Bezpaństwowcy

[secesjonista]

Na marginesie swych literackich poszukiwań natknąłem się na fragment, który mnie zainteresował:

"Ponieważ jestem bezpaństwowcem, ona przez małżeństwo ze mną traci obywatelstwo. i w razie wydalenia, sama będzie mogła wybrać sobie kraj pobytu (...)

Oficjalnie jesteśmy zatem małżeństwem, według metryki ślubu bezpaństwowym. To także plus dla mnie, bo każdy dodatkowy papier wzmocni mój dotychczasowy, bardzo zresztą kruchy, status bezpaństwowca i pomoże mi kiedyś w uzyskaniu nowego obywatelstwa".

/"Veza & Elias Canetti. Listy do Georges'a", przeł. E. Kowynia, Warszawa 2008, s. 14/

To z listu (z marca 1934 r.) autora "Die Blendung" do brata Vezy Taubner.

Czy zawsze kobieta biorąca ślub z bezpaństwowcem uzyskiwała ten sam status, czy zależało to od regulacji poszczególnych krajów? Kiedy status bezpaństwowca mógł być: "kruchy" i dlaczego?

[gregski]

Ciekawe. Słyszałem o paszportach nansenowskich ale myślałem, że główne zadanie spełniły bezpośrednio po I WŚ gdy status wieli ludzi był nie określony. 1934 rok i istnienie bezpaństwowców to dla mnie zdziwienie.

[secesjonista]

Nie aż tak bezpośrednio, pierwsze paszporty nansenowskie zaczęto wydawać po konferencji z lipca 1922 r. i pierwotnie przeznaczone były wyłącznie dla uchodźców z ogarniętej rewolucją a potem wojną domową Rosji, jako że ich sytuacja znacząco się pogorszyła kiedy Lenin pozbawił ich obywatelstwa. W 1921 r. wydano bowiem dekret, w myśl którego:

"... osoby, które bez pozwolenia władz wyjechały z Rosji po 7 listopada 1917 roku, zostają pozbawione obywatelstwa, podobnie jak osoby, które zamieszkiwały za granicą nieprzerwanie ponad pięć lat, a przy tym nie otrzymały od radzieckich przedstawicielstw dyplomatycznych paszportów zagranicznych lub właściwych dokumentów przed 1 marca 1922 roku".

/D. Gafarowski "Kwestia rozwiązania problemu uchodźstwa rosyjskiego w działalności Ligi Narodów w latach 1921-1930", "Archiwum Emigracji", Z. 1 (18), 2013, s. 39-40/

Jeśli nie liczyć państw, które ułatwiały naturalizację i nadawały tym emigrantom obywatelstwo (tu przodowała Jugosławia), to warto wspomnieć o Czechosłowacji. Władze tego kraju znacząco ułatwiały im pobyt wydając rodzaj wewnętrznych dokumentów tożsamości tzw. prukazów. Co potem kopiować zaczęły i inne państwa.

Z polskiego podwórka można dodać taką ciekawostkę, że kiedy wymienia się grupy więźniów przetrzymywanych w Berezie Kartuskiej, to występuje pośród nich kategoria bezpaństwowców. Nie było jednak ich tam zbyt wielu:

"Przez cały okres istnienia uwięziono w jej murach zaledwie 5 apatrydów. Byli to: Baum Emanuel, Berisch Wagner, Dawid Henryk, Fartak Otton, Klahr Leon. Wymienieni byli nielegalnymi imigrantami, którzy znaleźli się na terytorium II RP".

/M. Szreffel "Bereza Kartuska jako przykład więzienia politycznego", "Studia Iuridica Toruniensia", T. VI, R. 2010, s. 218/

[Bruno Wątpliwy]

Czy zawsze kobieta biorąca ślub z bezpaństwowcem uzyskiwała ten sam status, czy zależało to od regulacji poszczególnych krajów?

Zasadą jest, że `o obywatelstwie decyduje i decydowało prawo poszczególnych państw. To one ustalają kto jest (może być) ich obywatelem i kiedy stosunek obywatelstwa ulega rozwiązaniu. W czasach, których dotyczy list stosowano w ustawodawstwie poszczególnych państw raczej zasadę "żona idzie za mężem" (czyli np. uzyskuje jego obywatelstwo - i może stracić dotychczasowe). Być może miało w to w danym przypadku zastosowanie także do małżeństwa z apatrydą.

Dziś raczej takiego prostego automatyzmu już nie ma.

Zródła prawa międzynarodowego (umowy - zob. np. http://obywatelstwo.eu/konwencja.html) mają w tym przypadku pewne znaczenie, ale jednak drugorzędne.