A

[Pancerny]

Ambulanse - pojazd skonstruowany przez Dominique Larrey'a, dla polepszenia warunków transportu rannych żołnierzy. Pomysł Larrey'a zastosowano dopiero w 1797 roku podczas pierwszej kampanii włoskiej.

[Estera]

Autun- w Autun znajdowało się kolegium, do którego 1 01 1779 przybył Napoleon wraz z bratem Józefem. Od tego momentu do 21 04 1779 Napoleon miał czas na naukę francuskiego. Z Auxonne 15 05 1779 trafił do Brienne (w międzyczasie przebywał także na zamku Thaisy-le-Desert).

Auxonne- miejsce stacjonowania pułku, w którym służbę wojskową odbywał młody Napoleon. Pułk do Auxonne przeniósł się z Valence.

Aurel Pierre- właściciel księgarni, w której Napoleon kupował książki stacjonując w Valence. Księgarnia znajdowała się po drugiej stronie ulicy miejsca zamieszkania Napoleona.

[adam1234]

Arcis-sur-Aube- wieś nad rzeką w Aube w północnej Francji. Miejsce ostatniej bitwy kampanii 1814 roku. Bitwa została stoczona w dniach 21-22 marca między armią frnacuską pod dowództwem Napoleona (21 III - 18 000-23 000, 22 III - 28 000, straty: 3 000) a armią Sprzymierzonych pod dowództwem Schwarzenberga (21 III - 20 000, 22 III - 80 000, straty: 4 000), zakończona porażką Francuzów. Cała bitwa była wypadkową operacji, która miała odciąć Schwarzenberga od Stasbourga, Bluchera od Bazylei a Napoleona połączyć z garnizonami w Verdun i Metzu oraz w dalszej przyszłości z Marszałkiem Augerau. Aby ta operacja się powiodła zasadnicze znaczenie miało przeprawienie się przez rzekę Aube, a najlepszy most był w miejscowości Arcis-sur-Aube (mimo wszystko gen. Sebastiani przeprawił się na drugi brzeg już w miejscowości Planey), dlatego Napoleon zarządził koncentrację na miejscowości Troyes i Arcis. W wyniku przedbitewnych manewrów Napoleona udało mu się całą armią połaczyć już na drugim brzegu Sekwany pod miejscowością Torcis le-Grand (z wyjątkiem Macdonalda i Gerarda). W tym momencie, a była godz. 13, na Frasncuzów uderzyła konnica Sprzymierzonych. Francuzi nie potrafili jej powstrzymać (dowodził Ney, a sam Cesarz musiał używać szpady) i dopiero przybycie Gwardii Cesarskiej pod dowództwem Frianta uratowało sytuacją - swoją drogą ze strony Francuzów walczyła awangarda. W tym samym czasie Napoleon, prawdopodobnie szukając śmierci, umyślnie najechał na pocisk od haubicy, jednka zginął tylko jego koń. Do końca tego dnia walki wokół Torcy le-Grand i Torcy le-Petit nasilały się, Francuzi brali górę. Ostatecznie te wsie odebrał polski pułk nadwiślański, był to ostatni wielki czyn Polaków w Epoce, wcześniej Cesarz schronił się w jego czworoboku i stwierdził, że czuje się w nim bezpiecznie, bo to batalion Polaków. Nadwiślańczycy ani razu nie dali ognia (wg Gembarzewskiego, Kirkor i Kukiel twierdzą zupełnie coś przeciwnego), odpierając wszystkie ataki bagnetami. I tak zapadła noc. Francuzi tego dnia zwyciężyli, dlatego Napoleon postanowił kontynuować walkę. Nie zdawał sobie sprawy z tego, że Sprzymierzeni użyli jedynie trzeciej części sił. Z resztą Schwarzenberg myślał podobnie, Franzuzi tego dnia dokonywali cudów. Kolejnego dnia walka została wznowiona dopiero około południa. Napoleon pchnął Oudinot'a i Ney'a na południe, wtedy uzmysłowił sobie liczbę Sprzymierzonych. Napoleon zdał sobie sprawę z przewagi sytuacji i rozpoczął odwrót przez Arcis i most pontonowy w Vilette. Od pół do drugiej armia francuska była w pełnym odwrocie, ale dopiero ok. 15.30 Sprzymierzeni ruszyli z natarciem, jednak wtedy już większość armii była po drugiej stronie rzeki, została tylko ariergarda pod Oudinot'em, która przebiła się do głównych sił i zburzyła mosty. Od razu po bitwie Napoleon podjął uderzenie na St. Dizier, ale to i tak było na nic, bo 28 III padł Paryż. Ogółem bitwa wystawia wspaniałą opinię zdolnościom dowódczym Napoleona i mizerną Schwarzenbergowi, jednak można go usprawiedliwać wspaniałą postawą armii Cesarza.

[Kadrinazi]

Atlante – hiszpański okręt liniowy (74 działa) biorący udział w bitwie u Przylądka Św. Wincentego (14/02/1797)

Atocha – hiszpańska fregata (34 działa) biorąca udział w bitwie u Przylądka Św. Wincentego (14/02/1797)

Audacious - brytyjski okręt liniowy (74 działa) dowodzony przez kapitana Goulda wziął udział w bitwie pod Abukirem (01/07/1798)

Alexander- brytyjski okręt liniowy (74 działa) dowodzony przez kapitana Balla wziął udział w bitwie pod Abukirem (01/07/1798)

Aquilon - francuski okręt liniowy (74 działa) dowodzony przez kapitana Thevenarda wziął udział w bitwie pod Abukirem (01/07/1798)

Artemise L’ - francuska fregata (36 działa) dowodzona przez kapitana Estandleta wzieła udział w bitwie pod Abukirem (01/07/1798)

Ardent - brytyjski okręt liniowy (64 działa) dowodzony przez kapitana Bertie wziął udział w bitwie pod Kopenhagą (02/04/1801)

Agamemnon - brytyjski okręt liniowy (64 działa) dowodzony przez kapitana Fancourt wziął udział w bitwie pod Kopenhagą (02/04/1801), pod kapitanem Berry w eskadrze Nelsona pod Trafalgarem (21/10/1805)

Amazon – brytyjska fregata (38 dział) dowodzona przez kapitana Riou wzięła udział w bitwie pod Kopenhagą (02/04/1801), w eskadrze Nelsona pod Trafalgarem (21/10/1805)

Arrow - brytyjski slup (30 dział) dowodzony przez komandora Boltona wziął udział w bitwie pod Kopenhagą (02/04/1801)

Aggerhus – duński okręt (15 dział) dowodzony przez kapitana Fastinga wziął udział w bitwie pod Kopenhagą (02/04/1801)

Ajax - brytyjski okręt liniowy (74 działa) pod kapitanem Pilfordem z eskadry Nelsona w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805)

Achilles - brytyjski okręt liniowy (74 działa) pod kapitanem Kingiem z eskadry Collingwooda w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805)

Africa - brytyjski okręt liniowy (64 działa) pod kapitanem Digby z eskadry Nelsona w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805)

Aigle - francuski okręt liniowy (74 działa) w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805), zdobyty przez Brytyjczyków, zatonął w wyniku uszkodzeń w drodze do Anglii

Argonaute - francuski okręt liniowy w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805)

Achille - francuski okręt liniowy (74 działa) pod kapitanem Denieport w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805), zatonął po eksplozji prochów w bitwie

Argus - francuski okręt liniowy w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805)

Algeciras – francuski okręt liniowy (74 działa) w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805), zdobyty przez Brytyjczyków, odbity przez załogę francuską w drodze do Anglii

Argonauta - hiszpański okręt liniowy w bitwie pod Trafalgarem (21/10/1805), zdobyty przez Brytyjczyków, zatonął w drodze do Anglii

[Estera]

Agoult Charles d` - oficer Legii Północnej, który opisał panoramę oblężenia Gdańska następująco:

Widok, jaki rozciągał się z tych wzgórz, robił wrażenie i wzbudzał podziw. Mieć przed oczami te okopy, te wszystkie umocnienia, z których bez przerwy padały strzały działowe i karabinowe, dziesiątki tysięcy ludzi w ogromnych przykopach; i na każdym kroku baterie z dzielnymi kanonierami ukrytymi za szańcami z faszyny i ziemi, całkiem bezradnymi wobec ryjących je pocisków. Na lewo mieliśmy widok naszych obozów. Wisła, Fort Wisłoujście i Bałtyk, na którym mijały się okręty rosyjskie i angielskie. Magiczny spektakl wielkości Boga oraz siły ludzkiego geniuszu.

Almonde Cornelius von- kupiec, w którego domu przy Długim Targu mieszkał Napoleon w Gdańsku od 1 czerwca 1807 r. do południa dnia następnego.

[Kadrinazi]

Alvinczi (Alvintzy) von Borberek Josef (1735-1810) - austriacki generał pochodzący z Siedmiogrodu, zwyciężył Francuzów pod Neerwinden w 1794 roku, pokonany przez generała Bonaparte w bitwach pod Arcole i Rivoli

Auffenberg Franz Xavier (1744-1815) – austriacki generał, dowódca korpusu rozbitego przez Francuzow pod Wertingen (08/10/1805)

Alcaini, Johann Baptist Graf (1748-1799) – austriacki generał, dowodził pod Martinsbruck i Nauders, a także oblężeniem Torton (wszystkie starcia w 1799 r.), gdzie został ranny, w następstwie której to rany zmarł.

[Estera]

Anrep Reinhold von- dowódca jazdy prawego skrzydła armii rosyjskiej w bitwie pod Morągiem (25 01 1807 r.). Poległ- francuska kula trafiła go w czoło.

Anrep Joseph (Josif Romanowicz) von- syn Reinholda von Anrepa, generał armii rosyjskiej. W 1852 r. jako pułkownik ufundował swemu ojcu pomnik. Pomnik wysoki jest na ok. 3,5 m; jest na nim umieszczona tablica opisująca po niemiecku i rosyjsku śmierć generała Reinholda von Anrepa. Pomnik przetrwał do dzisiejszych czasów dzięki opiece miejscowych. Nosi jedynie ślady serii z pepeszy z 1945 r.

[Kadrinazi]

Annoux - miejscowość we francuskim departamencie Yonne, gdzie 10 maja 1770 urodził się Louis-Nicolas d'Avout, lepiej znany jako Davout.

[adam1234]

Aspern-Essling - dwie wioski na północnym brzegu Dunaju na przeciwko wyspy Lobau, miejsce bitwy między wojskami francuskimi pod dowództwem JCM Napoleona (dzień I: 23 000 - 30 000, dzień II - 60 000 - 70 000; straty: 20 000) a wojskami austriackimi pod dowództwem arcyksięcia Karola Habsburga (dzień I: 95 000, dzień II -90 000; straty: 23 000) stoczonej w dniach 21-22 maja 1809 roku, zakończonej porażką Napoleona. Po klęsce Austriaków w Bawarii rozpoczął się wyścig wrogich wojsk do Wiednia. Wyścig ten wygrali Francuzi, natomiast północny brzeg Dunaju został zajęty przez Karola, który nie miał zamiaru się stamtąd ruszyć. Aby przekroczyć Dunaj w jak najdogodniejszym miejscu stworzył na wyspie Lobau (a jako że była to pełnoprawna wyspa to tworzyła najlepsze miejsce na przeprawę). Pierwszą próbę przedostania się na północny brzeg Dunaju Napoleon rozpoczał o świcie 21 V. Pierwszą ofiarą rancuskich żołnierzy była wioska Aspern, nie była ona obsadzona przez Austriaków, którzy pojawili się w okolicy dopiero po drugiej po południu. O 15 ruszyli do ataku z zamiarem odebrania wrogowi wioski, jednakże ostatecznie po wielu atakach i kontratakach większą część wsi mieli Francuzi i oni mogli iść spać czując, że wykonali zadanie. Walki o Essling, również zajęty na początku dnia przez Napoleona, zaczęły się dopiero o 18, a więc na godzinę przed zakończenem bitwy. Nie mieli, więc Austriacy szans na odbicie i tej wioski. Natomiast nocą coraz większe siły francuskie przebywały Dunaj, natomiast Karol wycofał swą armię bo uznał, że Francuzów o świcie już nie będzie. Pomylił się - o godz. 3 Francuzi wznowili ataki na Aspern, jednakże już o 5 Austriacy uderzyli na Essling. Francuzi dzielnie się bronili aż do uderzenia piechoty francuskiej w centrum, które zmusiło Austriaków do oddania 3 km terenu. W tym momencienie pozostało nic innego jak dobić Austriaków, ale dokładnie w tym samym czasie został zniszczony most na Dunaju. Pozbawieni rezerw Francuzi nie mieli szans i musieli się cofnąć, nie byli już zdolni do akcji ofensywnych. Godzinę później Karol przypuszcza kolejny nieudany szturm na Essling, ale za to już na dobre zajmuje Aspern i tworzy wielką, 200-działową baterię, której muzyka poprzedza generalny atak austriacki wyprowadzony o godz. pół do drugiej. Pierwszym celem jest znowu Essling, które udało się utrzymać jedynie dzięki wspaniałemu kontratakowi Gwardii. Wszystko to trwało jedynie pół godziny, o 14 bitwa się skończyła, a w nocy Napoleon rozpoczął przeprawę na drugą stronę rzeki. Bitwa wystawia niezbyt dobrą opinię Karolowi, wojska francuskie powinny zostać zniszczone, bo były dużo słabsze i nie posiadały amunicji. Żaden żołnierz napoleoński nie powinien postawić nogi na Lobau. Wystawia natomiast wspaniałą opinię wojskom napoleońskim, które przez wiele godzin odpierały dużo liczniejszego przeciwnika, nie mając do tego amunicji. Bitwa ta jest uznawana za pierwszą klęskę Napoleona, jednak należy zwrócić uwagę na fakt, że nie wycofał się on pod naporem wroga, co więcej Austriacy nie byli w stanie nawet zająć dwóch najważniejszych punktów na polu bitwy, a mianowicie Aspern (które w końcu zajęli) i Essling (które zostało utrzymane do końca).

Aksamitowski Wincenty - ur. 1760 w Nagórzanach koło Kamieńca Podolskiego. W wieku 14 lat został kadetem w szkole artylerii koronnej w Warszawie, natomiast w 1783 został przeniesiony do wojsk liniowych. Walczył w stopniu kapitana w wojnie w obronie Konstytucji 3 Maja. Bił się jako dowódca kompanii pod Zieleńcami i Ostrogiem, gdzie dostał się do niewoli. Potem dostał propozycję przejścia do armii carskiej, został w niej majorem. W czasie Insurekcji Kościuszkowskiej uciekł z Rosji i przedostał się do Polski, walczył znowu w stopniu kapitana. Po upadku powstania przedostał się do Włoch. W 1797 po utworzeniu Legionów Polskich, został szefem batalionu, ale jego głownym zadaniem było formowanie artylerii legionowej. Wywiązał się z zadania bardzo dobrze, jednak miał tego pecha i bronił Mantiu, przez co dostał się do niewoli austriackiej, z której został uwolniony na słowo. Po powrocie do Włoch został dowódcą 2. półbrygady jednak wymigał się od wzięcia udziału w wyprawie na San Domingo, przez co naraził się środowiskom polskich patriotów. Szukal ratunku u Francuzów, służył u nich w latach 1803-1806 walcząc pod Jeną i zostając komendantem wojskowym Poznania. W 1806 przeszedl w stopniu generała do wojsk polskich, a w 1807 został generałem-inspektorem całej artylerii Księstwa, jednak już rok później został dyscyplinarnie przeniesiony do służby francuskiej (kłótnia z ks. Poniatowskim). W 1809 znowu wrócił do Księstwa, ale jako już dowódca brygady piechoty (drugiej w 1. DP). W kampanii 1812 roku był szefem sztabu Murat'a, a w 1813 dowodził kawalerią Korpus Obserwacyjnego Dąbrowskiego. Walczyl pod Lipskiem i Hanau, po odwrocie da Francji ponownie przeszedł na służbę Murat'a jednak już w czasie kampanii 1814 dowodził brygadą ciężkiej jazdy będąc na służbie Napoleona. Po jego upadku był zastępcą przewodniczącego Centralnej Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego. W 1815 przybył do Królestwa Polskiego i był komendantem wojskowym departamentu siedleckiego. W 1816 przeszedł do rezerwy ze względu na stan zdrowia. Zmarł w 1828 roku w Warszawie. Aksamitowski był jednym z najbardziej wszechstronnych dowódców epoki - dowodził wszystkimi rodzajami broni, dodatkowo miał doświadczenia sztabowe i organizatorskie. Co ważne z każdego z tych zadań wywiązywał się prawidłowo. Za największy wyczyn Aksamitowskiego uznaje się postawę jego kawalerzystów pod Lipskiem.

[Estera]

Askenazy Szymon- 1866-1935, historyk, delegat polski w Lidze Narodów, badacz historii politycznej XVIII i

XIX w. Autor takich dzieł jak m.in. Książę Józef Poniatowski oraz Napoleon a Polska.

[Amilkar]

"Akcja Puławska" zwana też "planem puławskim"przez Polaków oraz "Morderczym planem Czartoryskiego przeciw Prusom"-, nazwa bierze się od posiadłości rodowej księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, polskiego arystokraty, bliskiego przyjaciela i doradcy cara Aleksandra I z dynastii Romanowów, to jest Puław. Plan ,który był obmyślony przez Czartoryskiego, a zaakceptowany przez cara Aleksandra polegał na próbie oparcia państwa polskiego na protekcji rosyjskego monarchy. Adam Jerzy miał wykorzystać sytuację polityczną z 1805 roku, w tym celu car "poprosił" Prusy o permisję na przejście oddziałów rosyjskich przez tereny Prus , w celu zaatakowania Napoleona Bonaparte. W razie gdyby Prusy odmówiły, miały one (oddziały) wkroczyć błyskawicznie na teren zaboru pruskiego i ogłosić cara królem polskim w stolicy Polski. W Puławach zgromadzili się zwolennicy Czartoryskiego ,on sam miał handlować Śląskiem , oferując go Austrii , w zamian za Galicję , która weszłaby w skład prorosyjskiej Polski.

Osobistości polityczne , szlachta w dużej części popierały Puławy ,a uwaga mieszkańców zaboru pruskiego skupiła się na tej miejscowości. Akcja upadła ,gdy król pruski Fryderyk Wilhelm III po prostu pozwolił na przejście royjskich oddziałów. Car chyłkiem wyjechał z Puław, by wkrótce potem w krypcie kościoła poczdamskiego składać przysięgi na dozgonną przyjaźń dla króla Prus. Czartoryski osobiście podpisywał ugodę rosyjsko-pruską, ktora pogrzebała próbę podniesienia z grobu Polski.

ARNAUD Jean (1754-1823) generał armii francuskiej , baron cesarstwa ,od roku 1808 kawaler Legii Honorowej, w latach 1804-08 dowódca 58. pułku piechoty liniowej.

Lata 1808 do 1810 to lata walki w Hiszpanii oraz urzędowanie jako komendant wojskowy kolejno w Burgos, prowincji Zamora, miasta Pampeluny.

AUGEREAU Jean Pierre (27.09.1772-25.09.1836), brat przyrodni sławnego marszałka Francji, równocześnie generał francuski (kawaleria), baron cesarstwa, komandor Legii Honorowej od 1804 . Walczył w armii Helwecji, Batawii, i Pirenejów, jako adiutant swego brata w armii Batawii. Od 1804 generał brygady, od 1805 walczy w Hiszpanii , od 1811 komendant departamentu Ems wschodni, w 1812 dostaje się do niewoli pod Jelnią ( 10.11) i wraca do Francji w 1814 by podczas 100 studni objąć stanowisko dowódcy brygady kawalerii ,to jest Korpusu Obserwacyjnego Varu.

[amon]

Allemand Bataillon Batalion Niemiecki zwany Batalionem Austriackich Dezerterów utworzony 9 września 1799 roku w Bordeaux . Włączono dezerterów armii austriackiej . Oficerami byli Francuzi.

W skład batalionu wchodziło 5 kompanii po 3 oficerów i 124 żołnierzy każda .

W 1799 szefem był niejaki Boyer , kolejnych dowódców nie znamy. Batalion został użyty w 1801 roku w składzie Korpusu Obserwacyjnego Żyrondy . pełnił służbę garnizonową w Salamance . W styczniu 1802 roku 813 żołnierzy wysłano na Santo Domingo . Tam Austriacy wyróżnili się w walkach. Jednostka walczyła w składzie dywizji gen. Etienne'a Desfourneaux. Do listopada 1802 batalion został wyniszczony chorobami i stratami bojowymi . Resztki włączono do 11 Lekkiej Półbrygady

Albanais Regiment utworzony w październiku 1807 roku . Pierwotnie Regiment Albański został zorganizowany przez Rosjan na wyspie Korfu , która znajdowała się pod władzą carską .

Po pokoju w Tylży Napoleon zaproponował przejście ok.3 tys Albańczyków na służbę Francji W skład regimentu wchodziło 160 oficerów i 2934 żołnierzy., czyli 6 batalionów plus sztab.

Mimo sporej siły trudno było użyć jednostki w walkach bowiem dochodziło do częstych naruszeń dyscypliny wśród żołnierzy. Głównym powodem były konflikty między samymi Albańczykami.W związku z tym Regiment rozproszono po Wyspach Jońskich . Kiedy w 1809 roku Brytyjczycy zaatakowali wyspy doszło do masowej dezercji . W służbie francuskiej zostali tylko ci Albańczycy którzy stacjonowali na Korfu czyli do roku 1814 .

Trzech Albańczyków wysłano do Paryża i wcielono do szwadronu mameluków , gdzie wzięli udział w kampanii roku 1814 .

[Estera]

Arc de Triomphe- łuk tryumfalny wzniesiony w Paryżu w latach 1806-1836; w 1920 r. zbudowano pod nim Grób Nieznanego Żołnierza. Budowla znajduje się na placu de Gaulle`a (dawniej placu Gwiazdy). Wzniesiono ją ku chwale zwycięst armii napoleońskich, wg projektu Chalgrina. W łuku wyryto nazwiska marszałków i generałów oraz nazwy bitew czasów rewolucji i Napoleona.

[Kadrinazi]

An Elucidation of Several Parts of His Majesty's Regulations for the Formations and Movements of the Cavalry - wydany w 1795 roku podręcznik dla kawalerii Armii Brytyjskiej, rozwijający myśli zawarte w pracy generała Davida Dundasa, Kwatermistrza Generalnego, zatytułowanej The Rules and Regulations for the Formation Field Exercise and Movement of His Majesty's Forces (1792 rok). Obydwa podręczniki stały się podstawą teorii użycia jazdy brytyjskiej w wojnach napoleońskich.

Arentschild von, Frederick (1755-1820) – hanowerski oficer kawalerii KGL, w roku 1809 jako dowódca 1 reg. huzarow KGL opublikował ‘Instructions for Officers and Non-Comissioned Officers of Cavalry on Outpost Duty’, które stało się podstawową instrukcją zachowania jazdy brytyjskiej podczas służby patrolowej i zwiadowczej do połowy XIX wieku. Szlak bojowy Arentschilda – 1 pułk huzarow KGL w 1809 roku, z-ca gen. Ansona w brygadzie lekkiej jazdy w dywizji Cottona (zima 1811 r.), d-ca brygady lekkiej jazdy w 1 dywizji Bocka lato 1812- wiosna 1813 (lato 1812, jesienią 1812 roku jest to znowu dywizja Cottona, zima 1813 znowu dywizją dowodzi Bock), d-ca brygady dragonów KGL zimą 1814 roku, d-ca brygady lekkiej jazdy wiosną 1814 roku, d-ca brygady lekkiej jazdy w kampanii belgijskiej 1815 r. włącznie z bitwą pod Waterloo.

[Pancerny]

Achmatowicz Mustafa Mirza - pułkownik, dowódca szwadronu /pułku Tatarów litewskich. Zginął w grudniu 1812 roku, walcząc pod Wilnem w składzie dywizji gen. Loisona , osłaniając odwrót resztek Wielkiej Armii z pod Moskwy .