Jeńcy francuscy na ziemiach polskich (lata 70. XIX wieku).

[Bruno Wątpliwy]

Interesując się historią lokalną - na ich ślady można trafić co jakiś czas.

 

Przykład pierwszy z brzegu:

"Droga gdańska, obecnie ul. Oliwska, od wspomnianej kapliczki schodzi głębokim jarem - wykopem, wykonanym w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia przez jeńców francuskich, do centrum wsi nad jezioro Mulka".

Cytowane z: E. Gołąbek, Dzieje okolic Gdańska i Gdyni,  Gdańsk 2010, s. 175 (relacja B. Borka)

 

Kilka linków:

http://www.dawnaoliwa.pl/opisy/ulice/nr/spacerowarenuszewo.html (uwaga Bruno W. - nie wykluczone, a wręcz bardzo prawdopodobne, że ci jeńcy pochowani w dolinie Rynarzewa, przez którą dziś jadą codziennie do - i z - Gdańska tysiące samochodów należeli do tej samej grupy, która budowała drogę w Kielnie)

https://pl.wikipedia.org/wiki/Cmentarz_je%C5%84c%C3%B3w_francuskich_w_Szczecinie

https://www.miastopoznaj.pl/blogi/z-poznania/5552-pomnik-jencow-francuskich

http://www.rowery.olsztyn.pl/wiki/miejsca/xix/wielkopolskie/poznan#pomnik_ku_czci_jencow_francuskich

http://www.cmjw.pl/kalendarium2/

https://www.gedanopedia.pl/gdansk/?title=OBOZY_JENIECKIE_W_GDA%C5%83SKU

https://www.gdansk.pl/turystyka/cmentarz-garnizonowy,a,20991

 

Gdzie byli rozlokowani, co zbudowali, jakie były warunki pracy i zakwaterowania (jeden z powyższych linków - "szczeciński" wskazuje, że różnie z tym było), czy pozostawili jakieś relacje, czy są obecni w polskich (czy niemieckich) relacjach z tego okresu?

[secesjonista]

Dzięki jeńcom francuskim z tej wojny zyskaliśmy dwa jeziora zamiast jednego, tak przynajmniej wynika z folderu reklamowego Hotelu "Anders" w Starych Jabłonkach:

"Jeziora Szeląg Wielki i Szeląg Mały stanowiły kiedyś jeden akwen. Dopiero budowa kolei prowadzona w latach 1871-1873 wymusiła duże zmiany w okolicznym terenie, a przede wszystkim wykonanie olbrzymiego nasypu. W poprzek jeziora usypano wysoką groblę, a w niej usytuowano tunel, przez który przeprowadzono kanał. Kanał budowali jeńcy francuscy po przegranej Francji w wojnie z Prusami (1870-1871)".

/"Rowerowe i piesze trasy turystyczne oraz najciekawsze miejsca w okolicach Hotelu Anders", b.p./

 

Łambinowice swą nieco niechlubną historię jako miejsce obozów rozpoczęły właśnie od jeńców wojny prusko-francuskiej, tamtejszy poligon przeznaczony początkowo dla 6 Śląskiej Brygady Artylerii (w 1862 r. pruskie ministerstwo wojny odkupiło od Hermanna Cohna tereny pod ten poligon) przekształcono w obóz dla Francuzów, w sumie miało być ich tam prawie 3 tysięcy.

/szerz.: D. Kisielewicz, H. Niestrój "Obóz dla jeńców .francuskich (1870-1871)", w: "Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870-1946)", red. E. Nowak, Opole 2006/

 

W twierdzy kołobrzeskiej był obóz jeniecki dla ok. 5 tys. jeńców, w mieście jest Cmentarz Wojenny Jeńców Francuskich  z lat 1870-1871 na którym pochowano 180 Francuzów.  Pomimo nazwy, na tym samym cmentarzu odnajdziemy samotną mogiłę pruskiego oficera kapitana von Rödera, poległego w 1870 roku.

 

"W Szczecinie znajdował się też obóz jeniecki, w którym przebywało około 1700 żołnierzy francuskich, wziętych do niewoli podczas wojny francusko-pruskiej. Pamiątką po zmarłych tu jeńcach jest niewielki pomnik na os. Zawadzkiego-Klonowica, znajdujący się na tyłach osiedla, przy ul. Litewskiej. Pierwotnie był to centralny punkt cmentarza wojskowego, na którym
pochowano 244 z około 600 zmarłych (oficerów chowano m.in. na cmentarzu wojskowym w Szczecinie, najstarszym, założonym w 1750 r.; dzisiaj to skwer przy ul św. Wojciecha, a pamiątką po grobach francuskich są kamienie leżące za ówczesnym kościołem garnizonowym p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa)".

/R. Skrycki "Z okresu wojny i pokoju - 'francuskie' miejsca w Szczecinie z XVIII i XIX wieku"; tekst dostępny na stronie: www.hist.us.szn.pl/

[Bruno Wątpliwy]

Dane dotyczące "statystyki zdrowotnej" jeńców francuskich można znaleźć w trzeciej części, drugiego tomu niemieckiego raportu sanitarnego z tej wojny (Sanitäts-Bericht über die deutschen Heere im Kriege gegen Frankreich 1870/71, Berlin 1886).

Zob.:

http://digital.ub.uni-duesseldorf.de/ihd/content/pageview/3644634

 

Francuska Wikipedia (w ślad za książką F. Rotha, La guerre de 70, Fayard 1990) przedstawia dosyć dobre położenie jeńców-oficerów i dużo gorsze - niższych rang (szczególnie w warunkach zimowych). Przy czym za główną przyczynę ciężkiego położenia jeńców nie upatruje świadomą brutalność, lecz nieprzygotowanie strony niemieckiej na tak masowy ich napływ. Co ciekawe, padają tam słowa: "Le travail n’est pas obligatoire mais beaucoup y sont contraints par la nécessité d’un gagne-pain". Jak z tego rozumiem, praca (nawet jeńców-szeregowców) nie była obowiązkowa i nawet - jakoś - odpłatna. Co, muszę przyznać - mnie zaskoczyło. Do tej pory byłem raczej przekonany, że wykorzystywano ich jako darmową siłę roboczą.

Zob.:

https://fr.wikipedia.org/wiki/Prisonniers_de_guerre_de_la_guerre_franco-allemande_de_1870

 

[secesjonista]

2 godziny temu, Bruno Wątpliwy napisał:

Przy czym za główną przyczynę ciężkiego położenia jeńców nie upatruje świadomą brutalność, lecz nieprzygotowanie strony niemieckiej na tak masowy ich napływ

 

Tak przy okazji, opinia z drugiej strony czyli od jeńców pruskich, to co prawda informacja z prasy ale chyba nie ma powodu jej nie ufać, w rubryce "Wiadomości Polityczne" "Kurjera Warszawskiego" pod datą 26 września podano:
"Do Karlsruhe przybyło kilkunastu Prussaów których dotychczas więziono w Strasburgu. Nie mogą oni dość nachwalić, jak delikatnie i uprzejmie obchodzili się z niemi owi osławieni turkosi. Trzymając nad tymi Niemcami straż więzienną, dzielili się kawą z własnych racji'.

 

Tamże, dwie informacje o francuskich jeńcach:
"* Żołnierza francuzkiego jeńca, który w tych dniach umarł w Poznańskim szpitalu garnizononowym [sic!], pochowano z honorami wojskowemi na cmentarzu garnizonowym
* Dla 4,500 jeńców francuzkich, którzy obecnie na Kernwerku są internowani, wystawiono kuchnię parową, ogrzewaną a pomocą lokomobili. Zawiera ona 20 wmurowanych kotłów, każdy po 400 kwart i dwa ogromne parowniki do kartofli, z których każdy 5 do 6 szatli mieści".

/"Kurjer...", nr 212, Wtorek 27 Września 1870, s. 4/

 

"Na dziedzińcu Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi znajduje się także tablica poświęcona jeńcom francuskim, zmarłym w cytadeli w latach 1870-1871, których - według spisu cmentarnego, było aż 52. Łącznie w tym okresie przebywało w twierdzy grudziądzkiej 1480 internowanych żołnierzy francuskich, którzy dostali się niewoli pruskiej po kapitulacji oddziałów francuskich w okolicach twierdzy Metz i zostali w liczbie 700 oficerów i żołnierzy przetransportowani do Grudziądza. W lazarecie garnizonowym przygotowano dla rannych i chorych w tej grupie 72 łóżka oraz 90 łóżek w pomieszczeniach kazamatów. Władze pruskie przewidywały więc, że stan zdrowia jeńców będzie pozostawiał wiele do życzenia i z pewnością nastąpią zgony (...) Najbardziej znanym jeńcem z tej grupy jest pułkownik Saussier, który uciekł z niewoli i przedostał się do Francji, o czym było głośno w prasie europejskiej".
/M. Żebrowski "Dzieje twierdzy Grudziądz jako przykład Europejskiego Dziedzictwa Kulturowego", w: "Ochrona dziedzictwa kulturowego na terenie kujawsko-pomorskiego" prac. zbior. pod red. S. Łanieckiego, Bydgoszcz 2014, s. 234-235/