ZSRR i pomysły zmian w języku polskim

[Bruno Wątpliwy]

Czasy Wielkiego Językoznawcy (i nieco wcześniejsze), były także okresem istotnych zmian dotyczących języka rosyjskiego, a także innych narodów ZSRR. Wystarczy wspomnieć reformę rosyjskiej ortografii (zob. http://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E_%D0%B2%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B8_%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8F_%28%D0%9B%D1%83%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%B0%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%29), czy perypetie narodów Średniej Azji (i innych) z przechodzeniem np. z alfabetu arabskiego na łaciński i wreszcie na grażdankę.

W jakim zakresie dotyczyło to języka polskiego w ZSRR? Poddaję pod rozwagę trzy zagadnienia i będę wdzięczny za dalsze informacje:

1. Pomysł uproszczenia polskiej pisowni (por. B. Jasiński i "nuż w bżuhu"), na potrzeby polskich rejonów autonomicznych (Dzierżyńszczyzny i Marchlewszczyzny). Gdzieś czytałem, chyba w: M. Iwanow, Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921-1939, Warszawa–Wrocław 1991, że entuzjastą tego pomysłu był m.in. T. Dąbal. Pytanie - na ile pomysł został zrealizowany? Wikipedia (http://pl.wikipedia.org/wiki/Dzier%C5%BCy%C5%84szczyzna) podaje, że został, ale bez podania źródła. Znowu w filmie G. Górnego, R. Smoczyńskiego, "Marchlewszczyzna. Polska Republika Radziecka" wspomniano, że pomysłu tego nie zrealizowano. Tamże, widać było lokalne gazety z normalną, polską pisownią.

2. W gazetach polskojęzycznych wydawanych na Kresach po 17 września 1939 (w tym w lwowskim "Czerwonym Sztandarze") posługiwano się "normalnym" językiem polskim, ale nazwiska obcojęzyczne zapisywano, zgodnie z rosyjską manierą, tj. fonetycznie (Churchill - Czerczil). Z tym, że z czasem od tego odstąpiono. O tym czytałem chyba w: B. Gogol, Czerwony Sztandar. Rzecz o sowietyzacji ziem Małopolski Wschodniej, Gdańsk 2000.

3. Lituanizacja polskich nazw miejscowości np. w wileńskim "Czerwonym Sztandarze" (wydawanym od 1953 r.). Czyli konsekwentna pisownia "Vilnius", "w Vilniusie" itp.

[Tomasz N]

Jedyne co mi się "trwale" kojarzy to forma "Obywatelu", "Towarzyszu"

[Bruno Wątpliwy]

Jak przypuszczam, zapożyczeń językowych, chociażby w języku używanym w gazetach na Marchlewszczyźnie, czy Dzierżyńszczyźnie było zapewne dużo. Różnych "profsojuzów" itp. Więcej niż nabytych rusycyzmów w okresie PRL, których aż tak wiele nie było, bo ich większość pochodzi z czasów wcześniejszych. Z tym, że raczej nie o to mi chodzi, a o próby reformy pisowni na większą skalę.

A na marginesie, wymienione przez Ciebie zwroty to niekoniecznie zapożyczenia "radzieckie". Ich popularność - może. Ale coś o Obywatelu Komendancie i Towarzyszu Wiktorze słyszałem. Do towarzyszy pancernych nie będę się odwoływał.

[Tomasz N]

Akurat ja się z tą formą spotkałem dość często, zwłaszcza w wojsku. Tam zwrot - Panie pułkowniku, kapitanie - spotykał się z natychmiastową ripostą: - w Polsce nie ma już panów! Natomiast wyżsi rangą zawodowi niejako automatycznie zwracali się do mnie - towarzyszu ... - (pewnie zakładali że kadra rezerwowa jest też upartyjniona) i trwało to praktycznie do końca lat osiemdziesiątych. Już nie mówiąc o zagajaniu na naradach. "Towarzysze" było obowiązkowe.

Edytowane 31 Lipiec 2011 przez Tomasz N

[Bruno Wątpliwy]

Doczytaj Tomaszu, zanim skomentujesz. Nikt tu nie polemizuje z tym, że takie formy były używane w PRL.

[ciekawy]

Wydaje mi się, że w WP w czasach PRL-u zwracano się do kadry per "obywatelu" (np. obywatelu pułkowniku). Kadra zawodowa zwracała się najczęściej do żołnierzy w drugiej osobie liczby mnogiej (np. "słuchajcie żołnierzu").

Ale coś o Obywatelu Komendancie i Towarzyszu Wiktorze słyszałem.

Zwracanie się do siebie per "obywatelu" wystąpiło masowo we Francji po 1789 roku, w czasie trwania rewolucji. Natomiast rzeczownik "towarzysz" pierwotnie miał inne znaczenie, niż to, do którego przywykliśmy: swój obecny, negatywny, pejoratywny wydźwięk zawdzięcza komunizmowi.

Do towarzyszy pancernych nie będę się odwoływał.

To jest właśnie przykład wcześniejszego znaczenia w/w rzeczownika. Żle też nam się kojarzy (obecnie) słowo "partia". A przecież w XIX w., podczas trwania Powstania styczniowego powstańcy skrzykiwali się w małe oddziały, zwane partiami.

[Tomasz N]

Doczytaj Tomaszu, zanim skomentujesz. Nikt tu nie polemizuje z tym, że takie formy były używane w PRL.

Ale ja nie komentuję tylko rozwijam wątek. I doceniam żarcik z towarzyszami (pancernymi). Dalej rozwijając, osobiście dostrzegałem związek między "towarzyszowaniem" a zaliczeniem ruskiej akademii wojennej lub kursu, więc dla mnie to był ewidentny wpływ sąsiada na nasz język.

[Bruno Wątpliwy]

Ruskiej? Jeżeli się orientuję w czasach Rusi Kijowskiej nie było akademii wojskowych, natomiast radzieckie ewentualnie rosyjskie wyższe szkolnictwo wojskowe istniało/istnieje.

Akurat z relacji moich kolegów, którzy zaliczyli zasadniczą służbę wojskową, czy studium wojskowe jeszcze w czasach PRL wynika, że w latach 80. zwrot "per Pan" w mniej formalnych relacjach z oficerami był dosyć powszechnie stosowany i akceptowany. Chyba, że trafiło się na jakiegoś szczególnie zawziętego absolwenta "szkoły elewów ckm" z wczesnych lat 50., albo chodziło już o bardziej formalne, publiczne meldowanie, odmeldowanie się itp. Oficerowie często też przechodzili na nieformalne "ty", co - mimo wszystko - bardziej się wojakom podobało niż egzotyczne "wy".

Ale ja nie o tym chciałem pogadać. Polskie zwroty "towarzysz", "obywatel" są niewątpliwie starsze niż ZSRR, natomiast interesują mnie pomysły made in USRR na reformę języka polskiego. W rodzaju "toważysz spżeciwił i był niegżeczny, co obywatel musiał z bulem pżyznać". Czy komuś są znane szczegóły tej reformy i czy weszła ona w jakimkolwiek stopniu na Marchlewszczyźnie, czy Dzierżyńszyźnie?

[Tomasz N]

Ruskiej? Jeżeli się orientuję w czasach Rusi Kijowskiej nie było akademii wojskowych, natomiast radzieckie ewentualnie rosyjskie wyższe szkolnictwo wojskowe istniało/istnieje.

Pierogów radzieckich jednak nie było w PRL-u.

Akurat z relacji moich kolegów, którzy zaliczyli zasadniczą służbę wojskową, czy studium wojskowe jeszcze w czasach PRL wynika, że w latach 80. zwrot "per Pan" w mniej formalnych relacjach z oficerami był dosyć powszechnie stosowany i akceptowany. Chyba, że trafiło się na jakiegoś szczególnie zawziętego absolwenta "szkoły elewów ckm" z wczesnych lat 50., albo chodziło już o bardziej formalne, publiczne meldowanie, odmeldowanie się itp. Oficerowie często też przechodzili na nieformalne "ty", co - mimo wszystko - bardziej się wojakom podobało niż egzotyczne "wy".

Zgadza się, była to kwestia zaufania, bo delatorstwo było dość powszechne i mogło zawodowemu zachwiać karierę. Stąd doświadczenia ze studium wojskowego są, jakby to powiedzieć, niemiarodajne. Tam trafiali na szkoleniowców ci którzy osiągnęli już poziom marzeń i mieli karierę w ...

A ja stałem wyższe i wyszło tak, że byłem ostatnim żołnierzem PRL-u. Dostałem mobkę i trwałem w gotowości aż do końca UW. Wypisali mnie do rezerwy dopiero w dniu wstąpienia do NATO. No i cały czas awansowałem. Stąd może bogatsze doświadczenia. Na tym kończę ten pół-OT.

Edytowane 31 Lipiec 2011 przez Tomasz N