Czy i kiedy pańszczyznę odrabiano zimą i kilka uwag o szarwarku

[jancet]

4 godziny temu, secesjonista napisał:

Oczywiście ten podział to duże uproszczenie i trzeba sobie zdawać sprawę, że dane określenia nie miały jasno wyznaczonego zakresu znaczeniowego, i istniała duża wymienność różnych określeń. O czym szerzej pisał choćby Tomas Čelkis w swym artykule: "Stan dróg lądowych i struktura systemu połączeń w Wielkim Księstwie Litewskim w końcu XV-XVII wieku" ("Zapiski Historyczne", T. LXXIX, z. 3, 204).

No właśnie. Bo trudno nie być wdzięcznym Secesjoniście za tak obszerną kwestę. Tyle, że przytoczone materiały są dość rozproszone w czasie i przestrzeni. Mamy Wielkie Księstwo Litewskie, ale mamy i Wielkie Księstwo Poznańskie. Mamy wiek XV i wiek XX.

Mamy też trochę problemów pojęciowych. Zapewne zdecydowana większość użytkowników tego forum czuje różnicę między państwowym a publicznym. Oraz publicznym i prywatnym. Choć mogą pojawić się problemy. No bo jeśli na twoim prywatnym terenie znajduje się droga, użytkowana publicznie, to nie możesz jej zlikwidować.

 

W swoim czasie (czyli w latach 1969-1977) miałem (będąc niepełnoletnim nastolatkiem) okazję obserwowania stosunków na mazowieckiej wsi, bowiem często bywałem we wsi Siedliska koło Piaseczna. Wieś Siedliska to była wtedy dość klasyczna ulicówka, przy czym główna ulica ciągnęła się równolegle do rzeki Jeziorki, a między nią a rzeką ciągnął się smug, trudny do przebycia przez większość roku, który odcinał wieś od nadjeziorkańskich łąk i pastwisk.

 

Naszym sąsiadem był niejaki Suruda (a może Surudo?) i na jego terenie znajdowało się jedyne miejsce, gdzie smug był na tyle płytki, by poprowadzić przez niego drogę. Olszyna, ale dawało się przejechać, o ile od czasu do czasu podsypie się tam piachu czy żwiru, oczyści rowy etc. Surudy nie poczuwali się do obowiązku wykonywania tych czynności, ale inni mieszkańcy wsi mieli o tym zgoła odmienne zdanie.

 

Problem szarwarku można przeciągnąć aż do lat 70-ych XX wieku.

[secesjonista]

7 minut temu, jancet napisał:

ale mamy i Wielkie Księstwo Poznańskie.

 

A gdzie?

 

Rozrzut geograficzny i czasowy - jest zamierzony. Chciałem w ten sposób pokazać, że w różnych częściach naszego kraju - często o pewnej odrębności prawnej, jak i w bardzo odległych od siebie wiekach, pod szarwarkiem nie kryła się wyłącznie naprawa dróg, grobli itp.

[euklides]

19 godzin temu, secesjonista napisał:

Jakkolwiek umiejętność czytania w języku Racine'a godna jest pochwały, to objaśnianie świata wyłącznie poprzez wzory francuskie jest absurdem. To niestety pewna przypadłość euklidesa, która objawiła się m.in. przy dyskusji o Zgromadzeniu Narodowym. Jak euklides przeczytał, iż termin ten powstał we Francji i określał taką a nie inną instytucję to na tej podstawie nie przyjmuje on do wiadomości, że we współczesnym prawodawstwie różnych krajów za Zgromadzenie Narodowe uznaje się różne twory, niekoniecznie identyczne z historycznym pierwowzorem francuskim. 

(...)

 

Ojejej!

Po pierwsze. O ile mnie pamięć nie myli to poglądy n.t Zgromadzenia Narodowego wymieniliśmy przy okazji pokutującego tu i ówdzie określenia " legislatywa". Które według mnie jest pojęciem robiącym tylko wodę w mózgu. Bowiem pisząc/mówiąc o reprezentacji narodowej w naszym, polskim ustroju można mówić o Zgromadzeniu Narodowym, sejmie, senacie. U nas nie ma czegoś takiego jak parlament czy legislatywa, chociaż te pojęcia są używane przez jakichś kiepskich (według mnie) dyskutantów. Posługiwanie się nimi prowadzi do nieporozumień, bowiem, według ludowej madrości, jeden mówi o zupie a drugi o ...

 

Wymiana zdań na ten temat zainspirowala mnie nawet do zastanowienia się czym był parlament. Można sobie to przeczytać w necie "Historia Parlamentu Francuskiego". Nie można było pisać o historii parlamentu polskiego, czy niemieckiego bo tu/tam były  sejmy. Slowniki we francuskim i niemieckim rozróżniają słowa parlament i sejm. Po przeczytaniu tej " historii" można pokusić się o zastanowienie skąd się wziął parlament i jakoś zdefiniować to pojęcie.  Wtedy pewne rzeczy staną sie zrozumiałe. 

 

Co do legislatywy to takie ciało istniało tylko raz w historii. Wybrane zostało w 1791 roku w wyborach i była to reprezentacja jednoizbowa. W sumie ułomna, przede wszystkim dlatego że był to wynik pewnych kompromisów.

 

I teraz dalej:

To wszystko co jest napisane wyżej o pańszczyźnie i w innych miejscach np. o ordynacji wyborczej w Galicji to w XVIII wieku przemyśleli już fizjokraci. Stało się to we Francji dlatego że tam były uniwersytety gdzie te sprawy rozważano. Oczywiście praktyczne wdrażania każdej teorii niesie za sobą zawsze jakieś  niespodzianki. We Francji potrzebna była do tego rewolucja, w Polsce ciągnęło się to jeszcz w latach 30-tych (wdł. tego co wyżej)  a w Rosji w ogóle nie wypaliło. Trzeba jednak mieć jakąś wiedzę o fizjokratach bo inaczej to to  co, Szanowny Secesjonisto, napisałeś wyżej, chociaż bardzo ciekawe,  staje się zbiorem niespójnych faktów. 

 

Pozdrawiam

Edytowane 3 Luty 2017 przez euklides

[secesjonista]

Dziękujemy za objawienie nam prawdy, że pewne fakty miały miejsce akurat we Francji "dlatego że tam były uniwersytety gdzie te sprawy rozważano". Jak najbardziej przychylamy się do poglądu, że nigdzie indziej w Europie uniwersytety nie istniały, a jeśli nawet istniały to w ogóle nie dyskutowano tam o pańszczyźnie.

Pozostanę jednak przy swoim zdaniu, że by poznać wymiar i czas odrabiania pańszczyzny w dawnej Polsce nie potrzebuję znać przemyśleń francuskich fizjokratów. Nie jest mi też to potrzebne do stwierdzenia oczywistego faktu, że szarwark był u nas obciążeniem pańszczyźnianym i nie tyczył się wyłącznie dróg publicznych/państwowych.

Jakkolwiek to co przedstawiłem jest jedynie: "zbiorem niespójnych faktów", to w odróżnieniu od euklidesa, zadałem sobie jednak pewien trud dotarcia do nich, euklides żadnych faktów z przeszłości naszego kraju nie przedstawił.

 Na chwilę obecną fakty są takie: euklides mylił się co do tego, że zimą nie odrabiano pańszczyzny, euklides mylił się co do szarwarku. 

[secesjonista]

Po reformie z 1786 r. w swych dobrach w Mereczu (przemianowanych na Pawłowice) ksiądz referendarz Brzostowski skasował rozróżnienie włościan na: ciągłych, bojarów i pieniężników. Wszystkich miał obowiązywać system pieniężno czynszowy. Grunty folwarczne zostały rozparcelowane, przy dworze pozostała jedna włóka z ogrodami: warzywnym, chmielnym i pałacowym, i łąkami. Całe te użytki dworskie, kolejno wszyscy gospodarze mieli "szarwarkiem wyrobić".

Natomiast przed 1786 r., dwór zastrzegał sobie, że w razie konieczności pieniężnicy będą wzywani do odróbki, za co przysługiwać im będzie gratyfikacja: "pieszemu zimową porą groszy 20, z koniem zaś złoty jeden".

/za: E. Rostworowski "Reforma pawłowska Pawła Ksawerego Brzostowskiego (1767-1795)", "Przegląd Historyczny", 1953, T. 44 , nr 1-2/

[secesjonista]

"W obrzuconych śniegiem chatach

W wieczór kmiotków zbiera praca.

Jeden z dworu z cepem wraca,

Drugi z strzelbą stał na czatach,

Trzeci w lesie walił kłody,

Inszy rąbał lód na rzece,

— Każdy zda się siwobrody,

Każdy skrzepnął tak dalece,

Że rąk zimnych nie rozwinie,

By ogarnąć wąs ze śniegu;

Każdy wesół, że w rodzinie

Trafił przecię do noclegu"

(W. Syrokomla "Dni doroczne na Litwie")

 

 

Anzelm Gostomski (czyli wiek XVI) wymienia powinności:

"Piesza robota ma być we złą drogę, w niepogody i na wiosnę, kiedy chude konie, choć podeschnie: kopanina, grodzą, gardliny wiązanie, drew rąbanie, słupów lochowanie, dylów do budowania ciosanie, statków ręcznych robienie, gwoździ, gontów, gnoje z chlewów wymiotać, młócić, gdy co jest a potrzeba, poprawiać zamków, dworów, siedlisk, taczkowa robota i wszelkie ręczne roboty".

/tegoż, "Gospodarstwo", Wrocław 1951, s. 63/

 

W dobrach prymasa Michała Poniatowskiego (ok. 1787 r.) oprócz stróży i roboty nadzwyczajnej (tzw. tłoka), tylko jedna gromada wsi Ziąbki zobowiązana była do:

"50 dni koszenia, 40 dni grabienia siana, 100 dni do żniw, 100 dni młocki, 100 dni do bicia pali pod młyn, 50 fur parokonnych do sprowadzenia materiału na ten młyn, 28 fur do wywożenia zboża lub mąki korcarzom warszawskim, 40 płużyc do orania na oziminę, tyleż na jarzynę, tyleż do podorywania ugoru, tyleż bron parokonnych do włóczki".

/W. Kubacki ""Pieszy robotnik": (filologiczny spór "w ostatniej intencji")", "Pamiętnik Literacki", T. 48, nr 4, 1957, s. 357/

 

Całkiem sporo, a co powiedzieć o austriackim ukazie z listopada 1846 r. który wylicza 121 powinności pańszczyźnianych, trudno uwierzyć by chodziło jedynie o zasiew, żęcie czy sianokosy.