Sędzia ziemski - Żydem?

[Furiusz]

W pracy T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima. Kariera rodziny możnowładczej w późnośredniowiecznej Polsce, Łódź 2013 s. 32 - Zmarł zapewne krótko po tej dacie, a na pewno przed 20 lutego 1374 r., gdy pojawił się nowy sędzia ziemski Icek ze Śliwnik. Imię sugeruje Żyda. Pytanie moje jest takie czy Żydzi mogli w ówczesnej Polsce sprawować tego typu urzędy? Czy nadawano wtedy chrześcijanom imiona wybitnie żydowskie?

[secesjonista]

Żaden.

Chyba że chodziło o Sąd Ziemski Żydowski, tzw. Wielki Trybunał.

[adamhistoryk]

To skąd imię Icek?

[secesjonista]

Znikąd.

Nie wiemy o jakiego sędziego ziemskiego chodziło, a istniał też sędzia ziemski dworski.

Na pewno sędzią ziemskim Żyd nie mógł zostać, to wówczas był znaczący tytuł przynależny do szlachty.

[Furiusz]

Tak też podejrzewałem Secesjonisto a o taki urząd właśnie chodzi bo owym wspomnianym zmarłym był Stefan z Oporowa herbu Sulima. Pierwszy raz poświadczony na urzędzie sędziego ziemskiego łęczyckiego jest 18 października 1358. Zastąpić go na tym urzędzie miał Icek ze Śliwnik. Jest przypis przy tym - KDP t.II cz.1 nr 317 i Urzędnicy łęczyccy... nr 300, s.73 - chodzi o tekst Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XIV wieku. Spisy, pod red. J. Bieniak, A. Szymczakowa, A. Gąsiorowski, Wrocław 1985. W sumie wszystko rozumiem ale Żyd? jest i drugie rozwiązanie - chrześcijanin o arcy dziwnym imieniu. Oba rozwiązania wątpliwe, trzecie to pomyłka autora. Tego chwilowo nie mam jak zweryfikować.

[secesjonista]

Ano nic nie jest jasnym, a wielce ciekawym.

Nie znam szlachcica będącego sędzią w Sądzie Ziemskim Żydowskim, nie znam też odwrotnej sytuacji.

O jakiego zatem sędziego mogło chodzić?

Praktycznie nie spotkałem się; co do tego okresu; z katolikiem o takim imieniu - zatem chyba ta sugestia odpada, a najciekawsze jest w tym, że forma "Icek" niezbyt przystaje do tych czasów. U Ignacego Schipera "pierwszy Icek" odnotowany jest dopiero w 1597 r. - jako dzierżawca młynów Barbary z Potockich Strusiowej. Może ów "Icek" to późniejsza edycja danego źródła - gdzie miał być Izaak? Może chodziło wychrztę?

Tak czy inaczej sędzią ziemskim (w rozumieniu urzędu w ówczesnej Polsce) Żyd nie mógł być.

[Furiusz]

Chodzi o raczej ten znaczniejszy urząd bo poprzednikiem owego Stefana z Oporowa był Borzywoj z Gosławic a sam Stefan był wcześniej chorążym łęczyckim i był osoba powiązaną z Władysławem Garbatym a więc nie byle kim. Może ten tekst w przypisie co nieco rozjaśni, postaram się do niego zajrzeć w poniedziałek.

[secesjonista]

I to właśnie mnie ciekawi, bo zgodnie z moim zdaniem sędzia ziemski - to był ktoś. I miał wielki wpływ osobisty jak i formalny na rzeczy materialne szlachty. Trudno myśleć by taką osobą miałby być Żyd. Żyd zarządzający zjazdami szlacheckimi? Byliśmy dość tolerancyjni, ale raczej nie aż tak. Jak Żyd (sądząc z imienia) miałby zastąpić IMĆ Pana herbu Sulima?

A z drugiej strony trudno nie wierzyć autorom: co do personaliów.

[Furiusz]

Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XIV wieku. Spisy, pod red. J. Bieniak, A. Szymczakowa, A. Gąsiorowski, Wrocław 1985

Ta publikacja wymienia Icka ze Śliwnik (nr 2) jako kasztelana brzezińskiego od 9 IV 1355 (ŁęczZ 18b, k. 334v-336) do 12 VI 1370 (KDW III nr 1634) dodając uwagę - jedynie wzmianki. Potem pod numerem 300 figuruje tenże Icek ze Śliwnik jako sedzia ziemski łęczycki w okresie 20 II 1374 do 16 X 1386. Przed nim i po nim Oporowscy herbu Sulima.

W spisie jest jeszcze niejaki Salomon pisarz ziemski w łęczyckiem od 24 II 1363 potem włodarz wiślicki biskupa krakowskiego.

Niestety nic więcej.

[secesjonista]

Tak trochę poprzeglądałem różne materiały i źródła... i ten: "Icek" nigdzie nie pasuje.

W tych czasach konwertytów nie było zbyt wielu, a kasztelania brzezińska to znacznie później - stołek senatorski, drążkowy co prawda, ale nie znam wówczas senatora wywodzącego się z ludu Izraela. Nie znam też zapisków względem katolików by ich imię (w tym okresie) zapisywano jako: "Icek", "Salomon" - to już tak.

Zważywszy na uwagę: "jedynie wzmianki", to może chodzi o osobę niezbyt znaną; i tu popuszczę wodzę fantazji bez żadnych dowodów na swój wywód.

W rodzie Oporowskich występowało "imię/miano": Naczek, podobne to: Naczk, Naczka, Naczyk itp. a te są na ogół pochodnymi od Ignacy, a Ignacy to Icek.

Ale nie wiem jak miałaby ta zamiana nastąpić?

[Furiusz]

Zważywszy na uwagę: "jedynie wzmianki", to może chodzi o osobę niezbyt znaną;

Uwaga jedynie wzmianki odnosi się jedynie do czasów jego urzędowania jako kasztelana brzezińskiego, rozumiem zatem, że jako sędzia łęczycki zachowało się więcej dokumentów z jego imieniem, głównie zapewne spraw sądowych o rozgraniczenia wsi czy o zastawy.

Co do hipotezy, że wywodził się z Oporowskich albo z bocznej gałęzi tego rodu, kuszące bo ród ten mocno zmonopolizował urzędy w okolicy ale ma cała ta hipoteza jedną wadę - T. Pietras, Oporowscy herbu Sulima. Kariera rodziny możnowładczej w późnośredniowiecznej Polsce, Łódź 2013 nie zna żadnego Icka ani Ignacego wśród Oporowskich. Zważywszy na czas jego urzędowania, zarówno w łęczyckim jak i w Brzezinach, musiałby być rówieśnikiem Stefana z Oporowa którego zastąpił. Pietras wspomina w tym pokoleniu nieznanego z imienia oporowskiego (wiemy o jego istnieniu za sprawą wdowy po nim i wzmianki o braciach ale bez imienia) ale uważa, że zmarł on dość młodo i nie pełnił żadnych urzędów.

Co więcej Oporowscy z Brzezinami i kasztelanią brzezińską coś wspólnego zaczynają mieć wspólnego dopiero w pokoleniu Władysława z Oporowa, prymasa Polski, zresztą najpewniej za jego sprawą. Nie wymienia też ten autor, dość skrupulatnie wymieniający nabytki terytorialne Oporowskich, jakichkolwiek praw własności do Śliwnik. Pytanie o jaki Śliwnik też mogło chodzić - wikipedia wymienia trzy - najstarszy w powiecie ostrowskim w Wielkopolsce, Znane od 1414 roku jako Slawniky. Gniazdo rodowe Śliwnickich herbu Korab.

Pozostałe dwa są w powiecie zgierskim (obecnym) i bardziej by pasowały terytorialnie no ale nic nie wiem na temat ich późnośredniowiecznych dziejów.

[jancet]

Mi tak nieśmiało przyszło do głowy, że ten "Icek" to jakiś przydomek lub dziwne zdrobnienie, a nie imię ze chrztu. Skoro zdrobnienie żydowskiego imienia Izaak "Icek" jest odnotowane dopiero 200 lat później.

[secesjonista]

Myślałem, że to może błędnie zapisane miano typu "Wicek", ale jednak - nie, bo zapisywano to: "Iczcone iudice de Sliwniky".

[Furiusz]

Czyli co należałoby cofnąć odnotowanie pierwszego Icka o 300 lat bez mała?

[jancet]

zapisywano to: "Iczcone iudice de Sliwniky".

Może bardziej światli koledzy wyjaśnią mi, dlaczego Iczcone to konkretnie Icek = Icchak = Izaak?

Może to jakieś zdrobnienie od Idziego albo Innocentego?

Może jest tam kleks i odczytujący ten napis trochę pofantazjował? Bo było

napisane "Innocenty", ale na "nn" spadła mała kropelka i, rozmazawszy się, zostało odczytane jako "cz", zaś na "ty" spadła większa kropelka i wyblakło?

Może skryba zrobił literówkę?

Może imię Izaak nosił chrześcijanin? No ale nie Icchak, więc skąd Icek?

Może nadano mu taką ksywkę, bo miał długą brodę i seplenił?

Może skryba zapisał "i czczony sędzia ze Śliwnik"? Tak by pewnie to zinterpretował nasz drogi kolega Irek, znawca języka starożytnych Słowian.

Mogę wymyślić jeszcze kilka takich "może", z których każda z osobna nie jest zbyt prawdopodobna, ale wszystkie razem zdecydowanie bardziej, niż teza, że żyd został w naszym królestwie sędzią ziemskim w XIV wieku, czyli zajął urząd, zastrzeżony dla szlachty.

Wprawdzie słyszałem o indygenatach dla przechrztów, ale nie dla żydów. Zatem i dowód o występowaniu zdrobnienia imienia Izaak na Icek w XIV wieku wydaje mi się wątpliwy. Oczywiście, brak dowodu, że takie zdrobnienie występowało, nie dowodzi, iż nie występowało.