Bitwa pod Trzcianem - 27/06/1629

[Kadrinazi]

Bitwa pod Trzcianem (Honigfelde) uznawana jest powszechnie za największe zwycięstwo hetmana Koniecpolskiego i jedną z niewielu porażek Gustawa II Adolfa. Wystarczy przeczytać poniższy opis, by nasze serce uradowały 'przewagi' husarii na masakrowaną szwedzką jazdą:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Trzcian%C4%85

Czy jednak na pewno była to tak jednostronna bitwa? Poniżej trochę informacji z punktu widzenia drugiej walczącej strony, może stanie się to początkiem interesującej dyskusji?

Armia szwedzka w bitwie pod Trzcianem:

Naczelna komenda - Gustaw II Adolf

Straż przednia: Feldmarszałek Herman Wrangel

reg. Wulfa Heinricha von Baudissina (niemieccy najemnicy – ex-duńscy arkebuzerzy): 1150 ludzi w 12 kompaniach

fiński skwadron Hansa Ekholta: 561 ludzi w 5 kompaniach

szwadron najemnych kirasjerów ppłk. Hansa Wrangla: 450 ludzi w 4 kompaniach

Kolumna główna: pułkownik Zacharias Pauli

szwedzko-niemiecki skwadron Zachariasa Pauli: 308 ludzi w 3 kompaniach (niemiecka kompania kirasjerów + dwie szwedzkie kompanie rajtarow z Reg. Södermanland)

fiński skwadron Reinholda Anrepa: 300 ludzi w 3 kompaniach

Total: 708 Cavalry

Straż tylna: Margraf reński Otto Ludwig

regiment najemny margrafa reńskiego Otto Ludwiga(niemieccy najemnicy – ex-duńscy arkebuzerzy) : 1450 ludzi w 12 kompaniach

regiment najemny Christofera von Hünicken (niemieccy najemnicy – ex-duńscy arkebuzerzy) : 500 ludzi w 5 kompaniach

50-60 muszkietetow

10 dział ‘skorzanych’

Tabor i artyleria:

dwie kompanie kirasjerów gwardii – Feldmarszałka pod Francois de Sacin i Lasska von Oppel: razem 250 ludzi

skwadron Johanna Streiffa von Launenstein: 500 ludzi w 5 kompaniach

+ piechota:

skwadron Hansa Georga aus dem Winckel - 300 muszkieterów z Żołtego regiment najemnego

skwadron Johna Hepburna - 600 muszkieterów z Zielonego, Niebieskiego i Czerwonego regimentow najemnych

szwedzki skwadron Lennarta Torstenssona: 360 muszkieterów

Szwedzkie źródła w ocenie sił polsko-cesarskich opierają się na informacjach von Arnima (w nawiasie dane ze strony polskiej)– 700 husarii (1200), 1000 jazdy kozackiej (1300), 2000 (2000) jazdy cesarskiej.

Kilka faktów które zupełnie nie pokrywają się z tymi o których piszą polskie opracowania:

- ‘król Gustaw II Adolf uratowany z rąk polskiej husarii przez szarże rajtarów szwedzkich Erika Soopa’ – niestety niemożliwe, Erik Soop był wtedy w Szwecji, w Prusach były tylko dwie kompanie jego regimentu, obydwie w pobliżu Gdańska

- ‘wśród zabitych oficerów szwedzkich są margraf reński i Johan Wrangel, syn feldmarszałka’ – zabitym ‘margrafem’ był Johan Vilhelm, młodszy brat Otto Ludwiga, służący zresztą jako rotmistrz w regimencie brata. Johan Wrangel nie mogł zginąć pod Trzcianem – nie służył bowiem jeszcze w armii, mając w 1629 roku dopiero 13 lat... Zginął natomiast podpułkownik Hans Wrangel (popularne nazwisko)

- ‘zagłada szwedzkiej jazdy, straty od 1000 do 1500 zabitych Szwedów’ - porażka szwedzka na pewno była dotkliwa, ale raczej nie aż tak. Piechota szwedzka, poza oddziałkiem muszkieterów, nie poniosła strat (wycofała się do Sztumu), natomiast co do strat jazdy szwedzkiej, poniżej różnica sił kawalerii (porównanie listy z maja 1629 i końca czerwca 1629 roku), najpierw polegli i zmarli, potem chorzy, ranni i pozbawieni koni:

Baudissin: 47/253

Ekholt: 4/173

Wrangel: 7/65

Pauli: 43 /27

Anrep: prawdopodobnie 33/ 69

Rheingraf: 299/198

Hünicken: 18/73

Kirasjerzy gwardii: 22/40

Strieff: 6/154

Wysoki odsetek chorych i pozbawionych koni może wynikać też z nader trudnych warunków panujących w obozie szwedzkim pod Malborkiem.

Jak widać największe straty poniosł regiment margrafa reńskiego, ktory przyjął na siebie pierwsze w bitwie uderzenie husarii. Niskie straty Finow Ekholta są proste do wytłumaczenia - jak tylko zaatakował ich polska jazda natychmiast dali dyla, nie biorąc udziału w dalszej fazie bitwy.

[Tofik]

Mam pytanie, czy wiadomości o sprawnym ucinaniu rąk rajtarów szwedzkich przez kozaków jest prawdziwa?

A co do Twoich danych Kadrinazi - co najważniejsze, w niewielkim stopniu umniejsza to umiejętnościom Koniecpolskiego, a to (dla mnie) najważniejsze

[Kadrinazi]

Sprawy z ucinaniem rąk nie znam - o co chodzi?

Nie jest moim celem umniejszanie sukcesu Koniecpolskiego (w końcu w otwartym boju pokazał klasę i pokonał Lwa Połnocy) niemniej jednak wypadałoby nieco skorygować mit tej bitwy.

Co ciekawe, w szwedzckich źrodłach duży nacisk kładzie się na udział rajtarii cesarskiej von Arnima w przebiegu bitwy.

[Tofik]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Trz...85#Podsumowanie

Jest tutaj o tym mowa np. tutaj, wspomina o tym również Podhorodecki.

[Kadrinazi]

A to ciekawe Poszukam u Szwedow, może coś o tym znajdę.

Gustaw II Adolf tak bardzo chciał ukryć swoją porażkę, że w liście pisanym po bitwie podał tylko liczb 200 własnych zabitych, zaniżał jak mogł.

[ Dodano: 2008-10-31, 09:27 ]

Mam pytanie, czy wiadomości o sprawnym ucinaniu rąk rajtarów szwedzkich przez kozaków jest prawdziwa?

W materiałach szwedzkich o sprawie ucinania rąk niestety nic nie ma. Cała anegdota ma jeden słaby punkt - szwedzccy rajtarzy oszczędzaliby raczej pistolety (ktore ciężko było nabić w gorączce walki) na lepiej opancerzone cele (husarzy i jazdę cesarską) niż lekkozbrojna jazda typu kozackiego :mrgreen: Być może kilka rąk zostało uciętych (w końcu Polacy byli jednak lepsi w machaniu szablą) ale nie robiłbym z tego wielkiej afery.

[Kadrinazi]

Zastanawiam się czy dotrwał do naszych czasów dokładniejszych spis chorągwi koronnych które wzięły udział w bitwie pod Trzcianą? W liście hetmana Koniecpolskiego pisanym kilka dni po bitwie 'z nazwy' wymienione są raptem trzy:

- hetmańska - to zapewne husaria, nie kojarzę by hetman 'rotmistrzował' chorągwi kozackiej

- królewicza Władysława - to chorągiew husarska

- Łysakowskiego - z lektury listu domyślam się (może błędnie?) że chodzi o kozacką.

Czy ktoś z Was kojarzy może takowy spis?

[Radosław Sikora]

Pełnego wykazu chorągwi nigdzie nie widziałem. Natomiast są wzmianki to tu, to tam, o niektórych chorągwiach, które brały udział w bitwie. Np. Piasecki pisze o chorągwi husarskiej Marcina Kazanowskiego, która tam walczyła (w niej chorążym był krewny kronikarza - Mikołaj Piasecki).

[Kadrinazi]

Tego się obawiałem no nic, biednemu zawsze wiatr w oczy. Podobne problemy miałem już z Górznem. Dzięki za odpowiedź.

[Kadrinazi]

Kwestia liczebności sił sprzymierzonych w bitwie.

Hoppe w Geschichte des ersten schwedisch-polnischen Krieges in Preussen : nebst Anhang (str. 412) podaje siły polskie na 700 husarzy i 1000 kozaków, jest to najprawdopodobniej oparte na szacunkach von Arnima. Biskup Paweł Piasecki w swej kronice (str. 340) podaje informacje o 1300 husarii (w 8 chorągwiach) i 1200 kozakach (w 9 chorągwiach). W wyprawie wzięły także udział oddziały dragonów, które obsadziły przeprawę przez Liwe. Udało mi się zidentyfikować jedynie cztery chorągwie:

- husarska hetmana Koniecpolskiego

- husarska królewicza Władysława

- husarska Marcina Kazanowskiego (podziękowanie dla Radka Sikory za trop )

- kozacka Łysakowskiego

Sam hetman Koniecpolski nie był zbyt wylewny w opisywaniu swych sił w listach napisanych po bitwie, stąd poza identyfikacją trzech chorągwi jego zapiski nie rzucają dodatkowe światła na sprawę. Oczywiście otwartą pozostaje kwestia, czy Piasecki podaje stan etatowy czy faktyczny chorągwi – niemniej jednak na to pierwsze mogłyby wskazywać podejrzanie wysokie liczby w porównaniu z ilością chorągwi (odpowiednio 162.5 żołnierza/chorągiew husarii i 133.3 żołnierza/chorągiew kozacką). Biorąc pod uwagę wysokie straty jakie poniosły wojska koronne pod Górznem na początku roku (a wszystkie cztery zidentyfikowane chorągwie wymienione są pośród zeznań polskich jeńców wziętych do szwedzkiej niewoli podczas bitwy), a także masowe opuszczanie przez nieopłaconych żołnierzy swoich oddziałów zimą i wiosną 1629 roku nie wydaje się, by chorągwie mogły mieć tak wysokie stany faktyczne. Oczywiście te liczby można tłumaczyć jeszcze w inny sposób – np. chorągwie zostały wzmocnione żołnierzami z oddziałów które nie wzięły udziału w bitwie lub też Piasecki podał błędną liczbę chorągwi. Paradoksalnie jednak szacunki von Arnima, podane przez Hoppego, wydają się bardziej wiarygodne jako stan rzeczywisty 17 chorągwi podanych przez Piaseckiego.

Nieco łatwiej (w oparciu o kronikę Hoppego i informacje z SK) zidentyfikować kawalerię cesarska która wzięła udział w bitwie - w tym okresie von Arnim miał pod komendą 28 kompanii jazdy:

Regimenty:

- kirasjerzy Diuka Heinricha Juliusa von Sachsen-Lauenburg (reg. zwany Alt-Sachsen)– 10 kompanii

- arkebuzerzy Hansa Georga von Arnima – 5 kompanii

- arkebuzerzy hrabiego Ernsta Georga von Sparra – 5 kompanii

- arkebuzerzy hrabiego Heinricha von Schlicka – 5 kompanii

- oddział wydzielony z regiment kirasjerów diuka Heinricha Juliusa von Sachsen-Lauenburg (reg. zwany Neu-Sachsen) – 3 kompanie, było to jednak prawdopodobnie kompanie arkebuzerów.

Etatowo kompania jazdy cesarskiej miała ok. 100 żołnierzy (różnie to wyglądało zależnie od regimentu). Biorąc pod uwagę straty marszowe i typowe w okresie wojennym przypadki (dezercje, niepełne stany, etc) jedyna informacja o liczebności kawalerii cesarskiej w bitwie pod Trzcianą – 2000 ludzi – wydaje się wiarygodna, nawet w przypadku gdy w walkach wzięło udział 24 kompanie (jak napisał Hoppe) czy nawet wszystkie 28 kompanii korpusu.

[Kadrinazi]

Zastanawia mnie liczba 150 poległych Polaków, których możemy znaleźć w opracowaniach. Być może jest to tylko kwestia przecinka

http://kadrinazi.blogspot.com/2010/10/stra...26-1629_12.html

[Kadrinazi]

Poprawiłem datę bitwy - oczywiście był to 27 czerwca 1629 roku, a nie 25 czy 26 jak powtarzają niektóre opracowania

[Kadrinazi]

Z okazji rocznicy bitwy pod Trzcianą (tak, to dzisiaj, a nie 25 czerwca...) chciałbym udostępnić artykuł z mojej książki, dotyczący zagadnienia strat szwedzkich w tej bitwie. Mam nadzieję, że zainteresuje Czytelników, a może nawet zachęci do zapoznania się z całością pracy. Niestety nie mogę do podpiąć do posta, zachęcam więc do ściągnięcia z tematu o książce na historykach.org:

http://www.historycy.org/index.php?showtopic=100982&st=30&p=1215506entry1215506

[Roman Różyński]

Odnośnie strat polskich, cytat który podałeś na blogu:

"Więźniów sto kilkadziesiąt pojmanych u naszych, trupów tylko półtorasta w pierwszej tylko potrzebie znaleziono pobitych w pogoni i we dwóch wsiach bardzo wiele. "

jest dla mnie oczywisty nawet gdyby nie było przecinka lub stał w innym miejscu (nieraz spotykałem się ze złym stawianiem tego znaku) , to tylko półtorasta trupów w żadnym razie nie może odnosić się do zwycięzców , zwłaszcza że to sugerowałoby także że i druga część o strtach w pogoni odnosi się do naszych a w pościgu zwycięscy ponoszą minimalne straty o nie bardzo wielkie.