Wileńszczyzna

[Don Pedrosso]

Okręg Wilno zamieszkiwało 70% Polaków, 18% Litwinów, 11% Białorusinów i Żydów oraz znikoma liczba Rosjan, Karaimów i Tatarów. Od początku spotykamy się z antagonizmami pomiędzy Polakami i Litwinami na tle przynależności Wilna. Wileńszczyzna była również obszarem, na którym okupacje zmieniały się najczęściej, bowiem okupacja rosyjska trwała tam tylko 2 miesiące, następnia nastała tam okupacja litewska, która była łagodniejsza, co sprzyjało konspiracji, w czerwcu 1940 roku znów nastała okupacja sowiecka. Mieliśmy już wtedy dobrze funkcjonującą organizację podziemną, jednak w kwietniu 1941 roku NKWD aresztowało Komendanta OKręgu ppłk. Nikodema Sulika "Ładyna", "Sarnowski". Jego następcą został Aleksander Krzyżanowski znany jako "Wilk" lub "Wesołowski". Po ataku III Rzeszy na Rosję pojawiła się okupacja niemiecka. Okręg Wilno w pierwotnych planach powstania miał pewłnić rolę osłonową(kryp. "Bariera"), akcje dywersyjne miały kryptonim "Roma". 25 marca 1943 roku utworzono pierwszy oddział partyzancki pod dowództwem por. Antoniego Burzyńskiego "Kmicic". W ramach odtwarzania Sił Zbrojnych miały powstać: Wileńska BK, 1 DP Leg. oraz 19 DP. W Dziewieniszkach mieściło się dowództwo oddziałów partyzanckich. Możemy również spotkać się z nazwą Republika Dzewieniska ze względu na to, iż w czerwcu został opanowany cały ten rejon. Plan Burza dla tego obszaru został opracowany przez Teodora Cetysa "Sław". Akcja Burza została uruchomiona 2 lipca 1944 roku. W jej ramach przeprowadzono 28 akcji dywersyjnych w dniach 2-6 lipca.

Jakie były możliwość mobilizacyjne tego okręgu? Która z okupacji była najcięższą/najgorszą? Z jakimi problemami się borykano?

Proszę nie poruszać tutaj tematu operacji "Ostra Brama"- od tego mamy osobny temat: https://forum.historia.org.pl/index.php?showtopic=7837

[Don Pedrosso]

Może troszeczkę rozruszam temat.

Odnośnie tego, która okupacja była najcięższa/najgorsza, zdecydowanie najlepiej było pod okupacją litewską. To właśnie wtedy wykształciły się tam polskie organizacje podziemne. W sztabie okręgu zasiedli obok siebie przedstawiciele sanacji, narodowcy, socjaliści, czy też ludowcy. Utworzony Okręg Wileński SZP-ZWZ przejął prawie wszystkie powstałe organizacje, tworząc nad nimi "czapkę".

Gdy nastała spowrotem okupacja sowiecka, zaczęły się aresztowania NKWD. Schwytano m.in., jak już wspominałem, ówczesnego komendanta okręgu ppłk. Nikodema Sulika. Nowy komendant ppłk. Aleksander Krzyżanowski przede wszystkim utaił siatkę, co uratowało ją przed większą dekonspiracją. Wraz z okupacją niemiecką zaczęto odbudowanę ocalałej organizacji i zarazem jej modyfikację- zastąpiono układ funkcjonowania odrębnych organizacji podziałem na obwody i inspektoraty. Czyniono to z myślą o powstaniu.

[ak_2107]

Okręg Wilno zamieszkiwało 70% Polaków, 18% Litwinów, 11% Białorusinów i Żydów oraz znikoma liczba Rosjan, Karaimów i Tatarów.

Zaczalbym od zweryfikowania powyzszych danych.

[Don Pedrosso]

Zaczalbym od zweryfikowania powyzszych danych.

Kolega mógłby rozwinąć?

[Wroobel]

Zanim kolega rozwinie to jeszcze zapytam : co należy rozumieć pod pojęciem "Okręg Wilno " ?

A w sprawie weryfikacji danych to przypuszczam , że dobrze byłoby po prostu podać najpierw informację wskazującą na źródło tych danych dla tak określonego obszaru oraz , co moim zdanie ważne umożliwić też przez to ( jeśli źródło jest łatwo dostępne ) lub podać dodatkowo do jakiego dokładnie czasu odnoszą się te dane .

[Don Pedrosso]

co należy rozumieć pod pojęciem "Okręg Wilno" ?

W kontekście tego zdania, chodzi o całą Wileńszczyznę

Liczby podałem korzystając z Piotr Niniwiński "Okręg Wilno", autor powołuje się na B. Makowski "Litwini w Polsce", Warszawa 1986, str. 28. Odnośnie tego jakiego okresu to dotyczy nie zostało podane, wydaje mi się jednak, iż jest to na krótce przed wojną, albo może już podczas, gdyż dysponuję danymi z 1931 roku a tam mamy inne zaludnienie. Są to jednak tylko moje domysły, niestety nie mam dostępu do pozycji pana Makowskiego.

[Vissegerd]

Bardzo słuszna uwaga Wroobel. Jeśli jako Wileńszczyznę określimy tereny, które ZSRR przekazało Litwie po wrześniu 1939, to zamieszkiwało ją (w okresie okupacji) 70% Polaków, 18% Litwinów i 12% innych nacji (Niemcy, Żydzi, Rosjanie, Tatarzy, itd.). Źródło: Bronisław Makowski, "Litwini w Polsce", Warszawa 1986, str. 28. Tyle tytułem danych i skąd pochodzą

Pozdrawiam.

P.s.: Aj, nie widziałem postu Don Pedrossa, ale jak widać mamy te same dane

[ak_2107]

Bardzo słuszna uwaga Wroobel. Jeśli jako Wileńszczyznę określimy tereny, które ZSRR przekazało Litwie po wrześniu 1939, to zamieszkiwało ją (w okresie okupacji) 70% Polaków, 18% Litwinów i 12% innych nacji (Niemcy, Żydzi, Rosjanie, Tatarzy, itd.). Źródło: Bronisław Makowski, "Litwini w Polsce", Warszawa 1986, str. 28. Tyle tytułem danych i skąd pochodzą

Wypada powatpiewac w te dane. Po pierwsze znacznie odbiegaja od oficjalnych danych dot. udzialu

Polakow wsrod przedwojennej ludnosci Wilenszczyzny, po drugie jesli uwzglednic deportacje Polakow

w latach 1940 - 1941 (a przynajmniej polskie szacunki) to liczba 70 % procent ludnosci Wilenszczyzny

jako potencjal mobilizacyjny polskiego ruchu oporu na tYm terenie jest ewidentnie zawyzona.

Chyba ze wlozymmy miedzy bajki dane o 250 - 300 000 Polakow deportowanych

do ZSRR z tamtych okolic.

[ak_2107]

Wilenszczyzna - czesc przekazana Litwie : 457 tysiecy mieszkancow w 1939 - 1940 roku:

Po zjednoczeniu Zachodniej Białorusi z ZSSR (tu: skutki agresji i aneksji terytorium polskiego przez ZSSR w 1939 roku – Z.J.W.) białoruskie społeczeństwo Wilna było przekonane, że miasto wreszcie stanie się częścią białoruskiej republiki. Pozory takie stwarzały władze sowieckie urządzające stosowne mityngi. Powołano nawet obwód („obłast”) wileński, wydawano lokalną “Prawdę” w języku białoruskim. Lecz 10 października 1939 roku Stalin przekazał Wilno i Kraj Wileński (wraz z 457 tysiącami mieszkańców) Litwie. Ludowy komisarz spraw zagranicznych Mołotow oświadczał: “my wiemy, że większą część mieszkańców stanowi ludność nie-litewska. Ale historia i dążenia narodu litewskiego związane z Wilnem powodują, że rząd ZSSR uznał konieczność uszanowania tych faktów moralnych”.

[Vissegerd]

ak_2107, nie wiem na ile prawdziwe są podane informacje, zacytowałem źródło, innego nie mam. Nie mam też możliwości weryfikacji tych danych. Jak dla mnie, wyglądają na prawidłowe.

Z deportacjami troszeczkę namieszałeś, ale to dalej

Ludność białoruska była w Wilnie marginalna, sowiecka propaganda tego nie zmieni. W swoim pierwszym poście na forum napisałem nieco o strukturze narodowościowej tego miasta:

Wg spisu powszechnego w 1916 roku (spis niemiecki) Polaków było 53,7%, Żydów 41,4%, Litwinów 2,1%. W 1931 roku Polaków było już 65,9%, Żydów 28% a Litwinów 0,8%. Nawet jesli te dane (podejrzewa się, że spis z 1931 roku był sfałszowany) nie do końca są prawdziwe, to i tak żywioł litewski w Wilnie był marginalny.

Deportacje w przypadku Wileńszczyzny mają niewielkie znaczenie. Przypomnijmy, że deportacje obywateli polskich (bo różne narodowości) odbywały się w 4 falach (1, 2, 3, 4 deportacja). Skoro więc Wileńszczyznę zajmują Sowieci 15 czerwca 1940 roku, a trzecia deportacja miała miejsce właśnie w czerwcu, to logicznie rzecz biorąc, mało prawdopodobne jest aby objęła ludność Wileńszczyzny. Czyli mogła to być jedynie czwarta deportacja, która miała miejsce w okresie maj-czerwiec 1941. Zresztą skierowana ona była głównie na tereny krajów nadbałtyckich (nie tylko nas deportowano). Liczby są o tyle trudne do oszacowania, że nie posiadamy dokładnych danych. Szacuje się, że z całej Litewskiej SRR (czyli w tym z Wileńszczyzny) deportowano ok. 12,6-13,2 tys. osób, z tego z terenów należących przed wojną do II RP - ok. 2400 osób, więc niewiele, bez większego wpływu na strukturę narodowościową regionu. Niestety, nie znamy dokładnie struktury narodowościowej tych wywiezionych.

Wprawdzie na Wikipedii napisano, że z Wileńszczyzny wywieziono ok. 35 tys. osób, ale nie ma tam podanego źródła, więc nie wiem skąd wikipedysta to wytrzasnął. Ja korzystałem z opracowań Stanisława Ciesielskiego.

Nie chcę teraz dyskutować liczby łącznie deportowanych w okresie 1940-1941 z całego okupowanego przez ZSRR terytorium, bo to OT, ale o czymś też świadczy liczebność armii Andersa. Skądś Ci ludzie w ZSRR się wzięli, byli to młodzi mężczyźni, a przecież deportowano całe rodziny. To tak na marginesie.

Pozdrawiam.

[ak_2107]

Nie chcę teraz dyskutować liczby łącznie deportowanych w okresie 1940-1941 z całego okupowanego przez ZSRR terytorium, bo to OT, ale o czymś też świadczy liczebność armii Andersa. Skądś Ci ludzie w ZSRR się wzięli, byli to młodzi mężczyźni, a przecież deportowano całe rodziny. To tak na marginesie.

Faktycznie OT.

A wiekszosc u Andersa wziela sie stad - 17 wrzesnia 1939:

Armia Czerwona wzięła do niewoli 250 tysięcy żołnierzy, w tym około 18 tysięcy oficerów, ok. 7 tysięcy żołnierzy poległo lub zginęło po wzięciu do niewoli. W walkach zginęło około 3 tysięcy żołnierzy, ok. 10 tysięcy było rannych.

[Vissegerd]

ak_2107, co do jeńców, masz rację, choć nie do końca, ale po kolei.

Rosyjscy historycy na podstawie danych archiwalnych ustalili, że wojska frontu Białoruskiego wzięły do niewoli 60 202 ludzi, wojska frontu Ukraińskiego 392 334. Inne, rosyjskie dokumenty znowuż podają, że na froncie Ukraińskim wzięto do niewoli 384 095 osób. Po analizie, rosyjscy historycy doszli do wniosku, że łączna liczba wziętych do niewoli to ok. 400-430 tys. ludzi.

Jednak bardziej dokładna analiza polskich dokumentów i informacji dot. WP w drugiej połowie września weryfikuje bezlitośnie te dane, dochodząc do liczby podanej przez Ciebie. Szacuje się, że łącznie było to 232-255 tys. osób (za: Czesław Grzelak, "Kresy w czerwieni 1939", Warszawa 2008, str. 393-395).

Różnica bierze się stąd, że w pierwszych dniach agresji wziętych do niewoli po prostu wypuszczano, bo nie były przygotowane ani służby jenieckie, ani etapy, ani punkty zborne, itd. Dopiero po 20 września się to zaczęło zmieniać. Sporo by opowiadać, ale znowu OT.

Tu się więc zgadzamy. Jest tylko jedno ale... Zdecydowaną większość z tych ludzi (szeregowcy, część podoficerów) puszczono potem do domów

Mogli się więc znaleźć u Andersa, ale jako część ludności deportowanej, bo z obozów jenieckich (czy też innych miejsc przeznaczenia, bo część jeńców wykorzystano do pracy) trafiło do Andersa ok. 25 tys. ludzi. Wynika z tego, że ponad 200 tys. zwolniono. Oczywiście, zapewne wśród później deportowanych przez Sowietów obywateli polskich znaleźli się i wcześniejsi jeńcy.

Tym nie mniej, masz rację, zapomniałem o tych jeńcach, a stanowili przecież zaczątek armii. Nie zmienia to jednak faktu, że deportacje na Wileńszczyźnie były znikome, co intuicyjnie wyczułeś (albo miałeś taką wiedzę).

Pozdrawiam.

[1234]

Z czystej ciekawości-jacy ludowcy byli w owym "sztabie okręgu"? I jakiej organizacji, bo o utworzeniu Okręgu ZWZ-AK jest mowa w nastepnym zdaniu, z czego wynika, że to było później (ale to może tylko się czepiam). Nie sądzę, aby ludowcó była tam jakas liczba, biorąc pod uwagę "wpływy" tego środowiska na tym terenie.

[Wolf]

Wypada powatpiewac w te dane. Po pierwsze znacznie odbiegaja od oficjalnych danych dot. udzialu

Polakow wsrod przedwojennej ludnosci Wilenszczyzny, po drugie jesli uwzglednic deportacje Polakow

w latach 1940 - 1941 (a przynajmniej polskie szacunki) to liczba 70 % procent ludnosci Wilenszczyzny

jako potencjal mobilizacyjny polskiego ruchu oporu na tYm terenie jest ewidentnie zawyzona.

Chyba ze wlozymmy miedzy bajki dane o 250 - 300 000 Polakow deportowanych

do ZSRR z tamtych okolic.

Owszem-dane o 250-300 tysiącach deportowanych z tych okolic (tzn wileńszczyzny)można włożyć między bajki.Na wileńszczyznie była jedna(przerwana w trakcie )masowa deportacja-w VI 1941.

A niemiecki spis z początku 1943roku (dość rzetelny)wykazywał 60% ludności polskiej.

Co do danych przedwojennych-ostatnie są z 1931roku i np Białorusini czy Litwini oskarżali władze o masowe zafałszowywanie ich oraz administracyjne naciski jest też skomplikowana kwestia Polaków mojżeszowego wyznania....

Te dane o 18% Litwinów-to albo brednia albo liczenie(i mnożenie)litewskiej emigracji z Litwy Kowieńskiej okresu po 5 X 1939.

Edytowane 16 Styczeń 2009 przez Wolf

[Wolf]

Może troszeczkę rozruszam temat.

Odnośnie tego, która okupacja była najcięższa/najgorsza, zdecydowanie najlepiej było pod okupacją litewską.

Nie zapominaj że ani Litwini(dla których en masse było to wyzwolenie po 19 latach okupacji)ani gros Białorusinów i Żydów(dla których była to zmiana gospodarza w nie-ich państwie)nie uważali tego okresu za okupację.

A co do pytania-to jest to patrzenie przez polskie okulary.

Inna była sytuacja(i inna jej ocena)Polaków,inna Żydów(dla których masy okres 1939-1941 nie był okupacja),jeszcze inna Litwinów,Białorusinów czy Rosjan(a propos Białorusinów i Rosjan-patrz nastawienie Żydów).Białorusini,Rosjanie i niedobitki Żydów okres 1944 traktowali jako wyzowlenie

Edytowane 16 Styczeń 2009 przez Wolf