Ustrój Bizancjum

[Narya]

Niby rządził samowładnie cesarz, ale występowali obok niego patriarchowie i rząd konstantynopolitański. Czym ten rząd był, z kogo się składał? Jaką rolę odgrywał senat? Jak wyglądała struktura administracyjna Bizancjum?

[Estera]

Mango podaje, że najbardziej charakterystyczną cechą ustroju Cesarstwa Bizantyńskiego była "wszechogarniająca potęga władzy centralnej". Władzę mogły osłabić np. opóźnienia w wykonywaniu rozkazów czy też korupcja. Teoretycznie władza cesarza nie miała ograniczeń- oprócz boskich oczywiście. Jednak cesarz zawdzięczał władzę pewnym czynnikom- dziedziczności, wyborowi poprzednika bądź wpływowej grupy, rebelii. Mango stwierdził, że zastanawiającym jest fakt braku rozwiniętej teorii sukcesji. Władzy w każdym bądź razie nie sprawował samodzielnie. Miał zaplecze w postaci ministrów wybieranych na jego życzenie, ("rzeczywista władza, jaką sprawowali, nie znajdowała odbicia w ich tytułach" * ). Rola cesarza i ministrów zależała od charakteru władcy. Mango zaznacza: "W praktyce bywało tak różnie, że lepiej mówić o sprawowaniu władzy przez pałac cesarski niż przez cesarza".

* C. Mango, "Historia Bizancjum".

[Narya]

Tak, ale wydaje mi się, że rząd konstantynopolitański to po prostu senat, lub wpływowe grupy. Bizancjum było cesarstwem rzymskim nawołującym tradycją do Rzymu starożytnego. Ja nie mam (mieszkam gdzie mieszkam...) dostępu do pracy Mango, mam ogromną prośbę Estero mogłabyś sprawdzić co pisze o senacie bizantyjskim? Porównałbym sobie z treścią u Zakrzewskiego. Z góry dzięki.

[Estera]

Nie czytałam "Historii Bizancjum" Mango od deski do deski. Potrzebowałam po prostu przejrzeć tę książkę w celach maturalnych. Natknęłam się na wzmiankę, że elekcja nowego władcy była oznajmiana przez aklamację ze strony armii i ze strony senatu. Czyli senat brał w taki sposób udział w drodze nowego władcy na tron. Cesarzem zostawało się z woli Boga, następnie była aklamacja, na końcu zaś religijna ceremonia koronacji (od V w.).

[Regulus]

Oczywiście przez większość istnienia Bizancjum władza centralna w istocie była bardzo potężna, zwłaszcza w porównaniu z Europą Zachodnią, to należy zauważyć, że co najmniej od XI wieku w cesarstwie zaczyna się proces feudalizacji. Zresztą przez cały ten okres w Bizancjum toczył się spór o władzę między arystokracją urzędniczą a ziemską (wojskową), z którego ostatecznie zwycięsko wyszła ta druga. Komnenowie, ci wielcy cesarze, swą władzę opierali na systemie pronoi czyli feudałach. Do Manuela jakoś to się trzymało, ale potem nastąpił krach, który prędzej czy później musiał nastąpić. Panowanie Izaaka II to okres zupełnego upadku autorytetu władzy centralnej.

[Narya]

Regulus, może mniej konfliktów na linii administracja - wojsko (choć istniały okręgi wojskowe jako podstawa biurokracji Bizancjum), to więcej konfliktów było na szczeblu rządu centralnego w stolicy. Basileus musiał walczyć z różnymi stronnictwami, senatem, rodami i patriarchą, aby coś ugrać w swojej polityce.

[Regulus]

Konflikty na szczeblu centralnym, w stolicy, walki kamaryli dworskich oczywiście były jak i zresztą zawsze w tym państwie - dla scentralizowanych despotii jest to coś naturalnego. Mówiąc o konflikcie arystokracji urzędniczej z wojskową mam na myśli nie konkretne stronnictwa lecz wielkie grupy, które łączyły podobne interesy. To był spór nie o to, który dworak czy generał sięgnie po purpurę, lecz o to, która część społeczeństwa osiągnie dominacje, spór wręcz o charakter samego państwa.

[Narya]

Czy ja wiem, czy istniało jakieś silne "lobby" grup społecznych na władzę cesarską.. Bardziej walki polityczne rozgrywały się między rodami, które kupowały poparcie takich a nie innych grup, które miały być tylko środkiem do powiększenia swoich wpływów czy nawet zdobycia władzy.

W każdym bądź razie okręgi administracyjno-wojskowe były przestarzałe w państwie. Myślę, że to one powodowały, że biurokracja pączkowała do niebotycznych rozmiarów.

[puella]

Cesarzem zostawało się z woli Boga[...].

No i w tym chyba największy problem był. Cesarstwo nie miało legalnej metody na zmianę panującego. Władca z woli boskiej na tronie zasiadał, w chwili, kiedy dochodziło do nielegalnej próby przejęcia władzy, oznaczało to jak nic, że opatrzność boska przestała nad cesarzem czuwać.

I tak nielegalny uzurpator legalnie władzę przejmował. Uzurpatorem do końca był wtedy, gdy przegrał oczywiście.

[puella]

Tak, ale wydaje mi się, że rząd konstantynopolitański to po prostu senat, lub wpływowe grupy. Bizancjum było cesarstwem rzymskim nawołującym tradycją do Rzymu starożytnego.

Senat ważny był, ale czy posiadał władzę legislacyjną i nominacyjną (no tutaj coś można by było znaleźć)?

Z tym nawoływaniem do tradycji rzymiaków, to w stosunku do władzy, tak se było.

Czy np. doszło do wykształcenia systemu arystokracji rodowej jak to w Romie było?

Władza cesarska za silna była, rotacje urzędnicze za częste.

[Narya]

Rody arystokratyczne jednak miały znaczny wpływ na rząd bizantyjski. Może nie była to władza czy wpływy formalne, ale jednak. Basileusowie musieli zabiegać o poparcie rodów, jeżeli chcieli coś ugrać.

[Furiusz]

Może tak nieco na uboczu głównego tematu ale warty uwagi cytat: Można zatem zaryzykować hipotezę, że urzędnicy cywilni oraz wojskowi przybierali ten predykat [Flavius] sami, dla zaznaczenia swojego statusu publicznego: ludzi należących do aparatu państwowego. J. Prostko-Prostyński, Późnoantyczni Flavii: nowi obywatele rzymscy? ,"U Schyłku starożytności. Studia źródłoznawcze" t.12 (2013), s.99

Podobnie B. Salway, What's in a Name? A survey of Roman onomastics Practice from c. 700 B.C. to A.D. 700, "Journal of Roman Studies" t.84 (1994) - s.138 i przypis 88 na tej stronie - gdzie uważa on, że tytuł (bo tak by to trzeba było nazwać chyba) Flavii towarzyszył nadaniu odpowiedniej rangi urzędniczej.

Podobnie J. G. Keenan, The Names Flavius and Aurelius as Status designations in Later Roman Egypt, "Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik" t. 13 (1974), s.283-304

oba teksty dostępne na Jstor.

[secesjonista]

Zresztą przez cały ten okres w Bizancjum toczył się spór o władzę między arystokracją urzędniczą a ziemską (wojskową)

Tylko skąd taki podział?

Posiadanie ziem nie czyni arystokracji ziemskiej z wojskowych, arystokracja urzędnicza w znacznie większym stopniu była posiadaczem ziemskim i z tego tytułu czerpała profity.

Nie wiedzieć czemu Narya uparł się na podkreślanie znaczenia Senatu, li tylko z powodu formalnej konieczności zaakceptowania wyboru danego władcy. A jak często Senat takiej akceptacji nie dał?

Wypada też spojrzeć kto wchodził w szeregi Senatu: członkowie rodziny królewskiej, osoby zasłużone czy po prostu takie które władca chciał przekupić - bo z tego grona wybierano wyższych urzędników. Tyle, że większość urzędów nie miała oznaczonego czasu trwania i w każdej chwili mógł się spodziewać odwołania. W okresie początkowego Bizancjum o wiele istotniejszą rolę pełniło Sacrum Consistorium, a Senat w zasadzie spadł do charakteru... rady miejskiej.

Większy wpływ od Senatu, na wybór (bądź upadek) władcy miał choćby comes domisticorum, a na zarządzanie sprawami wewnętrzymi państwa, powiedzmy: praepositus sacri cibuli.