Czarna Śmierć

[Beowulf]

Czarna Śmierć

Ekonomia przyrody jest tak ustanowiona, że w chwili urodzenia otrzymujemy pewien kapitał. Za naszą przyczyną kapitał ten będzie owocował, w czym pomoże nam przyroda. Przez cały czas naszego istnienia nie przestaniemy pożyczać od niej wielu rzeczy i oddawać jej innych. A ponieważ pożyczymy od niej więcej, niż jej oddamy, będziemy musieli z chwilą śmierci zwrócić jej nasz dług. Przyroda jest szczodra, lecz skrupulatnie prowadzi swe rachunki . Wśród czynników, które pomagają jej prowadzić taką regulację demograficzną figurują między innymi choroby zakaźne. „Gdy występują one w formie permanentnej i chronicznej, nazywane są endemiami, natomiast gdy przybierają formy bardziej gwałtowne i obejmują znaczną część ludzkości – epidemiami. Kiedy epidemia obejmuje swym zasięgiem wiele krajów lub nawet kontynentów, mamy do czynienia z pandemią” .

[center:09e7953537] [/center:09e7953537]

Samo słowo zaraza, „którego rdzeniem jest „raz” od „razić”, oznaczające początkowo „uderzyć”, „porazić” ”, zawiera w sobie wiele różnych chorób, takich jak chociażby malaria, poty angielskie, febra, dyzenteria, cholera, dżuma, ospa, grypa, wszystkie one ze wspólnym mianownikiem – śmiercią. Jednak największe spustoszenie w szeregach naszych przodków pozostawiła nieodwołalna królowa wszystkich plag – „czarna śmierć”, czyli dżuma. Przewyższała ona swoje siostry z „Puszki Pandory” zjadliwością, wytrwałością, szybkością rozprzestrzeniania i skutecznością, która w bardzo niedługim czasie zamieniła Homo Sapiens w „Homo ledwo Sapiens”. „Oni noszą w swoich członkach taką chorobę, że kto tylko z nimi rozmawiał, ogarnięty śmiertelnym cierpieniem, w żaden sposób śmierci uciec nie mógł”. Tak opisuje franciszkanin, Michaele da Piazza w swej „Histori Sicula” przybycie „czarnej śmierci” do Europy. Pierwsze „tourne”, dżuma rozpoczęła w 541 n.e. w Peluzie, w Dolnym Egipcie, następnie przekroczyła deltę Nilu, zakaziła Aleksandrię, aż w końcu dotarła do syryjskiej Antiochii. W roku 542 była już w Konstantynopolu, gdzie od imienia panującego wówczas cesarza zyskała przydomek „justyniańskiej”, aby potem dotrzeć do Ilirii, Tunezji, Hiszpanii, Włoch i ustać w roku 580 . W samym tylko Konstantynopolu w 532 roku codziennie umierało na zarazę 1000 osób. Bizantyjski histograf Prokop (ok500-560) informuje nas o spustoszeniach z nią związanych.. „Kiedy wszystkie wcześniej wykopane groby i grobowce były pełne trupów, grzebano na wszystkich pobliskich polach, gdzie tylko się dało, a kiedy i to nie wystarczyło, wstąpiono na wieżę murów sycejckich, zerwano ich dachy i wrzucano zwłoki do środka. Kiedy i wieże były prawie pełne trupów, nałożono ponownie dachy (...), fetor stawał się z dnia na dzień uciążliwszy dla mieszkańców”. Należy jeszcze zaznaczyć, iż dżuma trwa tam tylko ok. trzech miesięcy .

[center:09e7953537] [/center:09e7953537]

Było to jednak zaledwie preludium do kataklizmu XIV wieku. Pandemia ta wzięła przypuszczalnie swój początek w 1333 roku w Chinach, wraz z klęską głodu. Poprzez Indie osiąga w 1347 roku wybrzeża Morza Czarnego. Wraz z wpłynięciem do portu w Messynie (Sycylia) dwunastu galer, których załogi zaraziły się tą chorobą w mieście Kaffa (dziś Fedozja na Krymie), rozpoczyna się druga wielka fala dżumy w Europie. Epidemia w Messynie została przeniesiona na ląd przez zarażone szczury. W ciągu niewielu dni ludność miasta i jego okolic zapada na tę chorobę. Po sześciu miesiącach połowa mieszkańców umiera na dżumę lub przed nią ucieka. Ten scenariusz powtarza się wielokrotnie w całej Europie. Kolejno ulegają jej Sycylia, wszystkie greckie wyspy, Aleksandria, Marsylia, Piza, Ragusa, Wenecja. Z portów epidemia rozprzestrzenia się po całej Europie kontynentalnej, od Sewilli po Bergen i od Chester aż do Moskwy .

Ludność, bezradna wobec epidemii, nadaje jej liczne nazwy: „wielka śmierć”, „wielkie umieranie”, „wspólne umieranie ludzi" „pestis”, „pestilentia”, „pestis epidemica”, „morowe powietrze”, „mór”, „łożnica”, „pomarlica”, „przymork” lub „choroba łożna”. W większości przypadków odnosi się to do dżumy gruczołowej. Do jej typowych objawów należy nabrzmienie i ropienie węzłów chłonnych w okolicy krocza i pod pachami. Jednocześnie pojawia się, szczególnie szybko przebiegająca, „dżuma płucna”, wywołująca u dorosłych masowe krwotoki wewnętrzne. Późniejsze określenie „czarna śmierć” wiąże się z czarnymi i brązowymi plamami, które przy tej chorobie są skutkiem krwawień podskórnych.

Powszechna opinia tłumaczyła epidemię na trzy sposoby:

- Jako karę zesłaną przez Boga na daną społecznosć.

- Jako efekt koniunktury planet - a więc astrologia.

- Jako efekt morowego powietrza - które podobno powstawało przez zbyt szybkie parowanie wód.

Średniowieczne sposoby walki z epidemią w dużym skrócie przedstawiają się w następujący sposób:

1.

Trzeba było znależć winnych za tę plagę - najprostsze rozwiązanie a jakże skuteczne! Na pierwszy rzut poszedł margines społeczny. Jednak prawdziwa wściekłość i agresja tłumu, dotknęła przede wszystkim Żydów. Antysemityzm, obecny już w chrześcijańskiej Europie, miał nowe pole do popisu: zabijano całe rodziny żydowskie, szczególnie w Niemczech, pod zarzutem zatruwania studni, a tym samym wywoływania dżumy. We Francji wiele miast zadowoliło się ekspulsją. Takie pogromy na dużą skalę, nieznacznie tylko poprzedziły polowania na czarownice. Dramaty ludzkie odbywały się prawie w każdym Europejskim mieście, w którym tylko znajdowała się gmina żydowska To wówczas wyrastały jak grzyby po deszczu, liczne getta, które poprzez wyrzucenie Żydów z miast wzmacniały ich solidarność i bezpieczeństwo. Ale demonicznych cech trucicieli nabierały również mniejszości narodowe, i tak ludność rosyjska północnych stoków Ałtaju wierzyła, iż choroby zapanowały równocześnie z przybyciem do wioski nieznanego Niemca. Na tej samej zasadzie, na Cyprze, chrześcijanie zmasakrowali niewolników muzułmańskich; w Rosji spotkało to Tatarów. Anglicy oskarżali Holendrów, a Hiszpanie Flamandów. W wielu regionach, ofiarą oskarżeń padali w wyniku powszechnej psychozy również trędowaci, skutkiem czego plądrowano leprozoria, palono wioski trędowatych, poddawano ich torturom. Wymyślono też „smarowaczy” oskarżonych o wcieranie w drzwi domów śmiercionośnych substancji; palono ich również na stosie, podobnie jak czarowników, pogan oraz rzucających uroki . Powoli agresja przerodziła się w niebezpieczną psychozę: „Sprawców widziano wszędzie, wystarczyło pozbyć się odruchowo na ulicy jakichś odpadków, otrzepać z kurzu ubranie, by tłum dokonywał bez litości samosądu na <siewcy>” . „Nikt już dłużej nie ufał sąsiadowi – mężowie i żony, rodzice i dzieci, bracia i siostry, wszyscy podejrzewali się nawzajem”.

2.

Wielu próbuje odegnać dżumę na własną rękę, przez zmianę swojego dotychczasowego trybu życia. Włoski pisarz Giovanni Boccaccio w swym największym dziele „Dekameron” (1349-1353), opisuje reakcję obywateli Florencji: „Kilku było zdania, że dzięki umiarkowanemu życiu i powstrzymaniu przede wszystkim nadmiarów, być może, jest się w stanie oprzeć złu. Utworzyli oni wspólnotę i żyli razem, oddzieleni od pozostałych, zamknięci w domach, w których nie było chorych. Tutaj spożywali najdelikatniejsze potrawy i pili wybrane wina z wielkim umiarkowaniem, oraz rozkoszowali się muzyką i innymi przyjemnościami, unikając wszelkiego wynaturzenia”.

3.

Na przełomie XV i XVI wieku powstawały tzw. Organizacje Powietrzne które zajmowały się nadzorem nad zadżumionymi miastami. Wywodzą się one od wcześniejszych ruchów - które likwidowały "morowe powietrze". W celu likwidacji tego niezdrowego (jak uważano) powietrza palono wielkie ogniska, bito w dzwony, pędzono bydło przez środeek miast a w piecach palono pachnącym drewnem i ziołami.

4.

Były też naturalnie sposoby czysto medyczne. Za najskuteczniejsze uważano puszczanie krwi, stawianie baniek, lewatywa (która zresztą był lekarstwem na wszystko) oraz trzy "cudowne" lekarstwa: teria, pigułki Baff oraz słynny ocet siedmiu złodzieji.

5.

Oczywiście najpopularniejszym jednak lekiem była religia. Począwszy od specjalnych znaków - i tutaj wyróżnić należy karabeske (od XIII wieku) - amulet anty-zarazowy spopularyzowany przez sobór trydencki w 1545 - a skończywszy na świętych patronach.

Świętych od zaraz i chorób było wielu - wspomnę tylko o tych najważniejszych:

Św. Sebastian

[center:09e7953537] [/center:09e7953537]

Żył w IV wieku, męczęnnik rzymski. Poniósł śmierć za prześladowań w czasach Dioklecjana. Według legendy był oficerem gwardii cesarskiej, którego za wyznawanie nauki Chrystusa umęczono przywiązując go do słupa (drzewa) i przeszywając strzałami.

Patron w chorobach zakaźnych, inwalidów wojennych, kamieniarzy, konwisarzy, łuczników, kuszników, myśliwych, ogrodników, rusznikarzy, strażaków, strażników, strzelców, żołnierzy, tapicerzy, handlaży żelastwem. Również patron Niemiec.

Przedstawiany jest z pękiem strzał, czasem jako żołnierz i rycerz (wtedy jest taką "tarczą" ochronną przed strzałami - ergo przed zarazą) albo jako osoba przeszyta wieloma strzałami.

Co ciekawe, Sebastian wylądował w póżniejszych wiekach na karty tytułowe ksiąg chirurgicznych - jako tzw wunderman.

Św. Roch

[center:09e7953537] [/center:09e7953537]

Święty Roch urodził się jako jedyny syn w magnackiej rodzinie zamieszkałej w południowej Francji, w miejscowości Montpellier. Wobec braku dokładnych danych jest niemożliwe ustalenie chronologii dat z jego życia. Przypuszczalnie są to lata 1295-1327.

Mały Roch wychowywał się u boku rodziców, którzy dla swego jedynego syna pragnęli szczęścia i dobrego stanowiska w mieście. Bóg jednak chciał inaczej. Gdy Roch miał 19 lat, rodzice zmarli. Przyjął to ze szczerą pokorą, w jakiej był wychowany, jako krzyż Pański.

W tym czasie silnie promieniował na całą Francję kult św. Franciszka z Asyżu. Zafascynował się nim także młody Roch, który pamiętał słowa Ewangelii: "Jeśli chcesz być doskonały, idź, sprzedaj, co posiadasz, i rozdaj ubogim, a będziesz miał skarb w niebie" (Mt 19,21). Tak też uczynił, sprzedał dość pokaźny majątek odziedziczony po rodzicach, a pieniądze rozdał ubogim w swym mieście.

Nic nie zatrzymywało go w Montpellier, postanowił więc w pielgrzymim trudzie udać się do Rzymu. Nie doszedł jednak do Wiecznego Miasta, gdyż w miasteczku włoskim Acquapendente zaskoczyła go epidemia dżumy. Miasto wyglądało jak wymarłe. W domach były tylko trupy lub konający chorzy. I tu objawiło się wielkie serce młodego wędrowca z Francji i jego miłość bliźniego. Zgłosił się do miejscowego szpitala, oferując swoją pomoc. Chodził od łóżka do łóżka pocieszając, budząc otuchę i wiarę w Boga. Całe dnie i noce trwał na swym posterunku, niosąc chorym to, czego żaden lekarz nie był w stanie im dać, serdeczną wiarę i to, czym go Bóg obdarzył - moc uzdrawiania. Zjednywało mu to sławę świętego. Uciekając przed otaczającym go tłumem wielbicieli, opuścił miasto i udał się do Rzymu, gdzie spędził około trzech lat, nawiedzając kościoły, opiekując się chorymi i ubogimi. Rzym też przeżywał chwile grozy, gdyż zaraza i tu dziesiątkowała mieszkańców, którzy niemal co roku w okresie lata przeżywali trudne chwile. Było to związane z fatalnym stanem sanitarnym miasta. Mieszkańcy Rzymu byli więc zmuszeni pić nie nadającą się do tego mulistą wodę z Tybru, której jakość drastycznie się obniżała każdego lata, także wskutek olbrzymiej ilości ścieków.

Święty Roch, gdy przybył do Rzymu, zastał właśnie zarazę. Zrozumiał, że wolą Bożą jest, by i tu pomagał potrzebującym. Oddał się bez reszty ratowaniu chorych, a jego heroicznej miłości nic nie było w stanie powstrzymać. I znowu Bóg za jego pośrednictwem zaczął czynić cuda: kogo tylko dotknęła jego ręka, ten powracał do zdrowia. Wkrótce zaraza wygasła, a Rzym wrócił do normalnego życia.

Święty postanowił wracać do Francji. W Piacenza zastał znowu epidemię dżumy. Przy posłudze chorym zaraził się. W swej ogromnej prostocie i poddaniu się woli Bożej, by nie zarazić innych, wyczołgał się do pobliskiego lasu. Według podania, wytropił go tam pies, a po śladach psa odkrył go właściciel pobliskiego gospodarstwa. Dobry ten człowiek zabrał go do siebie i opiekował się nim aż do wyzdrowienia.

Święty Roch postanowił wrócić do swego rodzinnego miasta. Gdy jednak znalazł się nad Lago Maggiore (Jeziorem Wielkim), w miasteczku Angera, pochwycili go żołnierze pograniczni, biorąc za szpiega włoskiego, i uwięzili go. Pięć lat przesiedział w więzieniu, gdzie poddawano go różnym przesłuchaniom i torturom. Gdy przyjął z rąk kapłana ostatnie sakramenty, czując zbliżającą się śmierć, wzniósł swoje oczy ku niebu i rzekł: Panie, jeśli mam o co prosić, to spraw łaskawie, aby dla zasług najukochańszego Syna Twego został uleczony każdy, który mnie w zaraźliwej chorobie wezwie o pomoc. Według innych hagiografów, napis ten, odkryty po śmierci Świętego, miał się znajdować na ścianie celi więziennej.

Św. Roch zmarł 16 sierpnia około 1327 r., w wieku zaledwie 32 lat. Dopiero po śmierci rozpoznano, kim był nieznany więzień i wyprawiono mu wspaniały pogrzeb, uznając go za męża świętego.

Kult św. Rocha obiegł całą Francję, zawędrował do Niemiec i Włoch. W Rzymie papież Aleksander VI wystawił ku jego czci kościół, a papież Pius IV ufundował szpital, powierzając go bractwu św. Rocha (1560).

[xlolo]

a czyzby pandenia wystepowała w naszych czasach? Chodzi mi o ptasia grype, która moze wyrzadzic takie szkody jak czarna smierc. Nurtujace pytanie lecz jak prawdziwe jak na nasze czasy

[Beowulf]

Jeszcze nie - ale wszystko jest przecież możliwe. Zresztą w dzisiejszych czasach trudno będzie uzyskać "status pandemii" z jednej prostej przyczyny - w średniowieczu liczba ludzi na ziemi była nieporównywalnie mniejsza - gdyby teraz zachorowała taka sama ilosć osób była by to cały czas epidemia. Czyli to co wtedy było pandemią - teraz było by tylko epidemią. Do pandemi brakowało by kilku zer w statystykach.

[Ms. ConnLasair]

teria, pigułki Baff oraz słynny ocet siedmiu złodzieji.

pierwsze słyszę. Co to w ogóle są za "leki"? Wiem, że ciekawość to pierwszy stopień do piekła, ale chciałabym wiedzieć skąd sie wzięły, kto je wymyślił, jak je stosowano, i skąd takie nazwy...

[Złomiarz]

Coś ten temat umarł - ciekawe, dlaczego?

Myślę, że warto też spojrzeć na ekonomiczne konsekwencje epidemii w 1348r., która, mówiąc najprościej, zmieniła stosunek popytu i podaży na rynku pracy. Nagle ziemia przestała mieć wartość, ponieważ nie miał na niej kto pracować (kroniki wspominają, że majątki sprzedawano w Anglii nawet za 1/3 tego, co warte były przed wybuchem epidemii), tym samym posiadacze tej ziemi - panowie feudalni - stracili na znaczeniu. Brakowało nie tylko chłopów, ale rzemieślników w miastach, co powodowało wzrost cen ich wyrobów (wiele miast nakładało specjalne ograniczenia - i to kilkukrotnie, co dowodzi, że zakazy nie były specjalnie pilnie przestrzegane). W konsekwencji dżuma miała wpłynąć na upadek feudalizmu.

I jeszcze takie pytanie - odniosłam wrażenie, że określenie "czarna śmierć" stosuje się dla epidemii dżumy z połowy XIVw. a nie dla samej choroby. Tak? Nie?

[Anonimowy]

Reasumując. Czarna Śmierć miała bardzo duży (negatywny) wpływ na dzieje ówczesniej Europy.

A jeśli chodzi o pytanie Złomiarza: (moim zdaniem) TAK.

[Parmenion]

Ja chcialnym dodac od siebie ze dzuma wystapila jeszcze w starozytnosci . Miedzy innymi byla jedna z przyczyn powolnego rozpadu Rzymu a dokladniej jego armii. Jesli chodzi o Kaffe ( Krym) to oblegajacy miasto Tatarzy byli juz zarazeni . Przez dlugi czas nie mogli jej zdobyc . Wiec wpadli na makabryczny pomysl . Martwe ciala zakazonych wystrzeliwali z katapult za mury Kaffy , przez co cale miasto zostalo zarazone i zdobyte .