Szlakiem znaków granicznych

[Bruno Wątpliwy]

I kolejny pomysł na wypad turystyczny szlakiem historii.

W Sudetach na granicy polsko-czeskiej znajdziemy niekiedy dawne, betonowe słupki graniczne z "D" przekutym na dziwne "P" (z dużym "brzuszkiem"); w ukraińskich Karpatach Wschodnich stare, polskie znaki graniczne; na Mierzei Wiślanej - oznaczenia dawnej granicy Wolnego Miasta z Niemcami.

Do tego nieogarniona ilość dawnych znaków granicznych między jednostkami podziału administracyjnego, dobrami, rewirami leśnymi itp. itd.

Jest co oglądać, nad czym się zastanawiać i gdzie maszerować.

A wszelkie ciekawostki - mile widziane.

[Tomasz N]

Na ziemi pszczyńskiej znajdują się słupki graniczne dawnej granicy prusko-austrackiej. Ładne, z kamienia. W gminie Pawłowice wykorzystane turystycznie, ale są też całkiem zapomniane na granicy wsi Studzionka.

Edytowane 25 Czerwiec 2015 przez Tomasz N

[Bruno Wątpliwy]

I mała ciekawostka. Znak graniczny, wykorzystany w niemieckiej propagandzie rewizjonistycznej.

Ze strony: „DROGA PRZEZ PIEKŁO” (TCZEW - MĄTOWSKI BÓR - BIAŁA GÓRA - MALBORK), www.tomek.strony.ug.edu.pl/pieklo, LINK.

Mniej więcej 1/3 tej strony od góry, "wersalski" znak graniczny na pocztówce z napisem: Fort mit dem poln. Korridor! Deutsch muss werden was deutsch war! Pobieżne tłumaczenie: "Precz z polskim Korytarzem! Niemieckie musi być z powrotem to, co było niemieckie!"

Z tego co pamiętam, to nie jedyna taka propagandowa, niemiecka zagrywka z wykorzystaniem znaku granicznego.

Kolejna ciekawa sprawa - strona o oznakowaniu granic w okresie II RP. Z: "Muzeum polskich formacji granicznych im. mjr. Władysława Raginisa", www.muzeumsg.pl, LINK.

[secesjonista]

Gdyby ktoś się poruszał niebieskim szlakiem z Cieplic do Marczyc ma szansę obejrzeć znak graniczny z XVIII wieku:

"Czubek, 388 m. n.p.m. Wzgórze znajdujące się po prawej stronie niebieskiego szlaku z Cieplic do Marczyc (należy skręcić w kierunku drzew po pozostawieniu po lewej stronie wzgórza Chmielnik – uwaga: teren prywatny!). Jego kulminacja to 15 metrowy granitowy masyw z wykutymi w skale schodkami i resztkami barierki na szczycie, skąd rozpościera się widok na Stawy Podgórzyńskie i Karkonosze. Poniżej zachowany znak graniczny z inicjałami JGS i datą 1783".

/"Ocalić od zapomnienia", "Herold Grodzki" Jelenia Gór, nr 2/14/2001, s. 3/

Tak na marginesie, co mogą znaczyć te inicjały?

A skoro Bruno napisał o propagandowym wykorzystywaniu znaków granicznych, to warto przypomnieć wciąż trwający spór o rzeźby granitowe na Ślęży, zdaniem wielu niemieckich badaczy (a i niektórych polskich), ich fragmenty miały się stać słupkami granicznymi:

".. granitowe rzeźby znalezione na Ślęży, wykonane rzekomo rękami niemieckich mnichów do budującego się wówczas kościołka na szczycie. Po przeniesieniu się mnichów do Wrocławia rzeźby te miano rozwłóczyć i miały one następnie posłużyć jako kamienie graniczne, wydzielające posiadłości klasztoru i księcia na tej górze, jeżeli już nie w wieku XIII, to w wieku XV. Wykuto wówczas na nich, zdaniem większości badaczy niemieckich i niektórych polskich, znaki graniczne w kształcie litery X. Wszystkie te wymienione hipotezy naukowe zdążały do potwierdzenia uzurpowanych przez polityków niemieckich praw do ziemi śląskiej, która jakoby wszystko miała zawdzięczać kulturze niemieckiej, a przez pewien okres czasu była, ich zdaniem, zamieszkiwana przez germańskie plemię Silingów (...)

Uszkodzone rzeźby granitowe, znalezione na stoku Ślęży, uważamy nie za rzeźby chrześcijańskie z budowanego w XII wieku kościółka, którego, jak wykazały badania, nigdy na szczycie nie wznoszono, ale za starożytne rzeźby kultowe, na których wyżłobiono znak w kształcie litery X, uznany przez nas za znak kultowy: symbol słońca. Te odkrycia i wypływające z nich wnioski upoważniają nas do postawienia szeroko udokumentowanej tezy, że w starożytności na szczycie Ślęży nie znajdował się nigdy gród ludności tzw. kultury łużyckiej, lecz, że znajdowało się tam miejsce kultu poświęcone czci boga słońca i otoczone analogicznym kręgiem kamiennym jak krąg kultowy na Raduni i Górze Kościuszki".

/H. Cehak-Hołubowiczowa "Kamienna konstrukcja kultowa pod Szczytem na północnym stoku Góry Ślęży", "Światowit", nr 23, 1960, s. 480-481/

W artykule pt. "Rozgraniczenie II Rzeczypospolitej z Rumunią w świetle źródeł archiwalnych i eksploracji terenowej" (cz. II "Znaki graniczne") autorstwa Tomasza Boruckiego i Mateusza Trolla można poznać dzieje stawiania słupków, i ich dalsze losy. Wiele już dziś rozkradziono, niektóre z Gór Czywczyńskich z rozkazu gen. bryg. Włodzimierza Grycy zostało zabranych, trafiły one do Komendy Podlaskiego OSG w Białymstoku, Centralnego Ośrodka Szkolenia SG w Koszalinie i do Chełmna.

Wiele już wcześniej zostało zagrabionych, słup główny (nr I/24) zabrali sowieccy pogranicznicy i ustawili na swoim posterunku, stamtąd trafił do Lwowa do Izby Tradycji Lwowskiego Okręgu Ukraińskiej SG, inny został w latach 70. XX wieku zabrany przez Rumunów i wystawiono w Regionalnym Muzeum Historii i Archeologii Marmaroszu w Baia Mare.

Jeden ze słupów pośrednich z Bajoriwiki (znów mamy do czynienia z wykorzystaniem propagandowym):

"... „zagrał” w 1971 r. w filmie Jurija Ilienki „Biały ptak z czarnym znamieniem” (...)

Filmowcy przewieźli go do Ust’ Putyły, gdzie zaaranżowali propagandową scenę wyrywania traktorem z brzegu Czeremoszu wrażego stołpa, który „jak cierń ranił ojczystą ziemię”, zanim władza radziecka nie „oswobodziła” rumuńskiej Bukowiny w 1940 r.".

A jeśli chodzi o atrakcje turystyczne to jednak jeden szczególny pozostał, to tripleks ustawiony na Stohu. Pierwotnie wyglądał tak:

"Ma on formę masywnego granitoidowego walca o wysokości 78 cm i średnicy 41 cm osadzonego w cylindrycznej podstawie. Na powierzchni bocznej monolitu, pomiędzy nacięciami linii kierunkowych granic, znajdowały się reliefy godeł państwowych (skute w późniejszym czasie): Rzeczypospolitej Polskiej, Królestwa Rumunii i Republiki Czesko-Słowackiej, a poniżej ich monogramy (P, R, ČS); wyryto także daty 1923 (pod godłem Polski) i 10.VIII.1920 oraz numer V.121 końcowego znaku granicy dwóch pozostałych państw (między ich godłami). Były to daty zatwierdzenia przez Radę Ambasadorów wschodnich granic Polski i uznania jej suwerenności nad Galicją Wschodnią (uchwała z 14 marca i aneks do traktatu wersalskiego podpisany 15 marca 1923 r.) oraz traktatu pokojowego w Sèvres (w którego art. 134 zostały uznane granice między Rumunią i Czechosłowacją). Wszystkie ryty linii i inskrypcji były malowane na czarno".

Dziś wygląda całkiem inaczej, ale zyskał „towarzyszy”: niebiesko-żółtego „kolegę” ukraińskiego i szaro-zielonego rumuńskiego. Zdjęcie zaprezentowane w artykule wygląda rewelacyjnie. Jest też on o tyle szczególnym, że na tej granicy rozmieszczane słupy główne i pośrednie wykonane były z żelaza, a ten jak wspomniano był z granitu.

/dostępne na www.gis.geo.uj.edu.pl/

Choć wiele znaków granicznych jest rozkradanych, bądź niszczeją gdzieś porzucone, to i mamy inicjatywy niejako odwrotne. Oto np. włodarze Bukowicy (gmina Ulanów) postanowili zrekonstruować i słup graniczny i całą wartownię.

W "Kurierze Konserwatorskim" (5, 2009) w artykule Adama Płoskiego pt. „Kamienie milowe – o kontekście miejsca zabytku” możemy poczytać o historii kamieni milowych, które w Prusiech poczęto stawiać w 1722 r. , ich rola się zakończyła wraz z przejściem Prus na system metryczny w 1872 roku. W artykule wymienia się niektóre lokalizacje tych kamieni, o ile jeszcze nie zostały skradzione. Kamienie milowe w Prusach Wschodnich wyróżniały się od swych „kolegów” w państwie pruskim, tam wykonywano je z żelaza, a tu głównie z granitu.

/dostępne na www.nid.pl/

A skoro Bruno wspomniał o znakach pomiędzy dobrami…

oto w pewnym miejscu na Śląsku znajdują się dwa rodzaje słupków granicznych, na jednych jest inskrypcja: IAG a na drugich: IHS, co mogą te napisy oznaczać? W tle jest religia, mord, spisek, cesarz...

[Bruno Wątpliwy]

Tak na marginesie, co mogą znaczyć te inicjały?

JGS i miejsce wskazuje ewidentnie na Schaffgotschów.

na jednych jest inskrypcja: IAG a na drugich: IHS

Chełmsko Śląskie i okolice?

[secesjonista]

A możesz rozszyfrować to "JGS"?

A co do dalszej części odpowiedzi: popsułeś Bruno zabawę nadto szybko...

no to już i je rozszyfruj.

[Bruno Wątpliwy]

A możesz rozszyfrować to "JGS"?

1783 rok - to najprawdopodobniej Johann Nepomuk Gotthard Schaffgotsch. Link - www.deutsche-biographie.de.

Z drugim mogę chwilę poczekać, może ktoś się chełmsko-krzeszowsko pobawi.

[secesjonista]

A co z dalszymi inskrypcjami, bo IHS jest ciekawa...

[Bruno Wątpliwy]

A co z dalszymi inskrypcjami, bo IHS jest ciekawa...

Bo ja wiem, czy to taka oryginalna i niespotykana inskrypcja? Chyba często stosowana przez jezuitów?

Odnosi się do Jezusa, albo znaczy po prostu "to nasz znak".

Dopisek: ciekawostką jest to, że najstarszą inskrypcją na Szczelińcu Wielkim (dawniejszy Große Heuscheuer) był właśnie IHS i rok (chyba 1576), stąd przypuszczenie, że tamtejszym Hillarym i Tenzingiem był jezuita.

Edytowane 26 Czerwiec 2015 przez Bruno Wątpliwy

[secesjonista]

Dla mnie dość ciekawa bo w jednej inskrypcji zawarto dwie treści.

A "IAG"?

[Bruno Wątpliwy]

W tym miejscu, które mamy na myśli to - Innocenty Opat Krzeszowski. Ale nieco z łaciny i niemieckiego.

Sorry, odpowiedziałem na poprzednie pytanie o inskrypcję IAG, które zniknęło sobie...

Edytowane 26 Czerwiec 2015 przez Bruno Wątpliwy

[secesjonista]

No to podajmy wreszcie źródło tej "przepychanki":

"Zakonne słupki graniczne", tekst dostępny na: www.marian.gabrowski.eu.

[Bruno Wątpliwy]

Informacje o nich przewijają się także w przewodnikach i różnych opracowaniach (książkach) krajoznawczych. Wzmianka jest chociażby w jednej z książek serii pióra M. Perzyńskiego.

Poza protokołem dodam, że Chełmsko Śląskie jest niezwykle ciekawą i urokliwą, acz przez lata zaniedbaną - np. na tle Krzeszowa - miejscowością (de iure - od dawna wsią, de facto - małym miasteczkiem). Warto zatem, będąc w pobliżu, nie ograniczać się do Krzeszowa, tym bardziej, że niedaleko mamy dodatkowo Uniemyśl z ciekawą karczmą sądową (o przysłupowej konstrukcji).

I coś dodatkowego:

Naturalnym uzupełnieniem wędrówek szlakiem granic może być poszukiwanie - oprócz znaków granicznych - dawnych strażnic granicznych, budynków celnych itp. Szczególnie tych z okresu międzywojennego. Wystarczy w miarę dobra mapa - np. stary Meßtischblätt. Często są to budynki dosyć charakterystyczne. Na przykład - czasami pojawia się w architekturze polskich, przedwojennych obiektów granicznych swoista "wariacja na temat" - dworek szlachecki. Zob. budynek w Dolinie Jadwigi (trasa Gowidlino - Czarna Dąbrówka na Kaszubach). LINK (do strony bartosz4.fm.interiowo.pl/graniczne/D_Jadwigi.jpg). Ten budynek jest jeszcze dodatkowo ciekawy z tego względu, że w jego okolicach dokładnie widać przebieg dawnej granicy. Mimo upływu wielu lat od 1939 roku - nadal w terenie odznacza się charakterystyczna "miedza" pomiędzy polami.

Link 1. Przedwojenne budynki graniczne na Pomorzu Gdańskim (strona: bartosz4.fm.interiowo.pl/graniczne/graniczne.html).

Link 2. Dyskusja: Przedwojenne posterunki Straży Granicznej na forum Pomorskie Forum Eksploracyjne (strona: www.forum.eksploracja.pl).

[secesjonista]

To ja jeszcze dodam, nieco w kontekście tematu o wieżach Bismarcka i zapominaniu o ich pochodzeniu, wspomniane kamienie milowe przez wielu okolicznych mieszkańców traktowane były jako słupki rozgraniczające Warmię od Mazur.

[Bruno Wątpliwy]

Parę, kamiennych ciekawostek (ze strony: forum.sudety.it): LINK.