunta z powrotem do Szwecji, zdecydował się na polityczne zbliżenie z Karolem, a przed samym zgonem znów zmienił front i z kolei zabiegał o przychylność Rady. Ta chwiejność doprowadziła do umocnienia pozycji księcia Karola a osłabienia pozycji Zygmunta (kiedy przybył do Szwecji po śmierci Jana III członkowie rady rozmawiali z nim z pozycji siły). W rezultacie Karol Sudermański stał się na tyle silny, że po wyjeździe króla mógł już sobie pozwolić na zbrojna konfrontację z Radą i zagarnięcie władzy. Następny krok to już detronizacja Zygmunta przez stany szwedzkie a areszcie przyjęcie przez Karola tytułu króla szwedzkiego.

Jan III Waza nie wykazał się specjalnym geniuszem pozwalając się umocnić konkurentowi własnego syna. Skoro Zygmunt miał panować za pośrednictwem regentów należało zawczasu usunąć ewentualną przeszkodę jaką była osoba księcia Karola. Aspiracje magnaterii i panoszący się luteranizm to już były wystarczająco poważne problemy, z którymi prędzej czy później zmierzyć by się musiał młody władca, co dopiero kiedy ojciec „w spadku” pozostawił mu jeszcze potencjalnego rywala do tronu.

Żeby jeszcze potencjalnego! Ale wszelkie dotychczasowe posunięcia Sudermańczyka wróżyły jak najgorzej na przyszłość i nie trzeba było zbytniej przenikliwości żeby odgadnąć, że skoro Karol bruździł królowi przebywającemu na miejscu, to tym bardziej będzie szkodził nieobecnemu.

[Tofik]

Na pewno masz rację Bronku co do tego, że całkiem niesłaba pozycja ks. Karola w Szwecji to nie tylko czasy panowania Zygmunta III, ale również Jana III Wazy. Wg jednej z hipotez, w 1587 r., Jan III, bez konsultacji z nikim, polecił posłom szwedzkim jadącym do RON, by zgodzili się na punkt o inkorporacji Estonii do RON w paktach konwentach - miało to dać synowi drogę do tronu polskiego. Jednocześnie, później Jan walczył o niedotrzymanie tego. Druga z hipotez to taka, że Sparre i Brahe sami, bez żadnych instrukcji, zgodzili się na taką treść pacta conventa. Z pewnością Jan Waza nie należał do władców wybitnych.

[Tofik]

Do rozdźwięku między Janem a Karolem z pewnością przyczyniło się drugie małżeństwo tego pierwszego - z 16 - letnią szlachcianką Gunilą Bjelke (1585 r.). Do Gunili źle nastawiony był zarówno Karol jak i siostry Jana oraz jego dzieci z pierwszego małżeństwa. Do tego nowe małżeństwo królewskie przyczyniło się do pogłębienia sporów między arystokracją. Wraz ze śmiercią Katarzyny Jagiellonki upadły ostatecznie plany wiązania Szwecji z katolicyzmem - Jan III zbliżył się do krajów protestanckich i zaręczył Zygmunta z Krystyną Hosztyńską (która w rezultacie została żoną ks. Karola), a Annę z Krystianem, księciem duńskim.

Natomiast spory z Karolem występowały właściwie od początków rządów Jana. W 1574 r., by pohamować popularność Karola po obaleniu Eryka, proponował szlachcie polskiej antymoskiewski sojusz i wysłanie na kraj Groźnego armię pod dowództwem Karola. Gdy ten plan nie doszedł do skutku, król zaproponował Hiszpanii pomoc przeciwko Niderlandom - flota (pod dowództwem Karola oczywiście) miała zaatakować holenderskie wybrzeża, ale do tego również nie doszło. W 1587 r., bezpośrednio przed elekcją Zygmunta w Polsce, doszło do ostrego sporu między braćmi - Karol (przywódca antykrólewskiej opozycji) żądał dla swojej Sudermanii szerokiej autonomii.

Ze stosunkami Jan - Karol wiąże się również sprawa Gustawa Erykssona Wazy. Możliwe, że Karol mógł wykorzystać tego młodzieńca (gdyby tylko pojawił się w Szwecji) i wykreować go na oficjalnego przywódcę antykrólewskiego buntu (o ile Gustaw dałby się do tego przekabacić, a nie był głupi), a po zwycięstwie rebelii, to Karol objąłby władzę. Za głównego mordercę Eryka XIV uznaje się co prawda Jana III, ale stanowisko Karola w tej sprawie nie jest zbyt jasne - wprawdzie Jan rozkazał zamordować starszego brata bez konsultacji z młodszym, ale nie wydaje się, by Karol był wielkim przeciwnikiem tej inicjatywy.

[semi88]

Jan III Waza, czy istnieją jekieś monografie dotyczące jego postaci?

[secesjonista]

Jan III Waza, czy istnieją jekieś monografie dotyczące jego postaci?

W języku polskim nie ma (chyba) takiej monografii.

Można spróbować znaleźć rozprawę F. Konecznego " Jan III Waza i misja Possewina"