Piastenburg, czy określenie zakazane?

[Bruno Wątpliwy]

Okres pod dojściu Hitlera do władzy, to czas masowego zacierania polskich (czy słowiańskich) nazw miejscowych i fizjograficznych. Niechlubnie zwany "chrztami hitlerowskimi".

Zjawisko zmiany nazw miało miejsce już wcześniej, ale teraz stało się masowe. Dotknęło głównie obszary "kresowe" Niemiec - Prusy Wschodnie i Śląsk Zob. LINK (Wikipedia). Co ciekawe, akcja ominęła (przynajmniej w większym zakresie) obszary Meklemburgii, gdzie występowanie nazw pochodzenia słowiańskiego jest dosyć powszechne.

 

W kontekście tego zjawiska gdzieś czytałem, że w czasach hitlerowskich zakazano używania określenia "zamek piastowski", dosyć powszechnie stosowanego na Dolnym Śląsku (w wersji Piastenburg, czy Piastenschloss).

 

Czy rzeczywiście tak było, bo widziałem np. niemieckie widokówki pochodzące (podobno) z lat 40. z takimi napisami. Zob. zamek Brzeg (Piastenschloss Brieg) na stronach dolny-slask.org.pl. A może po prostu działała siła inercji? Ale z drugiej strony - tamże mamy zdjęcia z folderu wydanego w 1939 roku, gdzie w Brzegu nie występuje już Piastenschloss tylko Herzog-Schloss, co by uprawdopodabniało ówczesną "niewłaściwość" nazwy "piastowski".

 

Edytowane 25 Luty 2017 przez Bruno Wątpliwy

[Bruno Wątpliwy]

Ciekawostka, związana z występowaniem określenia "piastowski" (Piasten) w III Rzeszy.  Zdjęcie - datowane na 1938 rok - przedstawiające jakąś uroczystość na wołowskim rynku. Podpisane: "Żołnierze na wołowskim rynku", aczkolwiek to raczej RAD, Hitlerjugend i - prawdopodobnie - Feuerschutzpolizei.

W tle apteka: Piasten-Apotheke.

Zob. https://dolny-slask.org.pl/7386950,foto.html

[secesjonista]

Zakaz chyba nie był zbyt rygorystycznie przestrzegany, przynajmniej jeśli chodzi o prace z zakresu geografii, historii i podobnych nauk. Pomiędzy 1934 a 1945 r. powstało kilkadziesiąt prac zawierających w tytułach bądź w treści formę: "Piastenburg" czy "Piastenturm". Choćby:

F. Volkholz "Die Piastenburg in Oppeln im XIII. und XIV. Jahrhundert", w: "Deutsche Kulturdenkmäler in Oberschlesien"
(Jahrbuch der oberschlesischen Denkmalpflege), Hg. A. Hadelt, Breslau 1934
M. du Prel "Das deutsche Generalgouvernement Polen: ein überblick über gebiet, gestaltung und geschichte" (Mit 12 karten und 33 abbildungen"

(tu podpisy pod ikonografią)

E. Kloss "Die schlesische Buchmalerei des Mittelalters" , Berlin: Deutscher Verein f. Kunstwiss. 1942. X, 243 S., 77 Bl. 4°, Würzburg, Triltsch 1942

(fraza: "Est ist tatsächlich der Hedwigsturm der Piastenburg").

 

Warto zauważyć, że ów du Prel był szefem wydziału propagandy w Generalnym Gubernatorstwie...

[Bruno Wątpliwy]

Niestety, nie mogę sobie przypomnieć, gdzie czytałem o odpowiednim zakazie (czy raczej - nakazie zmieniania "piastowskiego" nazewnictwa). Oczywiście, pewna nieskuteczność owego nakazu - o ile takowy istniał - mogła wynikać z faktu, że niemiecka historiografia już bardzo długiego czasu uważała Piastów śląskich za "swoich". Już od Henryka Brodatego, a czasami od Bolesława Wysokiego. Mocno przy tym czasami naginając rzeczywistość. Na przykład Colmar Grünhagen w XIX-wiecznym opracowaniu zaliczył właściwie Henryka Brodatego do niemieckich patriotów. Karl Lemprecht twierdził autorytatywnie: "Henryk Brodaty, książę całkiem rozpłomieniony niemieckimi dążeniami (…) był  Niemcem (…)".  W 1938 roku Erich Randt mógł mu tylko wtórować:  "Że Henryk Brodaty sam był i pozostał Niemcem, to nie ulega żadnej wątpliwości".

Za: B. Zientara, Henryk Brodaty i jego czasy, Warszawa 2006, s.404-406.

 

Jeżeli takie były niemieckie wizje od dobrego stulecia, to nic dziwnego, że i w czasach hitlerowskich nie wszyscy widzieli potrzebę walczenia z "ich" Piastami.

 

Coś jednak - przynajmniej niektórych - hitlerowców piastowska terminologia bolała. Na przykład we Wrocławiu Piasten Strasse stała się Memelland Strasse (zob. N. Davies, R. Moorhouse, Mikrokosmos, Portret miasta środkowoeuropejskiego. Vratislavia-Breslau-Wrocław, Kraków 2004,  s. 411). Kraj Kłajpedzki (i roszczenia do niego) zostały zatem uznane za bardziej właściwe politycznie od Piastów (już zadomowionych na tej ulicy od przełomu wieków).