Historia, polityka i alfabet.

[secesjonista]

15 godzin temu, Komar napisał:

Gdy wspominałem o tekstach greckich czy rosyjskich, które były przystępne dla wcześniejszych pokoleń, ale które są nieprzyswajalne dla współczesnych młodych Polaków, to chciałem w ten sposób zilustrować długofalowe skutki kulturowe zmiany alfabetu

 

Tylko, że nie nastąpiła żadna zmiana alfabetu: ani polskiego, ani greckiego czy rosyjskiego. To nie są skutki: "zmiany alfabetu" a skutki zmian politycznych i kulturowych. Zmieniły się preferencje językowe uczniów, zmieniły się programy nauczania. Mój syn wybrał język angielski i niemiecki, nie bardzo wiem jaka to zmiana alfabetu sprawiła, że nie potrafi on przeczytać tekstu w języku rosyjskim?

[Bruno Wątpliwy]

Cytuj

Cytuj

Czy wie ktoś jak ma się kwestia alfabetu czy też abdżadu w Izraelu: hebrajski, arabski, jidysz?

 

W Izraelu w praktyce "wszechobecne" - chociażby na nazwach ulic w wielu miejscach - są trzy języki: hebrajski, arabski i angielski. Zdecydowanie dominującym jest oczywiście hebrajski. De iure obecnie urzędowym jest tylko hebrajski, gdyż w 2018 roku zniesiono urzędowy charakter arabskiego (ale nadal ma on mieć zagwarantowany specjalny status w państwie).

Oczywiście hebrajski jest zapisywany alfabetem hebrajskim, a arabski - arabskim.

 

Jidysz nie ma w Izraelu statusu oficjalnego, przez dziesięciolecia dominowała w środowisku żydowskim kolejnych aliji polityka (zapoczątkowana na dużą skalę jeszcze w Mandacie Palestyny) rugowania jidysz (i ladino) na korzyść odrodzonego hebrajskiego. Spowodowało to sytuację, że język ten w Izraelu stał się szybko wymierającym. Posługiwali się nim (i to raczej w domu) ludzie starsi. Mimo, że ostatnio można odnotować pewną modę na jidysz, ten stan rzeczy raczej się nie zmieni. Hebrajski definitywnie i ostatecznie zwyciężył jidysz. Tym samym Izrael może zostać uznany za dosyć wyjątkowy przypadek pełnego odrodzenia języka jako środka codziennej komunikacji, który to język (hebrajski) już w czasach starożytnych został sprowadzony do funkcji przede wszystkim religijnych.

 

Jidysz, aczkolwiek zaliczany do języków germańskich,  zapisywany był raczej alfabetem hebrajskim, aczkolwiek bywały od tego wyjątki. Na przykład w PRL wychodziła gazeta "Fołks Sztyme", stosująca z czasem polski alfabet do zapisu języka jidysz (tak, jak w nazwie).

 

Inne ciekawostki:

 

1. W Korei Południowej jeszcze w pewnym zakresie stosuje się obok Hangulu tradycyjne chińskie znaki (tzn. ich koreańską odmianę - Hancha). Oczywiście, zdecydowanie dominuje Hangul. W Korei Północnej jedynym urzędowym alfabetem jest Hangul, znaki chińskie nie są stosowane, aczkolwiek niekiedy są tam nauczane (kwestia współpracy gospodarczej z Chinami).

 

2. W Algierii oficjalnymi językami są dziś: arabski i berberyjski (Tamazigh). Zob. art. 3 i 4 konstytucji algierskiej https://www.joradp.dz/FTP/jo-francais/2016/F2016014.pdf. Arabski oczywiście jest zapisywany alfabetem arabskim. Berberyjski, który wreszcie uzyskał swoje prawa, po latach dyskryminacji na korzyść arabskiego, jest w Algierii przeważnie zapisywany alfabetem łacińskim, ale stosuje się także ciekawe (i stare) pismo Tifinagh.

 

W czasach Algierii - kolonii francuskiej - praktycznie zanikła wśród tamtejszej ludności muzułmańskiej umiejętność wykorzystania języka arabskiego, jako środka przekazywania bardziej skomplikowanych treści politycznych, czy ekonomicznych. Jego miejsce zajął francuski. Arabski (obok języków berberyjskich) pozostał oczywiście językiem codziennym, ale był on zróżnicowany dialektycznie i bardzo odległy od arabskiego literackiego (czegoś, co dziś nazywamy Modern Standard Arabic). Brakowało również w tamtejszym, potocznym arabskim odpowiedniej "nowoczesnej" terminologii. Także, tamtejsza inteligencja arabska, a nawet algierscy działacze niepodległościowi często mówili i pisali po francusku. Tak było (paradoksalnie) bardziej zrozumiale i praktyczniej.

 

Po odzyskaniu niepodległości Algieria przeprowadziła bardzo intensywną kampanię arabizacji. Teoretycznie - z powodzeniem. W praktyce francuski zachował jednak w Algierii niezwykle silną pozycję. Niekiedy dominującą - np. algierski Facebook jest większości francuskojęzyczny. Zob. https://en.wikipedia.org/wiki/French_language_in_Algeria

[secesjonista]

8 godzin temu, Bruno Wątpliwy napisał:

przez dziesięciolecia dominowała w środowisku żydowskim polityka (jeszcze w Mandacie Palestyny) rugowania jidysz (i ladino) na korzyść odrodzonego hebrajskiego

 

Jako ciekawostkę...

w marcu 1936 r. w Orving Plaza w Nowym Jorku odbył się "sąd" nad "nad przeciwnikami i prześladowcami jidysz w Erec Jisroel". Wydarzenie to zostało zorganizowane przez obrońców języka jidysz z organizacji: Lige far Recht fun Jidisz in Erec Jisroel. Pośród świadków i ekspertów występowali m.in.: Ephraim Auerbach (poeta pisujący w jidysz i po hebrajsku), Perec Hirszbejn (tak samo), historyk Jakub Szacki (autor m.in. "Jidisze bildungs-politik in Pojłn fun 1806 biz 1866"), a oskarżycielem był znany działacz syjonistyczny Yankew Zerubavel. Zbór dokumentów związanych z tym "sądem ludowym" wydano pod tytułem "Jidisz in Erec Jisroel" gdzie podnoszono:

"Zbiorek kończy się uchwałą podjętą przez zgromadzonych, która ogłasza protest przeciw „uciskowi jidysz, języka milionów żydowskich mas ludowych na całym świecie, nieakceptowanego w życiu publicznym Izraela, bojkotowanego w szkole, w teatrze i na zgromadzeniach publicznych, a nawet na konferencjach i w szkołach organizacji robotniczej Histadrut” . W rezolucji znalazła się szczegółowa krytyka działalności Histadrut, m.in. prawa wymagającego od robotników imigrujących do Palestyny złożenia egzaminu z hebrajskiego, które „stało w największej sprzeczności z elementarną zasadą wolności przemieszczania, o którą walczyły żydowskie masy na całym świecie”2 . Krytykowano również zakaz używania jidysz w publicznej działalności organizacji po dwóch latach od osiedlenia się w Palestynie, a także wymierzone w jidysz teksty z prasowego organu pisma „Dawar”. Działaczy Histadrutu wzywano do podjęcia konkretnych działań – wprowadzenia jidysz do szkół, podjęcia działalności wydawniczej i walki o prawa jidysz".

/"Sąd nad jidysz w Izraelu", tekst dostępny na stronie: www.cwiszn.pl/

[Bruno Wątpliwy]

Też, jako ciekawostka:

Kilka ciekawych opowiastek o "wskrzeszaniu" hebrajskiego i "szykanowaniu" jidysz jest u Wańkowicza (w kilku książkach, m.in.: "Droga do Urzędowa", "De profundis" i "Ziemia za wiele obiecana"). Najwięcej na ten temat jest w tej ostatniej książce (rozdział "Dwa języki" - M. Wańkowicz, De profundis. Ziemia za wiele obiecana. Wojna i pióro, Warszawa 2011, s. 250-252.

 

Dużo u Wańkowicza ciekawostek, chociażby o słowotwórstwie (hebrajski, jako "język święty" nie był zbyt dostosowany do codziennych potrzeb). Także o zmianie nazwisk. I o konkretnym zachowaniu. Nowoprzybyłych (do Mandatu Palestyny) witały dziewczyny rozdające materiały propagandowe, ale na pozdrowienia w jidysz reagujące ostrym "Rak iwrit" ("Tylko po hebrajsku", zapis fonetyczny wg. Wańkowicza). Młodzież potrafiła rozbić przedstawienie w języku jidysz (z okrzykami: "Rak iwrit!" i "Daber iwrit!" - "Mówić po hebrajsku!"). Z tymi okrzykami bito także słuchaczy pewnego niemieckojęzycznego przemówienia. A jednocześnie w życiu codziennym mógł się odezwać niespodziewanie "język matczyny" - jak u kierowcy, który po awarii opony mówił do współpracownika: "Gicher, erlang mir dy sztabe" (zdecydowanie nie po hebrajsku). Ibidem, s 252.

 

Przy okazji dwie anegdoty (o Chaimie Bialiku), jednym ze "wskrzesicieli" języka hebrajskiego, "odnowicielu poezji hebrajskiej". Za M. Wańkowicz, ibidem, s. 252:

 

"(...) pewnego razu zaaferowany Bialik wpadł do sklepu po rękawiczki, których zażądał w jidysz.

- Co ja słyszę, mistrz hebrajskiego języka mówi w żargonie?

- Co znaczy w żargonie? - odciął się zasapany Bialik - pan masz czas, to pan mów po hebrajsku, a ja się spieszę.

(…) Bialik, który był dosyć otyły, szedł pod górę, dyskutując z ożywieniem, wreszcie się zatrzymał.

- Wie pan - powiada - to jest trochę za wiele: iść pod górę i jednocześnie mówić po hebrajsku.

I rozmowa przeszła na jidysz".

 

A wracając do głównego wątku. Kolejny przykład - Somalia. Właściwie, aż do okresu po odzyskaniu niepodległości (1960), trudno mówić o jednolitym systemie zapisu tego języka, który skądinąd był prawie wyłącznie "językiem mówionym". Z racji zdecydowanej dominacji religii muzułmańskiej zazwyczaj używano jakiś stworzonych ad hoc wariantów zapisu w alfabecie arabskim. Powstały też projekty specyficznych alfabetów. Najbardziej z nich znany - to Osmanija.

Po ogłoszeniu niepodległości rozgorzała zacięta dyskusja na temat alfabetu. Ostatecznie zwyciężyło środowisko "postępowe" - popierające alfabet łaciński. I dziś język somalijski jest powszechnie zapisywany w alfabecie łacińskim. Aczkolwiek dziś, w ramach podkreślania związków ze światem muzułmańskim, językiem urzędowym w Somalii jest - obok somalijskiego - także arabski ("drugi" oficjalny język wg. art. 5 konstytucji) zob. art. 5 somalijskiej konstytucji. Oczywiście należy wziąć poprawkę na fakt, że w warunkach "państwa upadłego", którym Somalia była - i w dużym stopniu jest do dziś, trudno mówić o języku urzędowym.

Zob.:

J. Mantel-Niećko, M. Ząbek (red. nauk.), Róg Afryki. Historia i współczesność, Warszawa 1999, s. 298-300.

https://en.wikipedia.org/wiki/Somali_alphabets

https://en.wikipedia.org/wiki/Somali_language