Szacowanie liczby mieszkańców osad pradziejowych

[Furiusz]

Czyli jak to zrobić. Generalnie bowiem ciężko jest o jakieś osady przebadane w całości i polegać trzeba na jakichś mniej lub więcej zbliżonych szacunkach co do wielkości osad i ich rozplanowania.

Zastanawiam się jak to zrobić. Weźmy taką średnią osadę z dorzecza Bzury z czasów wpływów rzymskich - 2.5 ha powierzchni. Z czego przebadane pewnie będzie 0.5 ha. Przyjmijmy na ciągi komunikacyjne, przestrzeń produkcyjna etc 50% domniemanej wielkości osady. Daje nam to 1.25 ha pod osadnictwo. Standardowy dom 4x5 m co daje 20 m.kw. do tego drugie tyle na jakieś obiekty gospodarcze razem 40 m. kw. na jedną rodzinę. Czyli teraz owe 1.25 ha (12 500 m.kw.) dzielimy na nasze 40 m. kw. co daje nam z grubsza 312 domów. To dużo, nawet bardzo dużo i raczej moim zdaniem zbyt dużo by było prawdziwe, no ale przyjmijmy, że tak istotnie było.

Teraz druga kwestia ile taka rodzina liczyła osób? Z tego co się orientuje ilość osobników w wieku późny maturus/senilis (50-60 lat) na cmentarzyskach jest minimalna, zatem dziadków możemy sobie darować. Zatem proponowałbym 4-5 osób (dwoje rodziców i 2-3 dzieci). Przyjmując niższą liczbę to przy naszych 312 chatach daje nam to 1248 ludzi a przy wyższej liczbie 1560.

Znów strasznie dużo. Kazimierz pod Krakowem w XIV wieku liczył chyba mniej więcej tylu mieszkańców.

Może to kwestia chronologii i "nierównoczasowości" wszystkich obiektów mieszkalnych.

Ktoś ma jakieś pomysły? Bo np jeszcze zabawniej będzie jak wejdzie się na oppida celtyckie w Czechach które potrafią mieć powierzchnię 90 ha - to by powychodziły aglomeracje gęściej zaludnione niż Sochaczew, Skierniewice czy Żyrardów.

[adamhistoryk]

Metodą podaną przez Furiusza można zbadać liczbę osób każdej osady. Trzeba też brać pod uwagę śmiertelność, są pewno badania. Z tego co ja wiem młodzi ludzie też umierali w starożytności.

[Furiusz]

Oczywiście Adamie, że umierali. Tak z pamięci to wygląda mniej więcej tak, że zależnie od konkretnego cmentarzyska dzieci stanowią od 30 do 50% wszystkich pochowanych osobników a osoby w wieku adultus-maturus (20-50 lat) 30-60% seniorzy zaś to najwyżej 1-2% populacji danego cmentarzyska. Obraz jaki się z tego wyłania jest dość jasny - osobników starszych zwyczajnie było bardzo mało. Największa śmiertelność była w grupie wiekowej najmłodszej (infans I od 0 do 7 lat), najmniejsza w wieku iuvenis (14-18 lat).

Jak na tej bazie zatem rekonstruować rodzinę (a więc populację jednego domostwa)? No jak dla mnie należałoby odjąć dziadków. Zostają nam rodzice (2 osoby) plus dzieci (2-3 osoby) lub ewentualnie rodzice (2 osoby), starsze dziecko/dzieci (1-2 osoby zależnie czy liczymy z żoną/mężem czy nie) i młodsze dzieci (2-3 osoby).

No cóż z podobnym problemem spotkał się pan Whitelaw o czym było w temacie Wielkość populacji Knossos - tekst inspirujący ale raczej nie do przeniesienia 1 do 1 na barbarzyńską Europę doby rzymskiej i postrzymskiej.

Można by też próbować dzielić to na zasadzie wielkości domostw - większe to i większa rodzina (ale czemu nie po prostu bogatsi ludzie?).

Weźmy osadę przeworską z Różyc-Starej Wsi stanowisko 3 /J. Wiklak, Osada kultury przeworskiej w Różycach Starej Wsi, na stanowisku 3, w woj. skierniewickim, "Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w łodzi. Seria Archeologiczna" t.37-38 (1995), s.141-180/ autor szacuje ją na co najmniej 2.5 ha i ma ona dwie fazy zasiedlenia. Przebadano 575 m. kw. (tak wynika z zamieszczonego planu). Domy, dość ciasno ustawione wokół niewielkiego placyku mają 5 na 6 m czyli 30 m. kw. Z jednej fazy mamy ich 5 czyli 150 m. kw. Czyli 25% powierzchni zajmowałyby domy, średnio. Szacunkowo nasze stanowisko to 25 000 m.kw. czyli koło 6000 m. kw. powinny zajmować domy, co daje nam 200 domostw.

Teraz zależnie od przyjętej wielkości rodziny mamy od 800 do 1400 osób. Moim zdaniem to strasznie dużo. Wręcz zbyt dużo.

Przyjmując ok 100 kg pszenicy na osobę na rok to przy dolnym limicie (800 osób) mamy 80 000 kg pszenicy (80 ton), podobno średnio w Polsce uzyskuje się obecnie 7 ton pszenicy z hektara. Czyli potrzebujemy 12 ha upraw. Te sto kilo to dość nisko myślę, że wypadałoby przyjąć koło 200 co daje nam 24 ha pól uprawnych. Pól na które trzeba dojść, obrobić i wrócić. Przy dzisiejszej wydajności (a wydaje mi się, że i to można by zmniejszyć).

Albo inaczej czytałem gdzieś, że w XVI wieku chłop potrzebował ok 1.5-2 ha by wyżywić siebie i rodzinę. Czyli na 200 domostw w naszej osadzie mielibyśmy 300 ha wokół osady koniecznie zajęte pod uprawę. Ile zatem rolnik musiałby przejść do najdalej oddalonego pola?

To trochę takie luźne rozważania, wszelkie korekty mile widziane.

[adamhistoryk]

Albo inaczej czytałem gdzieś, że w XVI wieku chłop potrzebował ok 1.5-2 ha by wyżywić siebie i rodzinę. Czyli na 200 domostw w naszej osadzie mielibyśmy 300 ha wokół osady koniecznie zajęte pod uprawę. Ile zatem rolnik musiałby przejść do najdalej oddalonego pola?

Toż to obszar małego miasta!

[Furiusz]

Dokładnie i stąd zastanawiam się jak należy szacować wielkość populacji osad, bo tak wyniki wydają się być zbyt wysokie.

[Capricornus]

Ile zatem rolnik musiałby przejść do najdalej oddalonego pola?

300 hektarów to pas o szerokości 1 kilometra i długości 3 kilometrów, osada w środku i do przejścia w najdalszy punkt pól mamy trochę ponad 1,5 kilometra. To nie jest nieosiągalne, ani specjalnie męczące. Nawet jeżeli pomnożymy to przez 2 czy 4 to maksymalnie mamy 6 kilometrów, godzina spaceru.

[Furiusz]

Racja, celna uwaga. Wydaje mi się, że byłoby to raczej bliżej odległości godzinnej drogi - kwestia jakichś miedz by pola się nie myliły, dróg, nieużytków etc. No i dochodzi kwestia wypasu zwierząt ale i to da się jako tako załatwić. Tak czy siak moim zdaniem 4-5 km w jedna stronę to granica opłacalności.

[Capricornus]

byłoby to raczej bliżej odległości godzinnej drogi

Nie koniecznie.

Weźmy pod uwagę popularną u nas ulicówkę.

Chata i obejście a za nią ciągnie się, załóżmy, na kilometr pole o szerokości 100 metrów. Gość ma 10 hektarów a do najdalej położonego miejsca ma 1 kilometr. Chaty budujemy co 100 metrów i każdy ma tyle samo drogi na swoje pola, tylko do sąsiadów coraz dalej. Wieś coraz dłuższa a droga na pola taka sama dla każdego.

[Furiusz]

Z. Woźniak, Osada grupy tynieckiej w Podłęzu woj. krakowskie, Wrocław 1990. Osada na niewielkim piaszczystym wzniesieniu na skraju pradoliny Wisły. Zajmowała przypuszczalnie 2 - 2.5 ha (s.10), przebadano wykopaliskowo 300 arów. Przekopano 18.5 ara (s.14). Czyli osada ma 20 000- 25 000 m.kw. a przebadano 1850 m.kw. Chat naliczono 9 dla jednej fazy (s.70). Średnia chata miała (np obiekt 90, uznany za chatę ma wymiary 460 na 360 cm [s.94]) pewnie koło 5 m na 4 m czyli 20 m. kw. Czyli ok 10% powierzchni (domniemanej) osady to chaty. Czyli daje nam to 125 chat. Czyli przy naszych założeniach co do liczebności rodziny od 600 do 800 osób.

Myśle, że dla grupy tynieckiej sytuacja wygląda podobnie jak dla przeworczyków co do wielkości rodzin. Tym razem w sumie wydaje mi się to prawdopodobną wielkością populacji ludzkiej na tym stanowisku.

[secesjonista]

Nie koniecznie.

Weźmy pod uwagę popularną u nas ulicówkę.

Chata i obejście a za nią ciągnie się, załóżmy, na kilometr pole o szerokości 100 metrów. Gość ma 10 hektarów a do najdalej położonego miejsca ma 1 kilometr. Chaty budujemy co 100 metrów i każdy ma tyle samo drogi na swoje pola, tylko do sąsiadów coraz dalej. Wieś coraz dłuższa a droga na pola taka sama dla każdego.

A jak to jest z ulicówkami w okresie osad pradziejowych?

[adamhistoryk]

Czy ta ulicówka wygląda jak ścieżki na współczesnych osiedlach mieszkaniowych?

[secesjonista]

Trochę o problemach z metodologią tego typu szacunków:

J. Kruk, S. Milisauskas "Przygoda z niewiedzą (w odpowiedzi panu Stanisławowi Kukawce}".

/dostępne na: rcin.org.pl/

[Furiusz]

Adamie ulicówka to wieś dość luźno zabudowana wzdłuż jednej drogi a pola są za domami, wygląda to mniej więcej tak: jak tu.

Secesjonisto dzięki.

[secesjonista]

Jest też artykuł na łamach "PA", przy okazji w nim też uwaga o kowalach:

M. Henneberg, J. Ostoja-Zagórski, J. Piontek, J. Strzałko "Główne założenia teoretyczno-metodyczne oraz możliwości badań biologii populacji pradziejowych w Europie Środkowej", "Przegląd Archeologiczny", Vol. 23, 1975.

/dostępne na: www.researchgate.net/

[adamhistoryk]

Adamie ulicówka to wieś dość luźno zabudowana wzdłuż jednej drogi a pola są za domami ...

Mnie się z czym innym skojarzyło. Dzięki za rozszerzenie wiadomości.