V Oddział Żandarmerii i nieco o sztyletnikach i "wieszatielach" w powstaniu styczniowym

[secesjonista]

Jeszcze przed powstaniem styczniowym powstały grupy zdecydowane na działania o charakterze terrorystycznym. W trakcie samej irredenty w ramach sił o charakterze policyjnym powstała też żandarmeria. Początkowo była to formacja występująca pod nazwą Straż Narodowa (także, jako: Straż Bezpieczeństwa), potem jako: Straż Narodowa Bezpieczeństwa Publicznego, Straż Narodowa. 

 

O sztyletnikach i wieszatielach doby powstania styczniowego w zasadzie słyszał każdy, kto nieco zainteresował się tym zrywem niepodległościowym. Atoli nie doczekał się ów temat własnego opracowania, raczej natrafić możemy na przyczynkarskie artykuły. I na forum jakoś o nich nie nikt nie założył tematu, przewinęli się pobocznie głównie w temacie: forum.historia.org.pl - "Strychnina Berga" - wymysł, zasłona dymna czy...?"

 

Do zadań wyznaczonych żandarmom należało: dbanie o zachowanie porządku publicznego (zatem dublowali oni w tym zakresie funkcje policji narodowej), zadania kurierskie, ochrona członków rządu, no i wreszcie wykonywanie wyroków sądów polowo-wojennych (stąd ci: "wieszatiele"). W ramach V Oddziału Żandarmerii znajdujemy też tytułowych sztyletników, czyli likwidatorów (skrytobójców?).

 

Dwa wstępne opisy:

"Cieszący się złą sławą sztyletnicy (ros. кинжaлщики), najprawdopodobniej działali już w okresie sprawowania funkcji rządu powstańczego przez Komitet Centralny Narodowy. Formacja, łączona z osobą Ignacego Chmieleńskiego, syna carskiego generała, została powołana początkowo do ochrony własnych urzędników, ministrów oraz struktur sądowych, wojskowych i administracyjnych powstania; szybko jednak otrzymała prawo wykonywania wyroków śmierci (...) Sztyletnicy stali się także oddziałem Straży Bezpieczeństwa, powołanej przez Bobrowskiego. Po utworzeniu żandarmerii narodowej w okresie maj/czerwiec 1863 r. sztyletnicy weszli w jej skład. Sztyletnicy z sekcji żandarmerii stałej (straż bezpieczeństwa) chronili władze centralne w stolicy i na prowincji przed zamachami wewnętrznymi (...) Sztyletnicy z sekcji żandarmerii tajnej (straży przybocznej naczelnika policji) mieli za zadanie wykonywać wyroki śmierci na szpiegach, zdrajcach powstania oraz egzekwować wyroki orzeczone przez powstańcze sądy narodowe.
Likwidowali też prominentnych działaczy wrogich stronnictw i ważnych funkcjonariuszy administracji rosyjskiej. Po reorganizacji żandarmerii w czerwcu 1863 r. weszli w skład Straży Narodowej Bezpieczeństwa, będąc powstańczym kontrwywiadem w V Oddziale Żandarmerii".
/D. Lewandowska "Zbrojne struktury Żandarmerii Narodowej w okresie powstania styczniowego – żandarmi „wieszający” i sztyletnicy w aktach organów sądowo-śledczych Zarządu Wojenno-Policyjnego w Królestwie Polskim (w 155. rocznicę powstania styczniowego)", w: "Archiwa, źródła, historia: prace ofiarowane w siedemdziesiąte urodziny Profesora Władysława Stępnika", pod red. nauk. E. Rosowskiej, H. Wajsa, Warszawa 2018s. 199-200/

"Pierwsze wyraźne wyodrębnienie zakresu działalności policyjnej z podziałem na funkcje śledcze i wykonawcze przynosi dopiero „Instrukcja dla naczelnika miasta Warszawy” z 16 kwietnia 1863, tzw. instrukcja Stefana Bobrowskiego, wprowadzona w życie już po jego śmierci (...) Jednocześnie w Zarządzie Naczelnika Miasta zostały wyodrębnione dwie inne komórki policyjne, mianowicie straż zbrojna przyboczna, podporządkowana naczelnikowi miasta oraz biuro policji tajnej, pełniące funkcje wydziału śledczego. Szefem obu tych urzędów był do końca powstania Jan Karłowicz, zaś naczelnikiem straży zbrojnej przybocznej właśnie został Emanuel Szafarczyk (...)W tym samym m niej więcej okresie utworzona została druga agenda o podobnych kompetencjach, tzw. straż bezpieczeństwa. Były to dwa zupełnie odrębne ciała. „Policja tajna w Warszawie Karłowicza — podkreślał
w swych zeznaniach Zdzisław Janczewski — miała przy sobie żandarmów sztyletników stałych. Straż bezpieczeństwa co innego więc znaczy, istniała niezależnie od policji tajnej i żandarmów sztyletników tajnych” 28. Różnica zleconych im zadań polegała, jak się zdaje, na tym , że straż zbrojna przyboczna miała strzec władz narodowych przed wrogami
zewnętrznymi, natomiast żandarmeria narodowa miała je ochraniać przed zamachami wewnętrznymi".
/Z. Strzyżewska "Emanuel Szafarczyk i sztyletnicy 1863 roku", "Przegląd Historyczny”, t. 77, 1986, z. 4, s. 682-683/

 

Obie autorki wskazują, że kompetencje i zadania wykonywane w praktyce przez różne tajne agendy: żandarmów i żandarmów sztyletników  jak i członków straży wzajemnie się przeplatały, zatem trudno je rozdzielić.

 

Przesadą i chyba ahistoryzmem jest opinia wyrażona przez Teresę Kaczorowską na łamach"Ciechanowskich Zeszytów Literackich" (nr 15, Ciechanów 2013, s. 94, przyp. 7), wedle której sztyletnicy mieli być: "komandosami" Raczej nie przechodzili przecież specjalnego przeszkolenia, byli jedynie zamachowcami, a ich "szef" był osobą niepełnosprawną, tu różne są relacje: nie miał ręki bądź miał jedynie jej niedowład.

 

Mnie zastanawiają dwie kwestie...

Jak społeczeństwo polskie (tej doby) oceniało te akty terroru: zamachy na carskich oficjeli i zamachy na Polaków. Dlaczego "biali"; niejako w odpowiedzi;  nie stworzyli podobnej odwetowej organizacji?

 

 

 

 

 

[jancet]

W dniu 10.02.2019 o 1:20 PM, secesjonista napisał:

Dlaczego "biali"; niejako w odpowiedzi;  nie stworzyli podobnej odwetowej organizacji?

 

Przepraszam za kompletną niewiedzę, ale czy owi sztyletnicy czy wieszatiele zabijali "białych"?