Centralne ogrzewanie świata greko-rzymskiego

[Furiusz]

Hypokaustum bo o nie chodzi jest dość skomplikowanym systemem centralnego ogrzewania. Wygląda ono w ten sposób, że mamy piec z którego odchodzi kanał grzewczy z ciepłym powietrzem, najczęściej w postaci ceramicznej rury która prowadzi gorące powietrze do tzw piwnicy hypokaustycznej czyli miejsca pod podłogą ogrzewanego pomieszczenia którego sufit wykonany jest z materiałów przewodzących ciepło (płytki ceramiczne) opartego o liczne rzędy małych filarków lub kolumienek. Ciepłe powietrze krąży miedzy owymi filarami i ogrzewa płytki które oddają ciepło do ogrzewanego pomieszczenia. Czasem stosując specjalne "pustaki" system rozciągano także na ściany pomieszczenia.

Czasem można się spotkać z twierdzeniem, że twórcą tego systemu był niejaki Sergiusz Orata ale jest to błąd - człowiek ów wykorzystał jedynie ów system do hodowli ryb w basenach. Polecić można w tej materii artykuł W. Lepik-Kopaczyńska, Uwagi o genezie i ewolucji centralnego ogrzewania w starożytności, "Archeologia" t.7 z.1 (1955), s.109-135.

Autorka uważa, ze system ten wywodzi się z Grecji na co wskazywać ma wedle niej to, że taki system odkryto w Olimpii i datowany jest na koniec II- początek I wieku aC (Orato działał w początkach I wieku aC). Cytuje też znaleziska wcześniejszych systemów otwartych, bezpośrednich z terenów Grecji. Trochę nie jestem przekonany ale z drugiej strony czemu nie?

Dobrze zachowane hypocaustum można zobaczyć na wielu stanowiskach legionowych czy choćby w Dzalisa w Gruzji, miejscu zresztą odwiedzanym bo leży obok Mtskhety.

Wszelkie uwagi etc na temat antycznych systemów ogrzewania mile widziane.

[gregski]

Widziałem taki system w łaźni Alcazaru w Jerez de la Frontera. Arabski ale ponoć ściągnięty w prostej linii z budowli rzymskich.

[adamhistoryk]

Czy we wszystkich domach było ogrzewanie?

[Furiusz]

W jakiejś formie to pewnie tak. Natomiast to o którym tu mowa na pewno nie. Pamiętajmy, że sporo budownictwa w czasach rzymskich było drewnianego a w tego typu obiektach z natury rzeczy nie ma mowy o takim systemie grzewczym, już choćby z powodu właściwości drewna.

[secesjonista]

Tak trochę od strony technicznej:

"Kretzschmer berechnete die Wärmeübertragung vom Hypokaustum ins Bad (1760kcal/h), dabei wurden die Werte 21 C für die Raumtemperatur

und 60-63 C für das Hypokaustum eingesetzt. Auch Hüser hat anhand einiger empirischer Arbeiten die Schwankungen in der Schornsteingaswärme innerhalb der Zeit graphisch dargestellt. Joria berechnete, daß im Caldarium des Stabian-Bades in Pompeji 7kg Holz pro Stunde verbraucht wurde. Rook berechnete den jährlichen Holzverbrauch des Badehauses der Welwyn-Villa auf 114 Tonnen. Andererseits legte Thatcher für das Forum-Badehaus die Raumbedingungen zu verschiedenen Tages und Jahreszeiten fest".

/za: Z. Başaran, Z. İlken "Die Thermische Analyse der Wärmedispersion im Kleinen Bad von Phaselis"; dostępne na: www.dlir.org/

A jak tego typu badania wyglądają co do innych obiektów?

[Furiusz]

Jeszcze raz o Sergiuszu Oracie i o jego wynalazku - zapewne jakiejś formie basenu do hodowli ryb dla bogatych właścicieli rzymskich. G.G. Fagan, Sergius Orata: Inventor of the Hypocaustum, "Phoenix" t.50 z.1 (1996), s.56-66, ciekawa sprawa, że to popularny błąd obecny np na angielskiej wiki, polska zaś źle datuje działalność Oraty która przypadała na lata 90te I wieku aC, a ten 25 aC to nie data pracy Oraty a Witruwiusza, zresztą raczej błędna - przyjmuje się, że opus magnum Witruwiusza powstało między 20 a 10 aC.

[adamhistoryk]

Czy ogrzewano domy w Rzymie? A ile taki okres grzewczy trwał? Pewno zależy od rejonu?

[secesjonista]

Mam takie podejrzenie, że w samym Rzymie trudno wydzielić regiony wymagające różnego ogrzewania.

Może chodziło o całe Imperium rzymskie?

[adamhistoryk]

Kiedy mówi się Rzym w sensie starożytnym - to ma się na uwadze właśnie Imperium Rzymskie. Poczekajmy na odpowiedz Furiusza.

[Furiusz]

Ogrzewać to ogrzewano. Długość sezonu zależała od klimatu. Jak i dziś na wsi - palisz jak jest zimno.

[adamhistoryk]

U Lidii Winniczuk wyczytałem iż podgrzewano wodę w gimnazjonach aby w basenie była ciepła woda. A inne pomieszczenia gimnazjonów były "zimne", nie ogrzewane? ("Ludzie zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu")

[secesjonista]

Warto się zastanowić czy wszystkie musiały?

Zresztą z kontekstu nie wynika by nie były ogrzewane. Jak sąsiad się chwali, że w swym basenie ma podgrzewaną wodę, to przecież nie wynika z tego by nie miał ogrzewania w swym domu. Może lepiej zacytować ów fragment?

[adamhistoryk]

To cytat z Winniczuk: "Ogrzewanie centralne wprowadzano przede wszystkim w gimnazjonach w celu ogrzewania wody w basenach. Urządzenia ogrzewające zmieniano, ulepszano, ale zasadniczo składały się z:

1) paleniska

2) przewodów

3) przestrzeni pod wnętrzem ogrzewanym, zwanym hypokauston, połączonej z paleniskiem"

Być może ciepło z basenu rozchodziła się na inne pomieszczenia.

Edytowane 26 Styczeń 2016 przez adamhistoryk

[secesjonista]

Raczej - mało prawdopodobne.

Wielu pomieszczeń nie trzeba było ogrzewać - taki klimat. A jak już, to po prostu instalowano głównie by ogrzać basen, co przecież nie przeszkadza by to samo palenisko (bądź inne) ogrzewało wybrane pomieszczenia.

[Furiusz]

I tak i nie - w lepiej zachowanych rzymskich budynkach mamy kanały biegnące w ścianach mające ogrzewać także część pomieszczeń a nie tylko basen z wodą - ale to kwestia stanu zachowania i klimatu - Rzymianie pojawiali się też i w dość chłodnym klimacie. Uwagi Secesjonisty są słuszne.