Ypatingasis būrys w powojennej Polsce

[Bruno Wątpliwy]

Jest bardzo prawdopodobne, że przynajmniej niektórzy z kolaborantów litewskich w służbie niemieckiej, którzy "rozwiązywali kwestię żydowską" - trafili do korpusu gen. Andersa. Zob. temat Litwini u Andersa.

J. Krajewski, Wojenne dzieje Wilna 1939-1945. Losy Polaków, sensacje, zagadki, Warszawa 2011, s. 106, podaje natomiast, że Jonas Burkaukas (jeden z oddziału Ypatingasis būrys, tzw. "strzelców ponarskich") ukrywał się w ten sposób, że wyjechał z Wilna, zgłosił się do służby w (l)WP, potem mieszkał w Warszawie i pracował w orkiestrze Teatru Wielkiego. Został zdemaskowany dopiero w 1973 roku (i skazany na karę śmierci, zamienioną później na 25 lat więzienia). Zatem, mieliśmy najprawdopodobniej "zasłużonego" kolaboranta litewskiego także w Wojsku Polskim po tej stronie Łaby, nie tylko w PSZ na Zachodzie. Aczkolwiek, inaczej niż "Litwini u Andersa", ten podawał się pewnie za Polaka i jako taki był trudniejszy do zdemaskowania.

Według J. Krajewskiego - w Polsce ukrywali się także inni "strzelcy ponarscy" - J. Miakišius, V. Butkunas i V. Galvanauskas. Wszyscy wpadli i otrzymali wyroki w latach 70. Polska Wikipedia podaje (bez wskazania źródła), że w Polsce skazano ich w sumie 20. Angielskojęzyczna Wikipedia - podaje chyba bardziej prawdopodobną wersję, że 20 skazały władze polskie i radzieckie łącznie, a przed sądami polskimi w latach 70. stanęło ich 4.

Należy zakładać, że wszyscy z nich (tj. ukrywających się w powojennej Polsce) podawali się za Polaków (J. Krajewski podaje np. polskie nazwisko przybrane przez Galvanauskasa). Trochę jest także o tej sprawie (m.in. o Burkauskasie i jego przybranym, polskim nazwisku) w angielskojęzycznej Wikipedii. Ale czy znamy więcej szczegółów?

[secesjonista]

Tak dla objaśnienia, to wspomniany Jonas (chyba Barkaukas a nie Burkaukas?), zanim został członkiem Ypatingasis būrys, był sobie zwykłym - Janem Borkowskim, który ni w ząb nie umiał po litewsku (z tego też powodu stracił pracę magazyniera w 1941 r.).

[Bruno Wątpliwy]

Wśród Litwinów występuje zarówno nazwisko Burkauskas, jak i Barkauskas. Znalazłem go - jako Borkowskiego-Barkauskasa w: Hitler's Foreign Executioners, Christophera Hale: s. 135-36.

Czyli, niestety chyba Polak. Chociaż na tych terenach nic nie było wykluczone. Oskar Miłosz też nie mówił po litewsku.

A skąd wiesz o tym magazynierze, bo ja znalazłem tylko, że miał problemy z pracą?

[secesjonista]

Informacje podałem za artykułem Michaela MacQueena "Lithuanian Collaboration in the 'Final Solution': Motivations and Case Studies" (w: "Lithuania and the Jews The Holocaust Chapter", Symposium Presentation, Washington 2005). Autor opierał się na zeznaniach Borkowskiego złożonych w latach siedemdziesiątych, w przypisach podaje m.in.:

"Protocol of Interrogation of Jan Borkowski, January 30, 1973, Main Commission Archive, Warsaw, file SWWW 73".

[Bruno Wątpliwy]

Dziękuję, znalazłem. http://www.ushmm.org/m/pdfs/Publication_OP_2005-07-03.pdf. Zatem - raczej Polak - a po "dokonaniach" w Ypatingasis būrys służył w Pierwszej Armii (l)WP w orkiestrze. Pozostali dwaj skazani przez polskie sądy w latach 70. mieli być według tego źródła - mixed Polish-Lithuanian ethnicity.

Co ciekawe, jest tam także o Gečasie z korpusu gen. Andersa (aczkolwiek nie zgadza się mi się jego data promocji).

[secesjonista]

Co do tych: "mixed", ciekawe czy "Władysław" i "Józef" - pojawili się później, czy tak im nadano po urodzeniu?

[Bruno Wątpliwy]

Tym na pograniczu etnicznym naprawdę trudno się kierować przy ustalaniu narodowości.

Trochę mnie przy tym zastanawia łatwość, z którą przyjęto do Ypatingasis būrys osobę bez znajomości języka litewskiego.

Dopisek: sprawdziłem, J. Krajewski, Wojenne dzieje Wilna 1939-1945. Losy Polaków, sensacje, zagadki, Warszawa 2011, s. 106, podaje jednak nazwisko Barkaukas, natomiast brak na tej stronie wyraźnej wzmianki o jego polskim pochodzeniu.