Ekspansja Rosji na południe na kierunku Kaukaskim i Środkowoazjatyckim

[Furiusz]

Ponoć w 1866 roku Rosja była u szczytu swojej terytorialnej ekspansji. Mnie interesuje to w jaki sposób, jakimi metodami odbywała się ta ekspansja na południe w kierunku Kaukaskim i Perskim/Irańskim. Tu liczę na ciekawe posty zwłaszcza Bavarskiego

[secesjonista]

Czerkiesów (w rozumieniu endoetnonimu: Ādəga) po długotrwałych wojnach deportowano: z gór na niziny Kubania bądź do Turcji. Taktycznie Rosjanie wspierali się na systemie twierdz i stanic, w 1763 r. Katarzyna II nakazała budowę pierwszej takiej twierdzy na terenie Czerkiesji (Kabardy), w Mozdoku, na lewym brzegu rzeki Terek.

[jancet]

Czerkiesów (w rozumieniu endoetnonimu: Ādəga)

Co to jest "endoetnonim"?

Generalnie, Furiuszu, to odbywało się to metodami przede wszystkim siłowymi. Tak jak Secesjonista wspomniał - zakładanie twierdz i stanic oraz przesiedlenia ludności. Oczywiście bez divide et impera się nie obeszło. A "kij i marchewka" też były w robocie.

Rok 1866 to chyba data stłumienia powstania Czeczenów. Przedtem najbardziej znaczący opór stawiali Czerkiesi, dość liczni, jak na stosunki kaukaskie. Ale to raczej się skończyło pół wieku, a może i więcej, wcześniej.

Przesiedlanym Czerkiesom nadano status podobny Kozakom - warto zauważyć, że Kozacy Kubańscy i Terscy walczyli głównie przeciwko ludom Kaukazu. Jeśli wierzyć przekazowi kulturowemu to sotnie czerkieskie broniły rosyjskich interesów w KP w latach 60-ych, np. podczas powstania styczniowego.

Walki przeciwko góralom kaukaskim wymagały odmiennej taktyki, więc stworzony do nich Korpus Kaukaski był odmiennie szkolony, uzbrojony i umundurowany, niż korpusy liniowe i gwardyjski. W końcu kaukaskie wzorce mundurowe przejęła cała armia rosyjska. Wystarczy wspomnieć papachy z baranicy, tak charakterystyczne dla armii rosyjskiej w okresie 1. wojny światowej.

[secesjonista]

Termin ten to nazwa własna, używana przez przedstawicieli danego ludu. W przypadku używania terminu: "Czerkiesi" zaznaczenie o kogo w rzeczywistości chodzi jest istotne, bo termin ów bywał i bywa dość nieostry:

"Na określenie samych siebie Czerkiesi stosują endoetnonim Ādəga (Адыгэ), zarejestrowany po raz pierwszy w V wieku p.n.e. Egzoetnonim Czerkies jest stosowany przez pozostałe narody w różnych formach, niekiedy zamiennie z formami zdecydowanie mniej popularnego terminu Ādəga. Termin Czerkies odnoszono jednak w przeszłości – a czasem i dziś – nie tylko do Adygów, ale i innych narodów KaukazuPółnocnego, co jest mylące. Można wyróżnić trzy podstawowe denotacje tego terminu:

Czerkies jako określenie przedstawiciela każdego z rdzennych narodów Kaukazu Północnego; Czerkies jako określenie członka narodów Kaukazu Północno-Zachodniego (tj.: Adygowie, Abchazowie, Abazyjczycy, Ubychowie); Czerkies – w najwęższym znaczeniu – jako Adyg, Ādəga, członek narodu składającego się z kilkunastu plemion (grup subetnicznych), posługujących się wspólnym językiem czerkieskim, tj. adygskim...".

/N.A. Hapek "No Sochi 2014 i kwestia czerkieskiego ludobójstwa. Manifest zapomnianego narodu", "MASKA", nr 15 "Bunt. Manifest. Rewolucja", Kraków 2012, przyp. 1, s. 17/

[jancet]

Dzięki za wyjaśnienie.

Przy okazji zaciekawiło mnie, skąd w ogóle się wzięło określenie "Czerkies"?

[Bruno Wątpliwy]

Z rosyjskiej Wikipedii - Керкеты.

Ciekawym eksperymentem pacyfikacyjno-ekspansjonistyczno-socjologicznym było przesiedlenie przez Katarzynę II Kozaków czarnomorskich (d. zaporoskich) na Kubań.

Kozacy kubańscy długo zachowywali raczej ukraińską świadomość etniczną (zob. statystyki dot. obwodu kubańskiego). Obecnie to już raczej przeszłość, olbrzymia większość mieszkańców kraju krasnodarskiego deklaruje narodowość rosyjską. Ale wpływy języka ukraińskiego pozostają, w szczególności na północy Kubania dosyć silne. Inna sprawa, że kubańska балачка pierwotnie była traktowana jako dialekt języka małoruskiego (ukraińskiego).

[jancet]

No tak. Tyle że to takie wyjaśnienia, które sprawę raczej ściemniają.

Tak fonetycznie między керкеты a Черкесы można dostrzec pewne podobieństwo, z tym, że pierwsze określenie dotyczy ludu, o którym słuch zaginął w V w ne., a to drugie ludu, o którym świat usłyszał chyba w XVIII stuleciu.

Ale dzięki za dobre chęci.

[Bruno Wątpliwy]

No tak. Tyle że to takie wyjaśnienia, które sprawę raczej ściemniają.

Lepszego, mniej ściemniającego wyjaśnienia - jak na razie nie widać. Odwoływanie się do nazw rodem ze starożytności (mniej, czy bardziej uzasadnione, tak, czy inaczej motywowane) nie jest niczym odosobnionym (Belgowie, Macedończycy, Sarmaci itp.). Nie jest także odosobnionym zjawiskiem, że etymologia nazwy jakiegoś narodu może być rozmaicie wyjaśniana lub wręcz niejasna.

[Furiusz]

To może ja się wtrącę na chwilkę - może bardziej ciekawostka ale może naświetlić nieco sytuację. Secesjonista wstawił tu passus z pracy N.A. Hapek -

Termin Czerkies odnoszono jednak w przeszłości – a czasem i dziś – nie tylko do Adygów, ale i innych narodów KaukazuPółnocnego, co jest mylące. Można wyróżnić trzy podstawowe denotacje tego terminu:

Czerkies jako określenie przedstawiciela każdego z rdzennych narodów Kaukazu Północnego; Czerkies jako określenie członka narodów Kaukazu Północno-Zachodniego (tj.: Adygowie, Abchazowie, Abazyjczycy, Ubychowie); Czerkies – w najwęższym znaczeniu – jako Adyg, Ādəga, członek narodu składającego się z kilkunastu plemion (grup subetnicznych), posługujących się wspólnym językiem czerkieskim, tj. adygskim...".

i jak dla mnie wiele to tłumaczy, zwłaszcza fragment pogrubiony. O co chodzi - w średniowiecznych tekstach proweniencji perskiej pojawia się określenie Jarkaz lub Czarkas na określenie ludu z północnego Kaukazu albo obszaru północnego Kaukazu.

N. G. Wolkowa, Etnonimy i plemennje nazwanija sewernogo Kawkaza, Moskwa 1973

P. Oberling, Georgians and Circassians in Iran, "Studia Caucasica" t.1 (1963), s. 127-43

Także był to zewnętrznie nadany etnonim o niepewnej genezie - od samego początku a Rosjanie przejęli go w formie już gotowej. Choć oczywiście to tylko luźna sugestia bo i sami wskazywani autorzy (poza wskazaniem na pośrednictwo perskie) wiele nie mówią.

L. I. Ławrow, Istoriko-etnograficzeskie ocierki Kawkaza, Leningrad 1978, s.40 stawia na perską etymologię ale wspomina też o możliwej tureckiej ale gdzieś się spotkałem - nie wiem czy nie u Wołkowej, że to słowo pochodzenia osetyńskiego.