Skarbowość Królestwa Polskiego

[Delwin]

Troszkę skacząc w bok, ale odwołując się do kwestii finansowych: jak się kształtowała kwestia "eksploatacji" KP przez cesarstwo? To jest jakie kwoty uzyskiwano z podatków/kontrybucji itp. vs. wydatki budżetu centralnego w KP? Domyślam się, że nader istotna część tych ostatnich to utrzymanie "aparatu" - ale jakiego rzędu są to kwoty?

Jako, że wątek wydaje się być rozwojowym został wydzielony z pierwotnego tematu: "Czy Królestwo Kongresowe miało większą autonomię niż PRL?".

secesjonista

[jancet]

Troszkę skacząc w bok, ale odwołując się do kwestii finansowych: jak się kształtowała kwestia "eksploatacji" KP przez cesarstwo? To jest jakie kwoty uzyskiwano z podatków/kontrybucji itp. vs. wydatki budżetu centralnego w KP? Domyślam się, że nader istotna część tych ostatnich to utrzymanie "aparatu" - ale jakiego rzędu są to kwoty?

Kwot z pamięci nie podam, mogę podać zasady. Oczywiście dla okresu 1815-1830.

Otóż Królestwo Polskie miało swój skarb, swoich urzędników i swoje podatki. Oraz swoją armię. Utrzymywane za własne podatki. Ważnym wyjątkiem była akcja oddłużania majątków szlacheckich, czyli spłacenia długów hipotecznych, zaciągniętych przez nasze ziemiaństwo do 1815 roku. Na ten cel skarb KP dostał zapomogę, wydaje mi się, że Petersburg po prostu pokrył wydatki, z tym związane.

O ile mogę dać wiarę autorom, których pamiętam, kolejne kwoty przepłynęły z Petersburga do Warszawy w 1830 roku w związku z planowaną wojną przeciw Francji i Belgii. Kupiliśmy za to amunicję, wykorzystaną w końcu w zgoła innym celu.

Bilans stosunków finansowych Warszawa - Petersburg w latach 1815 - 1830 był dla nas zdecydowanie korzystny.

[bavarsky]

[secesjonista]

Tylko o jakich stosunkach finansowych może; co do tego okresu czasu; być mowa?

Raczej o wymianie: handlowej i ew. przepływie kapitałów.

Co do tej "zapomogi" czy aby nie była to jednak pożyczka?

Skarb formalnie swą samodzielność do roku 1867, ale realnie trwała ona jeszcze do 1869 roku.

Co do liczb...

w okresie 1817-1867 dochody wzrosły niemal czterokrotnie, z kwoty 45 348 517 złp do 16 005 513, a w okresie rządów Lubeckiego (1821-1831) dwukrotnie: z 51 590 498 złp do 99 217 584 złp.

Co do struktury:

w roku 1817

przychody z podatku gruntowego* - 11 805 532 złp

inne przychody - 33 542 985 złp

w roku 1867

przychody z podatku gruntowego - 4 317 143 rbl

inne przychody - 21 688 370 rbl

(licząc złoty polski za 15 kopiejek)

* - Czyli,

dla roku 1817:

ofiara z dóbr duchownych i maltańskich, ofiara z dóbr szlacheckich, ofiara z dóbr narodowych, ofiara z dóbr donatariuszy francuskich, ofiara z dóbr donacyjnych pruskich, ofiara z obiektów "nowo do podatków przybyłych", kanon i procenty administracyjne z dóbr przez rząd pruski rozdarowanych, z dóbr starościńskich, podymne dawne, podymne podwyższone (1811 r.), subsidium charitativum, łanowe, czopowe, młynowe, czynsz z miast magdeburskich i kanon z dóbr wieczyście dzierżawionych.

A dla roku 1867:

ofiara z dóbr duchownych i maltańskich, ofiara z dóbr ziemiańskich, ofiara z dóbr rozdarowanych, ofiara podwyższona, subsydium charitativum, łanowe, kontyngens liwerunkowy, podwyższony kontyngens liwerunkowy dworski, czopowe i młynowe oraz kanon z młynów, podymne, z czynszów i dochodów z miast: rządowych i z miast poduchownych.

/za: E. Strasburger "Podatek gruntowy w Królestwie Polskim"/

[poldas]

Ad. Secesjonista;

Co do liczb...

w okresie 1817-1867 dochody wzrosły niemal czterokrotnie, z kwoty 45 348 517 złp do 16 005 513

Jak dla mnie, to zmniejszyły się niemal trzykrotnie.

[secesjonista]

Winno być: 26 005 513 rbl.

[jancet]

Co do tej "zapomogi" czy aby nie była to jednak pożyczka?

Użyłem słowa "zapomoga" jako określenia, obejmującego zarówno dotację, jak i pożyczkę na bardzo korzystnych warunkach, a także inne formy wsparcia, ponieważ nie pamiętam, jakie formy finansowania zastosowano. Ale pamiętam, że czytając o tym przed cca 30 laty, odniosłem wrażenie, że jednak cwaniak Drucki-Lubecki skarb carski trochę wykiwał.

Podobnie było później przy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Początkowo spodziewano się wielkich zysków i kolej budowała spółka prywatna z Łubieńskimi na czele. Rząd jedynie gwarantował, że rentowność wkładów nie będzie niższa, niż ileś tam procent roczne. Kiedy zaczynano budowę, był to okres gospodarczej prosperity i te gwarantowane odsetki były niższe od rynkowych. Jednak w parę lat później spółka zadłużyła się i kolej ratował skarb, który wykupił prywatne udziały, wypłacając także gwarantowane odsetki - które wtedy były zdecydowanie niższe od rynkowych, bo był kryzys.

Ogólnie rzecz biorąc wydaje mi się, że "projekt Królestwo Polskie" był dla caratu ważny ze względów prestiżowych oraz geostrategicznych, ale finansowo do tego raczej dokładano.

[secesjonista]

Zdaniem wielu (W. Grabski, W. Żukowski, R. Ślusarska itd.) to jednak Królestwo dokładało do Cesarstwa.

[poldas]

Dlaczego Secesjonista ograniczył się do podania ewentualnych twórców owej opinii, bądź wniosków?

Nie prościej przekazać, co oni tam napisali?

[secesjonista]

Najprościej to poczytać samemu, nie wiem niby co miałbym jeszcze referować?

Ograniczyłem się do najistotniejszego - wniosków.

Co konkretnie interesuje poldasa, to że Grabski przeprowadził krytyczną analizę tablic Polenowa i Szwanebacha? To że przeanalizował dane prezentowane przez Saburowa czy materiał zgromadzony w znanej wówczas broszurze "K woprosu ob awtonomji Carstwa Polskago".

Jakie korekty w dochodach i wydatkach poczynił Władysław Żukowski względem np. akcyzy od piwa i drożdży, a jakie względem "tytuniu"? Dlaczego ruch na komorach w Grajewie i Wierzbołowie policzył na konto Rosji a nie Królestwa?

[Delwin]

A byłby kolega ta uprzejmy podać źródła (czy to jest to http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=116065 ?) jak również (zgrubnie chociażby) podać jak kształtował się "przypływ i wypływ" środków na linii KP-Cesarstwo? Dla mnie niezmiernie ciekawe są różnice międzyzaborowe - czysto teoretycznie, KP nie powinno aż tak dalece ustępować (jak wyglądało to po 1919) Wielkopolsce generalną zamożnością. Jednym z wyjaśnień sa oczywiście skutki PWS, ale drugim (z czynników zewnętrznych) jest kwestia tego, że Wielkopolska w pewnym stopniu była beneficjentem polityki Niemiec (np. nieprzeciętna rozbudowa sieci kolejowej w związku z kwestiami wojskowymi) zaś KP - raczej w przeciwną stronę...

EDYTA: doczytałem Grabskiego. Analiza ciekawa, choć jedno zastrzeżenie - aby liczyć sensownie wpływy z ceł trzeba by sprawdzić jaki odsetek oclonych towarów był konsumowany w KP. Pytanie też na ile te analizy są adekwatne do czasów wcześniejszych.

Edytowane 16 Styczeń 2015 przez Delwin

[secesjonista]

Miłym jest fakt, że ktoś jednak chce poszukać, uda mu się znaleźć i jeszcze zechciał przeczytać.

Co do tych ceł: chyba nie można przenosić, zmieniały się stawki i produkty tym objęte.

Co do porównań to chyba nie wychodzi to tak źle, Królestwo dawało dochód i pomimo mniejszych inwestycji w kolej (główne źródło dochodów Cesarstwa, oczywiście poza podatkami) wychodziło in plus.

Postaram się z czasem wrzucić nieco tropów bibliograficznych, również tych dostępnych cyfrowo.

[secesjonista]

Niewiele jest opracowań tyczących się lat przed 1900 rokiem, jeśli ktoś jednak zna, to jest prośba o ich przedstawienie.

Z literatury wspomnieć można:

S. Rybarski "Skarbowość Polska w dobie zaborów"

S. Dziewulski "Dochody i wydatki skarbu na przestrzeni Królestwa Polskiego", "Ekonomista", 1904, t. 1

W. Grabski "Balans Carstva Polskogo w finansach Rossijskoj Imperii"

tegoż, "Ciężary samorządu w Królestwie Polskim"

W. Żukowski "Dochody i wydatki państwowe w Królestwie Polskim"

M. Wąsowicz "Początki Prokuratorii Generalnej Królestwa Polskiego". "Czasopismo Prawno-Historyczne" 1977, t. 29, z. 2

tegoż, "Prokuratoria Generalna Królestwa Polskiego w latach 1816-1866/67", tamże, 1979, t. 31, z. 2

E. Strasburger "Udział Królestwa Polskiego w finansach Rosji"

E. Taylor "Polityka skarbowa i system podatkowy Rzeczypospolitej Polskiej"

R. Kołodziejczyk "Kształtowanie się burżuazji w Królestwie Polskim (1815-1850)"

J.G. Bloch "O finansach Rosji w XIX w."

tegoż, "Finanse Królestwa Polskiego za cały czas istnienia skarbu Królestwa od dnia 1 czerwca 1815 do 31 grudnia 1866 r. Zarząd, władze skarbowe i reforma podatkowa w Królestwie Polskim", tamże, t. 3

A. Bagniewski "O stanie finansów Królestwa Polskiego", "Biblioteka Warszawska", 1861, t. 2

W.P. Tekely "Skarbowość na ziemiach polskich w dobie zaborów - stan badań", "Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego", nr 8, 2003

tegoż, "Polityczne i ekonomiczne przesłanki zniesienia granicy celnej pomiędzy Królestwem Polskim a Cesarstwem Rosyjskim", w: "Studia z historii państwa, prawa i idei - prace dedykowane Profesorowi Janowi Malarczykowi" red. A. Korobowicz i H. Olszewski

B. Markowski "Administracja skarbowa w Polsce"

J. Ziembiński "Polska kontrola państwowa w XIX w. i w Drugiej Rzeczypospolitej", "Acta Universitatis Nicolai Copernici"" 1985, Prawo, nr 24

M. Ajzen "Polityka gospodarcza Lubeckiego 1821-1830"

J. Bossakowski "Gospodarka i finanse Królestwa Polskiego przed powstaniem styczniowym. Raport... z 1862 r. dla ministra finansów M. Ch. Reuterna", oprac. R. Kołodziejczyk

H. Karbownik "Opodatkowanie duchowieństwa i dóbr kościelnych w Królestwie Polskim (1815-1863)", "Roczniki Teologiczno-Kanoniczne" 1989/90, 1993), nr 36/37, z. 5

B. Markowski "Finanse miast Królestwa Polskiego"

R. Szawlowski "Najwyższe organy kontroli w Polsce w XIX wieku Główna Izba Obrachunkowa Księstwa Warszawskiego oraz Izba Obrachunkowa i Najwyższa Izba Obrachunkowa Królestwa Polskiego. Lata 1808-1866"

J. Przygodzki "Sprawy finansowe Księstwa Warszawskiego pod okupacją rosyjską w latach 1813-1815", "Acta Uniwersitatis Wratislaviensis", 2000, Prawo, nr 270

H. Radziszewski "Reorganizacya skarbu Królestwa Polskiego po powstaniu listopadowym", "Przegląd Narodowy" 1908, t. 1, z. 4.

tegoż, "Skarb i organizacja władz skarbowych w Królestwie Polskim", t. 1 (1815-1830), t. 2 (1831-1867)

tegoż, "Wydatki skarbu Królestwa Polskiego w okresie międzypowstaniowym", "Przegląd Narodowy" 1908, t. 2, z. 7

tegoż, "Zniesienie linii celnej pomiędzy Królestwem Polskim a Cesarstwem Rosyjskim w roku 1850", dodatek do: "Biblioteka Warszawska", 1907, nr 6.