Krypteje

[Jarpen Zigrin]

Interesuje mnie wszystko co związane z kryptejami. Wydaje mi się, a jeśli źle mi się wydaje to mnie poprawcie, że jakiegoś 1 dnia w roku zabijano Helotów bez opamiętania. Pytanie po co? Co z tego miano? Jaki miało to wpływ na Spartę?

[emotikonek]

Chyba chodzi Ci o to, że spartanie atakowali osiedla helotów, aby zdobyć jedzenie, odzienie i po prostu przetrwać. A to, że jednocześnie zabijano rzeszę helotów, cóż kiedy się kogoś atakuj to głównie po to aby zagrabić mienie i zabić.

Ale dokładnie o takim zwyczaju nie słyszałem.

[deBeriere]

To był dla Spartiatów swoisty trening, a helotów uczył pokory w stosunku do Spartiatów.

[ama]

Mnie uczono, że krypteje były ostatnim etapem szkolenia Spartiaty, organizowane tylko i wyłącznie jeśli podczas trwania 10 letniego okresu 'zasadniczej służby wojskowej' (trwający od ukończenia 20 roku życia do 30roku życia) nie wybuchał żaden konflikt wojskowy.

Celem przeprowadzenia takiej akcji miało być przyzwyczajenie żołnierzy do widoku krwi i zadawania śmierci.

Wioska helotów podejrzana o spiskowanie, planowanie buntów ect. stawała się celem ataku młodych Spartiatów. Ci zaś zrównywali wioskę z ziemią a ludność wyżynali bez względu na wiek, płeć.

Spotkałam się też z wersją iz były przeprowadzane co roku, pod koniec każdego szkolenia, jednak zawsze trzymam się tej pierwszej. Możliwe, że błędnie.

[ciekawe25]

Wipszycka wspomina o charakterystycznym dla tajnych stowarzyszeń okresie próby i tajemnicy. Inicjacji. Podobieństwo przyjęcia do bractw wilkołaków. Wspomina zdaje się o policyjnym wymiarze zjawiska. Jak wspomina Kulesza była rodzajem szkolenia obywatelskiego, kuźni kadr świadomego obywatela.

Należy sięgnąć po Arystotelesa, Platona i Plutarcha.

Szkolenie "tajnej policji".Tajemniczość i mglistość naszej wiedzy o tej instytucji skłania do narzucającego się widzenia w niej elementu totalitaryzmu (w połączeniu z Tajgetem, "indukowanym państwowym homoseksualizmem, sposobem wychowania, ingerencji Państwa w rodzinę itd.) - czy to prawdziwe, może nazbyt upraszczające? Jest wiele koncepcji - ostatnio spotykam się z koncepcją że Sparta to jedna wielka autopromocyjna manipulacja, pewne odbicie wyobrażeń.

Ciekawym co o tym pisał Cartledge, nie wiedzieć czemu ale forma wydania jego książki, brak porządnych przypisów bardzo mnie zniechęciły do poszukiwania w niej odpowiedzi.

[szymonzrybnika]

Celem kryptej (ekspedycji karnych) było zachowanie kontroli nad helotami. Liczba helotów znacząco przerastała liczbę periojków i spartiatów razem wziętych. Spartiaci żyli więc w wiecznej obawie przed buntem ze strony niewolników. te krwawe ekspedycje miały na celu utrzymywanie ich w rygorze. Zresztą podobne obawy Spartiaci mieli wobec periojków. Dlatego właśnie w przypadku najazdu wroga, mogli oni bez sądu zamordować dowolną ich ilość jeżeli zaszło chociaż najmniejsze podejrzenie, że mogą oni stanowić zagrożenie dla państwa.

[Lu Tzy]

Wipszycka wspomina o charakterystycznym dla tajnych stowarzyszeń okresie próby i tajemnicy. Inicjacji. Podobieństwo przyjęcia do bractw wilkołaków. Wspomina zdaje się o policyjnym wymiarze zjawiska. Jak wspomina Kulesza była rodzajem szkolenia obywatelskiego, kuźni kadr świadomego obywatela.

Należy sięgnąć po Arystotelesa, Platona i Plutarcha.

Szkolenie "tajnej policji".Tajemniczość i mglistość naszej wiedzy o tej instytucji skłania do narzucającego się widzenia w niej elementu totalitaryzmu (w połączeniu z Tajgetem, "indukowanym państwowym homoseksualizmem, sposobem wychowania, ingerencji Państwa w rodzinę itd.) - czy to prawdziwe, może nazbyt upraszczające? Jest wiele koncepcji - ostatnio spotykam się z koncepcją że Sparta to jedna wielka autopromocyjna manipulacja, pewne odbicie wyobrażeń.

Ciekawym co o tym pisał Cartledge, nie wiedzieć czemu ale forma wydania jego książki, brak porządnych przypisów bardzo mnie zniechęciły do poszukiwania w niej odpowiedzi.

Ja nowy, ale... pan naprawde wykladowca? Taki akademicki? Bo jesli tak, to ja, po przeczytaniu panskiej wypowiedzi, wspolczuje panskim studentom.

Moglby pan to przelozyc na jezyk polski? Taki zgodny z zasadami skladni...?

Bo jak na razie panska wypowiedz jest... hmmm... emmm...

[nazaa]

Ja nowy, ale... pan naprawde wykladowca?

Wykładowca to tytuł nadany z racji liczby napisanych postów, taki sam jak np. "obywatel", "inżynier" czy "technik" :?

[Lu Tzy]

Ja nowy, ale... pan naprawde wykladowca?

Wykładowca to tytuł nadany z racji liczby napisanych postów, taki sam jak np. "obywatel", "inżynier" czy "technik" :?

Dziekuje, odetchnalem.

Problem jednak pozostal: nieodczytywalny post ciekawe25.

[Amica]

Krypteja była zwieńczeniem spartańskiego wykształcenia (agoge) .Jej nazwa pochodzi od kryptein czyli ukrywać się. Wiadomo, że próbie tej poddawani byli młodzieńcy przed 20 rokiem życia. Niewiele pozostało o niej wzmianek. Temat podjął Plutarch w Żywocie Likurga gdzie pisze:

„Od czasu do czasu dowódcy młodzieży wysyłali na wieś, pozornie bez celu, tylko tych którzy odznaczali się rozsądkiem. Mieli oni tylko do dyspozycji tylko sztylet i niezbędny zapas żywności. W ciągu dnia rozpraszali się po odległych i nieznanych okolicach i tam odpoczywając trwali w ukryciu. W nocy wychodzili na drogi i jeśli schwytali helotę zaraz go zabijali. Często zdarzało się też że wyprawiali się też na pracujących w polu a wówczas zabijali tych najsilniejszych i najmocniejszych.”

W kryptei więc brali udział tylko najlepsi młodzi Spartiaci, których celem było zabicie tych najsilniejszych helotów, którzy mogli stanowić zagrożenie dla Sparty i np. stanąć na czele powstania bądź podnieś bunt(Spartanie mieli bowiem w pamięci wojny messeńskie). Arystoteles wspomina, że chłopcy biorący udział w kryptei sami wybierali sobie ofiary. Nie wiadomo jak długa trwał okres ukrywania się , prawdopodobnie był to rok. Co roku efor wypowiadał wojnę helotom, którzy tym samym stawali się wrogami Sparty. Zabicie helota nie było więc zabójstwem kryminalnym a było jedynie pokonaniem nieprzyjaciela w bitwie.

Nie wiadomo kiedy wprowadzono krypteję. Arystoteles przypisuje ją Likurgowi. Lecz Plutarch przeczy temu pisząc

Osobiście nie przypisałbym Likurgowi zbrodniczego ustanawiania kryptei, a dowodem niech będzie sam jego charakter, pełen łagodności i sprawiedliwości”

Było to taka swoista „matura spartańska”. Ci co przez nią przeszli stanowili późniejszą elitę w Armii Sparty. Ukrywając się w lasach stanowili swoistą tajną policję, która w każdej chwili mogła dosięgnąć swego wroga. Jej zadaniem było budzenie strachu i trzymanie w niepewności helotów o własne życie.

[Furiusz]

Chwilka czasu jest więc cosik się napisze

Co roku efor wypowiadał wojnę helotom, którzy tym samym stawali się wrogami Sparty. Zabicie helota nie było więc zabójstwem kryminalnym a było jedynie pokonaniem nieprzyjaciela w bitwie.

Przede wszystkim nie łącz tych dwóch spraw

Jak powiada Plutarch, powołując się na Arystotelesa, eforowie obejmując urząd, wypowiadali wojnę helotom (...)¹

to tak w ramach dopowiedzenia. teraz tak nie chodziło raczej o kwestie kryminalno - prawne gdyż Spartanie ponoć mieliby prawo do zabijania helotów jeśli ci zachowywali się krnąbrnie (co de facto oznaczać by musiało prawie całkowitą swobodę w tymże zabijaniu) - ale raczej o to by uniknąć zmazy religijnej.

Ciekawa kwestią jest to jak to łączono z coraz liczniejszym wykorzystywaniem helotów jako żołnierzy w trakcie trwania wojny peloponeskiej? Tukidydesa czytałem już dość dawno temu, ale nie przypominam sobie by autor wspominał tam o tym zwyczaju (mimo, ze o zabijaniu samych helotów wspominał).

stanąć na czele powstania bądź podnieś bunt(Spartanie mieli bowiem w pamięci wojny messeńskie)

raczej tylko III wojnę meseńska - w zasadzie powstanie i walki o górę Ithome. i to jest chyba najprawdopodobniej czas w którym wprowadzono rzeczony system kryptei (choć może jest to jakiś antyczny rite de passage, który utracił swoje pierwotne znaczenie, bo nie wysyłano całej młodzieży a tylko wybranych /cytat podany przez Ciebie/).

Mi się wydaje, że rola i znaczenie kryptei jest ogólnie przeceniana. Nie wiem skąd wziął się tak długi okres ukrywania się ale zwłaszcza w sytuacji wojennej jest to nie do pomyślenia - tracenie najlepszej (wedle Plutarcha) części młodzieży, zdolnej już do walki, w trakcie wojny jest bezsensem. To co wie Plutarch może być zwyczajnie elementem mitu spartańskiego, celowo wytworzonego przez samych Spartiatów (vide słynny rytuał z serem).

Teraz tak jeśli przyjąć, ze Plutarch się nie myli i krypteje wprowadzono w wyniku buntu helotów zwanego trzecią wojną meseńską (nawet jeśli był to element archaicznego rite de passage) to nie pozostaje dla niej za wiele miejsca - bo już w okresie wojny peloponeskiej o niej nie słychać - mimo, ze co jeszcze raz trzeba podkreślić Spartiaci mordowali wtedy helotów²

Za to znacznie częściej słychać o wykorzystywaniu helotów jako żołnierzy.³ Wydaje się, że wynikało to ze zwyczajnej konieczności - zmniejszanie się liczby Spartiatów, straty wojenne, toczenie walk na różnych frontach etc. Przyczyny zresztą takiego stanu rzeczy dla zagadnienia kryptei nie mają aż takiego znaczenia. Ważniejsze jest stwierdzenie, ze heloci w wojsku służyli i to wręcz jako hoplici! Dodajmy do tego słowa Plutarcha mówiącego, ze najpewniej jest to instytucja dość późna a wyjdzie nam ciekawa konstatacja. Mianowicie - w sytuacji toczenia krwawego konfliktu, an licznych teatrach działania, przy stale zmniejszającej się liczbie obywateli Sparty i stałym wykorzystywaniu helotów w armii, nie do pomyślenia wydaję się by władze spartańskie mogły sobie pozwolić na coś takiego jak krypteja, przynajmniej w formie opisanej przez Plutarcha. Powody? Raz - wiązałoby to na okres jednego roku siłę zbrojną, która mogłaby być potrzebna gdzie indziej (ale można to zbić twierdzeniem, że Spartanie musieli się liczyć z możliwością buntu helotów a zatem te siły stanowiły niejako wojska zabezpieczenia zaplecza - co prawda istniały i inne sposoby na kontrolowanie helotów:P) a dwa - uczestnicy kryptei zabijaliby tych helotów (najsilniejszych i najmocniejszych) którzy niejako byliby najprzydatniejsi jako żołnierze - bo najsprawniejsi, co jest działaniem pozbawionym sensu. Trzecia sprawa to to, jakby się zachowywali heloci gdyby stale zagrażało im to (i nie tylko wszak to!) niebezpieczeństwo ze strony Spartiatów? Czy służyliby w ichniej armii tak chętnie? Poza tym zawsze pozostawałoby pytanie czemu o takiej rok rocznej wyprawie młodzieży spartańskiej nie wspomina Tukidydes, mimo, ze pisze o zbrodni która Spartanie chcieli ukryć?

Być może zabijanie człowieka (bo nie heloty) istniało w okresie archaicznym bądź jeszcze wcześniejszym jako swoisty rytuał inicjacyjny, który następnie zatracił swoje znaczenie i stał się tym czym był u Plutarcha.

Być może jednak - jest to (idąc znów za Plutarchem!) jest to instytucja całkiem młoda, powstała po okresie trzeciej wojny meseńskiej. W tym wypadku jednak musiałoby się to skończyć jeszcze przed początkiem wojny peloponeskiej (bo w innym przypadku stoi to w sprzeczności ze zdrowym rozsądkiem, z powodów podanych wyżej) a można założyć także, ze w okresie po wojnie peloponeskiej, kiedy to Sparta ( e stale zmniejszającą się liczbą obywateli a więc żołnierzy) próbowała utrzymać swoją hegemonię, również (z tych samych powodów) do przypadków kryptei (w formie znanej z plutarchowego opisu) nie dochodziło. Wyglądałoby więc na to, ze krypteja jako taka, istniała i funkcjonowała w formie opisanej dopiero od momentu w którym Sparta utraciła hegemonie. Przypomnijmy sobie działania Epaminondasa z 370/369⁴, kiedy to ostatecznie zniszczył on siłę Sparty - to może być kolejny węzłowy moment w którym po prostu szukano winnych i padło na helotów, wtedy tez zapewne musiałaby wykształcić się instytucja kryptei - wspomina bowiem o niej Arystoteles.

Czymże zatem (wedle mnie oczywiście) była krypteja wcześniej? Ano dla mnie rysują się one jako doraźne akcje policyjne mające na celu spacyfikowanie groźnych nastrojów wśród helotów.

ogólnie jednak protestuje przeciwko łatwemu i szybkiemu opisywaniu kryptei - to temat bardzo ciekawy i niezwykle dyskusyjny

_____________________________________________________

¹ Kulesza R., Sparta w V-IV wieku p.n.e., Warszawa 2003, pag 47

² Tukidydes, Wojna peloponeska, przek. Kazimierz Kumaniecki, ks.IV, 80

³ ibidem ks.IV, 80-81 - Chętnie też dali wtedy Lacedemończycy Brazydasowi siedmiuset helotów jako hoplitów (...) oraz ks.VII, 19 - (...) Lacedemończycy wysyłali pod wodza Spartiaty Ekkritosa około sześciuset hoplitów, wybranych spomiędzy doborowych helotów (...) Ksenofont, Historia Grecka, przek. Witold Klinger, ks VII, 1 12 - tu występują jako załogi okrętów, Herodot, Dzieje, przek. Seweryn Hammer, ks.IX, 10 - tu jako lekkozbrojni.

⁴ choćby przez Wolicki, Wecowski, Bravo, Wipszycka, Historia starożytnych Greków tom II, warszawa 2009, pag 288 lub Lengauer W., Starożytną Grecja okresu klasycznego, warszawa 1999, pag206-207