Wieś Występ

[adamhistoryk]

Tym razem chodzi mi wieś Występ, w województwie Mazowieckim, powiat kozienicki.

Kiedy powstała? Kto nadał prawo lokacyjne? Czy brała udział w historii na przestrzeni wieków? - jako wieś jest położona na uboczu raczej, i domniemywam że główne szlaki historii ją omijały.

Taka ciekawostka: przy wjezdzie do wsi stoi kapliczka. Na niej napis, że wieś powstała w 1918/ lub 1919 ( nie jestem pewien), a przecież już w słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. Pewno autorowi napisu chodziło o Polskę Niepodległą.

[secesjonista]

No niekoniecznie, można pogdybać...

osady, wsi czy kolonii o tej nazwie nie wymienia ks. Józef Gacki w swej pracy o klasztorze w Sieciechowie, a wreszcie jego opracowanie jest nader szczegółowe i wciąż pojawiają się u niego sąsiednie wioski i osady jak Mozolice Małe i Duże (XVI w.), Wola Klasztorna (1363 r.), Nagórnik (XVI w.), Wieś Słwoki (XV w.), Łoje (XVI w.), Głuszec (1827 r.; późniejszy Głusiec)

Autor wspomina nawet o nazwach własnych pól, części wsi czy łąk np. Łąki Poganowe, Łąki Bojany, Srzeb - część Ciszycy, pole łaźnia w Złotnikach. Zatem albo w tym czasie wieś nie należała do klasztoru, albo miała inną nazwę, co nie było w tej okolicy niczym szczególnym np. Puhaczów czyli dawna Łączna Mnisia, Święcica - Podolszany.

Nawet autorzy pracy "Sieciechów. Szkice do dziejów miejscowości od czasów najdawniejszych do współczesnych" Krzysztof Zając i Stefan Siek co do historii wsi Występ ograniczają bodajże jedynie do uwagi, że została ona odnotowana w przytoczonym słowniku.

I teraz najciekawsze. "Tabella Miast, Wsi, Osad..." z 1827 r. nie odnotowuje tej wsi. W "Atlasie geograficznym ilustrowanym Królestwa Polskiego" Józefa Bazewicza (z 1907 r.) na mapie nie ma takie wsi, choć jest i Zbyszyn, Głusie, Przełaz, Tępie, Łęg, Zajezierze. Ale już "Skorowidz miejscowości..." z 1921 r. odnotowuje tą wieś: 20 budynków ze 174 mieszkańcami.

Może zatem data na krzyżu upamiętnia: bądź ponowne zasiedlenie wsi, bądź powrót do poprzednie nazwy bądź też odtworzenie wsi w nowym miejscu.

[adamhistoryk]

No niekoniecznie, można pogdybać...

osady, wsi czy kolonii o tej nazwie nie wymienia ks. Józef Gacki w swej pracy o klasztorze w Sieciechowie, a wreszcie jego opracowanie jest nader szczegółowe i wciąż pojawiają się u niego sąsiednie wioski i osady jak Mozolice Małe i Duże (XVI w.), Wola Klasztorna (1363 r.), Nagórnik (XVI w.), Wieś Słwoki (XV w.), Łoje (XVI w.), Głuszec (1827 r.; późniejszy Głusiec)

Autor wspomina nawet o nazwach własnych pól, części wsi czy łąk np. Łąki Poganowe, Łąki Bojany, Srzeb - część Ciszycy, pole łaźnia w Złotnikach. Zatem albo w tym czasie wieś nie należała do klasztoru, albo miała inną nazwę, co nie było w tej okolicy niczym szczególnym np. Puhaczów czyli dawna Łączna Mnisia, Święcica - Podolszany.

Nawet autorzy pracy "Sieciechów. Szkice do dziejów miejscowości od czasów najdawniejszych do współczesnych" Krzysztof Zając i Stefan Siek co do historii wsi Występ ograniczają bodajże jedynie do uwagi, że została ona odnotowana w przytoczonym słowniku.

I teraz najciekawsze. "Tabella Miast, Wsi, Osad..." z 1827 r. nie odnotowuje tej wsi. W "Atlasie geograficznym ilustrowanym Królestwa Polskiego" Józefa Bazewicza (z 1907 r.) na mapie nie ma takie wsi, choć jest i Zbyszyn, Głusie, Przełaz, Tępie, Łęg, Zajezierze. Ale już "Skorowidz miejscowości..." z 1921 r. odnotowuje tą wieś: 20 budynków ze 174 mieszkańcami.

Może zatem data na krzyżu upamiętnia: bądź ponowne zasiedlenie wsi, bądź powrót do poprzednie nazwy bądź też odtworzenie wsi w nowym miejscu.

Pomyślałem, że wieś Występ ( nawet gdy miała inną nazwę) można by zlokalizować na mapie "z epoki" ...

Położenia nie zmieniła przecież!

Edytowane 4 Czerwiec 2014 przez adamhistoryk

[secesjonista]

Akurat w tym rejonie zmiana lokalizacji nie byłaby czymś nowym.

[adamhistoryk]

Z jakich względów?

[adamhistoryk]

W "Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego" Tom X s. 494 i i następne czytamy ( hasło Sieciechów):" W skład gminy [sieciechów] wchodzą: Bąkowiec, B. Borki ( folwark), Głusiec, Kępice, Klasztorna Wola, Łoje, Nagórnik, Opactwo, Piwonia, Przewóz, S.(osada miejska), S. poduchowny ( osada właściwa), S.opactwo ( fol.), Wojcieszkowska Wola, Występ, Zajezierze, Zbyczyn (fol.)

Tamże ( "Słownik ...", tylko w innym miejscu: Tom XIV, strona 142) możemy przeczytać: Występ,wś nad rzeką Wisłą, pow. Kozienicki, gmina i parafia Sieciechów, odl. od Kozienic 17 w., 22 dm, 220 mk, 468 mr[b/].

Zastanówmy się:

1) wieś nad rzeką Wisłą, powiat Kozienicki. Ta wieś, którą ja znam z lat dziecinnych jest oddalona od Wisły ponad pięć kilometrów, i jest rzeczywiście położona w pobliżu Kozienic. Parafia - biorąc pod uwagę pewne okoliczności historyczne, też się zgadza. Niepokoi tylko właśnie położenie geograficzne. Czyżby wieś ze "Słownika" ( a powstawał on pod koniec 19 w.) była ulokowana w innym miejscu niż teraz jest? Bo jak można powiedzieć o wsi, że jest nad rzeką, jeżeli trzeba doń dojść pięć kilometrów? A może nawet sześć? Czyżby Wisła oddaliła się od wsi?

Pewne okoliczności historyczne, które trzeba brać pod uwagę, gdy patrzymy na mapę parafii, są takie, że dopiero od 1966 wieś Występ ( ta "moja") należy do parafii Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.Przed 1966 mogła należeć rzeczywiście do parafii Sieciechowa.

2) odległa od Kozienic 17 wiorst. Jedna wiorsta to około 1066 metrów. Maps Google pokazują, że z Kozienic do wsi Występ są 23 kilometry. Nawet gdyby założyć ze 1 wiorsta to półtora kilometra, to wychodzi nam że 17 wiorst to już ponad 23 kilometry. Czyżby inna lokalizacja?

3) co do ilości mieszkańców i domów tudzież mórg nie wypowiem się. Przecież to akurat mogło się zmienić.

I jeszcze jedno. Opowiadali mi gospodarze, że w latach 40. 20 wieku był pożar. Jak to sprawdzić? W dokumentach parafii? W innych archiwaliach?

[secesjonista]

W tym regionie tyczyło się to wylewów rzek i zmiany biegu koryta Wisły - tak, że z historycznego oglądu niektóre miejscowości raz były po lewej stronie, raz po prawej stronie tej rzeki. Względem Występów podejrzewałbym jednak opcje ze zmianą nazwy bądź ponownym zasiedleniem.

Ale to tylko domniemania, jak pisałem na kilku mapach z początku XX wieku wsi nie ma, pytanie jakie się nasuwa, to: z jakiego roku jest wpis "Słowniku..."?

[adamhistoryk]

Tom XIV na którym oparłem swoje wywody ma datę 1895 roku

[secesjonista]

(...)

Czyżby Wisła oddaliła się od wsi?

(...)

odległa od Kozienic 17 wiorst. Jedna wiorsta to około 1066 metrów. Maps Google pokazują, że z Kozienic do wsi Występ są 23 kilometry. Nawet gdyby założyć ze 1 wiorsta to półtora kilometra, to wychodzi nam że 17 wiorst to już ponad 23 kilometry. Czyżby inna lokalizacja?

Do takiego przeliczania to akurat ja bym się "nie przyzwyczajał", bo trzeba znać metodę obliczania owych odległości: od centrum miejscowości czy np. od rogatek, w linii prostej, po jakiej drodze itp. A różnica wynosi raptem 1,5 kilometra.

A czy się oddaliła?

Ano oddaliła się, patrząc na googlemaps widać, że Występ znajduje się "na lewo" (bardziej na zachód) w stosunku do miejscowości Głusiec.

Patrząc na mapę z 1911 r. (1:75 000 Spezialkarte der österreichisch-ungarischen Monarchie) Występ wyraźne jest w innym miejscu (bardziej na wschód) - czyli bliżej Wisły.

(...)

I jeszcze jedno. Opowiadali mi gospodarze, że w latach 40. 20 wieku był pożar. Jak to sprawdzić? W dokumentach parafii? W innych archiwaliach?

Ślad na pewno będzie w dokumentach gminnych i najbliższej jednostki straży, w parafialnych to już raczej nie.

[Capricornus]

Ślad na pewno będzie w dokumentach gminnych i najbliższej jednostki straży, w parafialnych to już raczej nie.

Nie byłbym taki pewny, to czas wojny, różnie mogło być z tą dokumentacją, a ksiąg parafialnych bym tak nie wykreślał. Księża różne rzeczy pisali.

[adamhistoryk]

Skoryguję: to było już po wojnie. Koniec lat 40., jak mi mówiono. Tylko gdzie mieściła się parafia, a gdzie gmina wsi Występ. Parafia mogła być w Zajezierzu, albo w Sieciechowie. A gmina - tudzież Sieciechów? Poszukam ...

[adamhistoryk]

Znalazłem coś innego niżli myślałem

a)28 PAL w Zajezierzu i Głuszcu ( II Wojna Światowa) , ale widać także rozmieszczenie Występu.

b) Według podziału adminstracyjnego z lat 50. wieś Występ należała do gromady Zajezierze

Edytowane 8 Czerwiec 2014 przez adamhistoryk

[adamhistoryk]

Jaki podział administracyjny Kościoła Katolickiego obowiązywał w czasie II wojny światowej na terenie GG? Wieś Występ należała do GG. A może zniesiono taki podział?

Edytowane 8 Czerwiec 2014 przez adamhistoryk

[secesjonista]

Nie zniesiono, nie wiem skąd taki pomysł?

[adamhistoryk]

Tegoroczne wędrówki w okolicach wsi Występ ( wieś Zbyczyn i wieś Głusiec) przyniosły nową informację. Wyżej wymienione wsie mają hasła w "Słowniku Geograficznym ..." - a to jest koniec 19 wieku, ale zauważyłem także na przydrożnych kapliczkach informacje o ufundowaniu tychże wsi przez okolicznych mieszkańców, a to były lata 1913 ( Głusiec) i 1916 ( Zbyczyn). Jak to wytłumaczyć?

A może tak samo jest z Występem? Czy wieś Występ mogłaby być ufundowana?