Woj, a wojownik

[TyberiusClaudius]

No właśnie czym się różni wojownik od woja? Czy w ogóle się różni?

[Furiusz]

Masz w domu jakiś większy słownik języka polskiego?

[TyberiusClaudius]

Nie.

Można usunać, w sumie sam sobie mogłem sprawdzić.

Edytowane 23 Grudzień 2015 przez TyberiusClaudius

[secesjonista]

(...)

w sumie sam sobie mogłem sprawdzić.

Fakt, zwłaszcza, że sam Tyberiusz lubi pouczać innych w tym zakresie.

Atoli rzecz przedstawiona tu - nie jest tak jednoznaczna, słowniki siłą rzeczy podają pewne uproszczone znaczenia. Weźmy popularny słownik PWN (wersja internetowa):

wojownik

2. «uczestnik walki toczącej się między plemionami pierwotnymi

woj

«w średniowiecznej Polsce: rycerz, wojownik».

Niby zatem podobnie ale nie: to samo. Nie mamy obiekcji (tak mi się zdaje) przy użyciu frazy: "japoński wojownik" - względem samuraja, a czy na pewno uważamy go za reprezentanta "pierwotnego plemienia"? A co z armią starożytnego Egiptu czy Spartanami?

I kiedy "woj" począł odchodzić w zapomnienie? Wraz z upływem epoki średniowiecznej czy raczej z przemianami organizacji wojskowej?

Podobne kwestie rozważał Łukasz Godecki, w całkiem interesującym artykule pt. "Atakować wojskiem, drużyną, a może pułkiem - dylematy wodzów prasłowiańskich i współczesnych językoznawców", opublikowanym na łamach "Bohemistyki".

[jancet]

No właśnie, Tyberiuszu, zadałeś całkiem ciekawe pytanie, więc skąd ta rejterada?

Słusznie Secesjonista przytoczył słownikowe opisy, tyle że trzeba pamiętać, że słownik opisuje stan dzisiejszej polszczyzny, czyli jak dane słowa są powszechnie rozumiane, a nie - jak powinny być rozumiane.

Jak zajrzymy do hasła "przyłbica", znajdziemy w słowniku co innego, niż u Żygulskiego (Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu. Warszawa: PWN, 1982), a w haśle "reklama" co innego, niż u Kotlera.

Rozwijając nieco opis słownikowy, określenie "woj" dotyczy Słowiańszczyzny, przede wszystkim Polski, i to w odniesieniu do wczesnego okresu jej istnienia. Mi pasuje określenie "woj Chrobrego", może nawet Krzywoustego, no ale "woj Kazimierza Wielkiego" to już stanowczo nie!

Ponadto słowo "woj" kojarzy mi się z raczej piechurem.

Wojownik natomiast może być dowolnej nacji i pochodzić z dowolnej epoki - byleby nie był członkiem regularnej armii.

I kiedy "woj" począł odchodzić w zapomnienie? Wraz z upływem epoki średniowiecznej czy raczej z przemianami organizacji wojskowej?

Ja bym się raczej pytał, kiedy się pojawiło !

Tak na mój miałki rozum to byłbym bardzo zaskoczony, gdybyśmy mieli udokumentowane używanie tego określenia w epoce pierwszych Piastów. Choćby dlatego, że nie mamy żadnych dokumentów z tej epoki, spisanych po polsku. Nota bene z epoki ostatnich Piastów na polskim tronie - też nie.

Ergo - określenie "woj" jest tworem znacznie późniejszych pisarzy, twórców powieści historycznych. Kraszewski mi się tu kłania i "Stara Baśń", choć nie twierdzę, że on był pierwszy. To taka artystyczna archaizacja języka.

[Furiusz]

Co do ostatnich Piastów to chyba jednak mamy - Kazania Świętokrzyskie.

[secesjonista]

Dla porządku, dodajmy Bullę Gnieźnieńską w której zidentyfikowano około czterdziestu jednostek leksykalnych naszego języka. Skoro dość wcześnie dostało się do nas słowo: "pъlkъ" (pełk), czemu i słowo "vojъ" nie miało dotrzeć?

[jancet]

Co do ostatnich Piastów to chyba jednak mamy - Kazania Świętokrzyskie.

I owszem - dokładniej to czasy ostatniego Piasta - władcy Polski. Czy jest tam coś na temat "woja"?

Skoro dość wcześnie dostało się do nas słowo: "pъlkъ" (pełk), czemu i słowo "vojъ" nie miało dotrzeć?

Nie wiem, czemu nie miało dotrzeć, a także - skąd dotrzeć. A dotarło?

Bulla Gnieźnieńska jest jednak spisana po łacinie, nie po polsku. Choć jest tam sporo polskich wyrazów, głównie nazw miejscowości i imion - na nic się nam tu nie zdadzą w tej dyskusji.

Bo co najwyżej stwierdzimy, że w XII wieku istniało słowo "woj", lecz w Bulli nie będzie o tym, jakie miało znaczenie. Podawanej przez Ciebie pracy Godeckiego nie czytałem, ale podejrzewam, że jest tam też o tym, że po czesku "voj" znaczyło tyle, co huf, hufiec, oddział, więc co innego, niż w dzisiejszej polszczyźnie.

Edytowane 26 Grudzień 2015 przez jancet

[secesjonista]

Chyba jancet nie zrozumiał, że podając Kazania czy Bullę, nie podawaliśmy ich jako miejsca na odnalezienie danego słowa, tylko jako odpowiedź na stwierdzenie: "Choćby dlatego, że nie mamy żadnych dokumentów z tej epoki, spisanych po polsku. Nota bene z epoki ostatnich Piastów na polskim tronie - też nie". Dla językoznawców często nie jest aż takim problemem wyodrębnienie z tekstu napisanego w jednym języku słów pochodzących z innego. Choć oczywiście w obu zabytkach o "wojach" nie ma wzmianki.

Tak na marginesie, autor tego wątku zżymał się, że pewien autor pisał o rycerzach pod Cedynią zamiast o wojach. Co ciekawe, sam w swym projekcie mającym być książką w realiach starożytnego Rzymu pisał o zabiciu... rycerza.

[secesjonista]

(...)

Ergo - określenie "woj" jest tworem znacznie późniejszych pisarzy, twórców powieści historycznych. Kraszewski mi się tu kłania i "Stara Baśń", choć nie twierdzę, że on był pierwszy. To taka artystyczna archaizacja języka.

To nie jest wymysł twórców powieści historycznych. Termin "vojь" znany jest już z języka prasłowiańskiego.

O znaczeniu i pochodzeniu można poczytać u Łukasza Godeckiego "Wojskowość dawnych Słowian w świetle faktów językowych" (praca dostępna w Internecie).