Jan Ostroróg, Filip Kallimach czy Andrzej Frycz Modrzewski?

[Jarpen Zigrin]

Która z myśli politycznych, których reprezentantami są Jan Ostroróg, Filip Kallimach czy Andrzej Frycz Modrzewski.

W skrócie:

Ostroróg: wzmocenie władzy króla, król współpracuje z Sejmem, ale w polityce zagranicznej jest niezależny, uniezależnienie się od papiestwa.

Kallimach: zniesienie przywilejów szlacheckich i kościelnych, król załatwia wszystko tylko z Tajna Radą.

Modrzewski: złagodzenie różnic stanowych, król arbitrem pomiędzy nimi, on tworzył prawo.

[Tofik]

Odnośnie Modrzewskiego - broni praw obywatela, ale król miał być wg niego typową obyczajówką, miał ingerować w gry, zabawy, stroje, czy sprawy łóżkowe... Wg niego biedacy, którzy przez własne poczynania stali się biedakami, mieli nie otrzymywać większej pomocy (na dodatek mieliby ciężko pracować) i żyć w taki sposób ku przestrodze innych.

[Tofik]

Jeszcze tytułem uzupełnienia co do Modrzewskiego, wg Cynarskiego był za młodu oportunistą, gdyż jako sekretarz królewski wśród katolików chciał uchodzić za przywódcę protestantów, wśród heretyków za przywódcę katolików.

Ale tak co do tematu: u Kallimacha zdecydowanie widać wpływ włoskich systemów rządów. To czy król powinien rządzić niemalże absolutnie, w dużej mierze zależy od króla, średnio mi się to widzi, w przypadku wolnej elekcji. Modrzewski - cóż, taka sobie ta opcja, mnie najbardziej podoba się opcja Ostroroga, ale tak czy inaczej sens współpracy ze szlachtą zależał li tylko od szlachty.

[Grupok]

Co do Kallimacha, to wcale nie jest pewne, czy to on jest prawdziwym autorem więc tu trzeba ostrożnie. Ostroróg trochę nie pasuje czasowo, bo pisał 80 lat przed Fryczem. Oczywiście to ważny (bo pierwszy tak duży) zabytek późnośredniowiecznej myśli politycznej w Polsce, ale formalnie, treściowo i koncepcyjnie to "Memoriał" ma się do "O Poprawie" jak stary skuter do nowego maybacha.

[secesjonista]

W dniu 1.08.2008 o 9:24 PM, Tofik napisał:

Wg niego biedacy, którzy przez własne poczynania stali się biedakami, mieli nie otrzymywać większej pomocy (na dodatek mieliby ciężko pracować) i żyć w taki sposób ku przestrodze innych

 

Autor "Sylvae quatuor" rozróżniał sytuację tych co w biedę popadli za sprawą swej starczej niedołężności, choroby, zrządzenia losu, słowem - przyczyn obiektywnych; od tych, którzy żyli w biedzie z własnej winy: "Bo trzeba wiedzieć każdego ubóstwa sposób albo przyczynę".

No faktycznie, oto nie dość, że człek stracił swój majątek to jeszcze każą mu "dodatkowo" ciężko pracować, cóż za przejaw braku humanitaryzmu!

Modrzewski w wielu kwestiach przejawiał nadmierny rygoryzm (choć przecież nie chciał jak Tommaso Campanella karać śmiercią za malowanie twarzy przez kobiety) to tu przejawiał rozsądek. Dlaczego taka sama pomoc miała być udzielana kalece mającemu utrudnione szanse zarobku i hulace który przepuścił ojcowiznę w karty?

Niezależnie od przyczyn z jakich ktoś popadł w niedostatek, wedle Modrzewskiego każdy miał pracować, na miarę swych sił: "trzeba pilnie opatrzyć, aby od próżnowania nie znikczemnieli ubodzy, ale każdy by niech robił to, co może i ile może".
Uwzględniał jednak tych co już pracować nie mogli: "Zaś którym by na rozumie albo na siłach cielesnych schodziło, iż nie mogą o sobie radzić, o tych urząd niech staranie ma. (...) A żaden od przygód na ludzi przychodzących nie jest wolen. Co jeśli na człowieka należy, aby onemu (...) albo od jakiej inszej nędzy mógł być wyzwolon: wtedyć zaprawdę łacznym, pragnącym, nagim, ziębnącym słuszna rzecz jest dać ratunek, żeby z niedostatku rzeczy potrzebnych nie pomarli".

 

W dniu 1.08.2008 o 9:24 PM, Tofik napisał:

Odnośnie Modrzewskiego - broni praw obywatela, ale król miał być wg niego typową obyczajówką, miał ingerować w gry, zabawy, stroje, czy sprawy łóżkowe...

 

Absolutnie nie taką rolę wyznaczał władcy, ten miał się cechować trzema głównymi przymiotami: umiarkowaniem, sprawiedliwością, hojnością i męstwem (walecznością). Wszystkie te trzy ostatnie cnoty wskazują na zakres sfer za które odpowiadał władca: sądownictwo, gospodarka (ekonomia) i wojskowość. Władca, miał oczywiście dbać by stanowiono prawa, które by sprawiały że ludzie żyliby skromnie i bez wystawnych zbytków, moralnie (szczególnie ostro traktował Modrzewski cudzołóstwo), bez hazardu, miał też król dbać poprzez swych urzędników by takich praw przestrzegano. Atoli przecież taką "cenzorską" funkcję nakłada i na władze miejskie i na wybranych przez sam lud urzędników.

"Bezpośrednio odpowiedzialni za utrzymanie spokoju i ładu między ludźmi, ochronę przed agresją zewnętrzną oraz egzekwowanie wyroków sędziowskich mieli być przełożeni zamków i miast, powoływani przez króla albo lud. W miastach proponował Frycz powołanie urzędów porządkowych odpowiedzialnych za ochronę spokoju (zwłaszcza w nocy), zabezpieczenie przed ekscesami, ściganie osób trudniących się hazardem, kontrolowanie obyczajności uczt i wesel oraz należytego funkcjonowania gospód i zajazdów przeznaczonych wyłącznie dla przyjezdnych gości, a nie miejscowych obywateli.
Nie ganił wspólnego biesiadowania, ale potępiał wystawność ponad miarę i tańce – jeśli były nieobyczajne. Stąd propozycja powołania cenzorów moralności – po dwóch w każdej ziemi – kontrolujących obyczaje mieszkańców i ich małżeństwa w kwestiach wierności wzajemnej i poszanowania".

/U. Augustyniak "Pro Republica Emendanda", "K|S|A|P. XX LAT" red. H. Samsonowicz, Warszawa 2010, s. 114/

 

Nie należy zbytnio przywiązywać wagi do tego, że Modrzewski swe rozważania o ustroju państwa pomieścił w rozdziale zatytułowanym "O obyczajach", gdyż nie tylko o zaglądanie do cudzej alkowy czy sprawdzanie wystawności biesiad mu chodziło. "Obyczaj" widział szerzej, odwołując się zresztą do tradycji antycznej (choćby cycerońskie "De officiis"). Co sam zresztą objaśnia: "Wiem dobrze, że można by to i inaczej nazwać i zamiast o obyczajach mówić albo o cnocie, albo o obowiązku, albo o czymś podobnym; trzeba by jednak na to więcej łożyć pracy i trudu, niż mogę w tej rozprawie, na wykładanie i określanie tych rzeczy: a że inni znamienicie je opisali, mojego wykładu już nie potrzeba. Mam także zresztą pewne racje, dla których te rzeczy po swojemu określam, i spodziewam się, że się na nie zgodzą ludzie mądrzy, którzy będą rozważać to, o czym mowa".

 

Propozycja Modrzewskiego była utopijna i trąciła, patrząc z dzisiejszej perspektywy totalitaryzmem. Jego projekt słusznie skomentował Claude Backvis:

"W poprawionej Rzeczypospolitej nie stałoby — zdaniem Backvisa — miejsca na myślicieli typu Modrzewskiego i swobodne projekty reformatorskie".

/J. Tazbir "Wrogowie i krytycy Frycza-Modrzewskiego", "Przegląd Historyczny", T. 64, nr 3, 1973, s. 490/