Czerwoni strzelcy łotewscy w armii niepodległej Łotwy

[Bruno Wątpliwy]

Historia strzelców łotewskich jest sama w sobie dosyć ciekawa. Formacje powstałe w ramach armii rosyjskiej na fali patriotycznego, antyniemieckiego uniesienia, dzielnie się biły z Niemcami w czasie pierwszej wojny światowej. Później, w istotnej części uległy bolszewizacji, stając się gwardią pretoriańską rewolucji. Ogólnie można o nich poczytać w Wikipedii, czy chociażby w: J. Rutkiewicz, Wojsko łotewskie 1918-1940, Warszawa 2005; czy T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914-1921, Warszawa 1999.

 

W tym miejscu chciałbym jednak podyskutować nie o formacji, jako takiej, ale o ciekawym zjawisku. Na pozór nieprawdopodobnym, biorąc pod uwagę fakt, że strzelcy byli postrzegani jako najwierniejsi z wiernych, stojących u boku Lenina (inna sprawa, że Stalin zajął się później wieloma z nich "po swojemu"). Otóż można odnotować przypadki, że służący w "czerwonych", łotewskich oddziałach strzeleckich służyli później w armii niepodległej Łotwy (lub w formacjach aizsargów). Z naszego punktu widzenia to trochę tak, jakby Roman Łągwa zaciągnął się po radzieckim epizodzie do armii II RP i zrobił w niej karierę pod okiem marszałka Piłsudskiego. Oczywiście, sprawy były zróżnicowane, np. niżej wymieniony Gustavs Mangulis prawdopodobnie przeszedł linię frontu i oddał się do łotewskiej niewoli. Ale - jaka była skala zjawiska i co o nim możemy powiedzieć?

 

Przykłady (łotewska lub rosyjska Wikipedia): Pēteris Avens, Gustavs Mangulis, Antons Martusēvičs (ten zawędrował do armii litewskiej), Andrejs Auzāns.

[secesjonista]

A jak uważa Bruno, czy uwaga Piotra Łosowskiego była prawdziwa:

"Byli strzelcy łotewscy, weterani rewolucji i wojny domowej, stanęli wobec konieczności wyboru. Z jednej strony otwierała się przed nimi możliwość powrotu na Łotwę, z drugiej zaś pozostania w Rosji Radzieckiej. Z pierwszej ewentualności skorzystała część strzelców, przeważnie starszych roczników, których względy rodzinne skłaniały do powrotu do ojczyzny".

/tegoż, "Strzelcy łotewscy w Rewolucji i wojnie domowej w Rosji (1917-1920)", "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", T. 3, 1967, s. 100; podkreślenie - secesjonista/

[Bruno Wątpliwy]

Na żadną dokładną statystykę, przedstawiającą strukturę wiekową strzelców, którzy powrócili na Łotwę - nie trafiłem. Nie wykluczam, że w artykule, opublikowanym w 50. rocznicę rewolucji październikowej, Autor próbował nieco przedstawić sprawę na zasadzie: "wracali na (kapitalistyczną) Łotwę przeważnie ci, których obligowały więzy rodzinne, bo wiadomo, iż naturalną decyzją strzelca powinno być pozostanie w Rosji Radzieckiej".

 

Zdrowy rozsądek każe jednak przypuszczać, że może być to twierdzenie (tzn. o tym, że wracali raczej starsi) relatywnie prawdziwe. Wiadomo, że szczególną skłonność do radykalizacji mają przede wszystkim młodsze pokolenia, im także łatwiej zaadaptować się do nowej sytuacji życiowej. Ktoś, kto zostawił na Łotwie żonę, dzieci itp. miał oczywiste powody, aby tam wrócić. Mógł też być mniej podatny na radykalne hasła. Ale to tylko moje przypuszczenia.

 

Inna sprawa, że Jukumsa Vācietisa (i paru innych) trudno uznać za osoby młode w momencie, gdy wiązali swoje losy z rewolucją (często z tragicznym finałem tej decyzji - w czasach "wielkiej czystki").

[Bruno Wątpliwy]

Łotewska Wikipedia (LINK) podaje, że po rozformowaniu w listopadzie 1920 roku łotewskiej dywizji (w składzie Armii Czerwonej) na Łotwę wróciło około 11.000 strzelców. Rosyjska (LINK) - nieco więcej - około 12.000.

Dywizja była strukturalnie dosyć duża, składała się z 9 pułków (choć pewnie niezbyt licznych), zatem podawana liczba czerwonych strzelców w jej służących w marcu 1920 r. (ok. 17.000 - LINK) może być prawdziwa. Zakładając, że część Łotyszy (byłych strzelców) służyła w innych strukturach Armii Czerwonej, CzeKa, pełniła "cywilne" funkcje partyjne itp. można chyba przyjąć, że wróciła na Łotwę połowa - a pewnie nawet więcej - spośród tych strzelców, którzy pierwotnie opowiedzieli się za bolszewikami.

 

To wszystko nie zmienia faktu, że dosyć zaskakujące są dla mnie kariery, które zrobili w armii łotewskiej niektórzy spośród byłych czerwonych strzelców łotewskich.

[Bruno Wątpliwy]

Kolejny ciekawy życiorys - Jāzeps Baško. Przeszedł drogę od carskiego, przez radzieckie (1918-1921) - do łotewskiego lotnictwa (w latach 1926-1929 dowódca pułku lotniczego Latvijas Aviācijas pulks, a w 1938-1940 był nawet dowódcą całego łotewskiego lotnictwa !?). Co ciekawe, rosyjskie źródła raczej eksponują jego karierę w lotnictwie Armii Czerwonej, łotewskie - nie za bardzo.

Zob.:

http://retroplan.ru/encyclopaedia.html?sobi2Task=sobi2Details&sobi2Id=317

https://ru.wikipedia.org/wiki/Башко,_Иосиф_Станиславович 

http://www.latvijaslaudis.lv/users/basko_jazeps

http://latvianaviation.com/BB_Basko.html

https://lv.wikipedia.org/wiki/Jāzeps_Baško