Ismail al-Jazari

[jakober]

Zegar w formie urny, na której wieku wirująca wokół swej osi figurka wskazuje dokładny czas? "Automatyczne" urządzenie do przepompowywania wody?

Brzmi jak opis projektów bądź to da Vinci, bądź to późniejszych europejskich wynalazców okresu oświecenia.

To jednak jedne spośród wielu urządzeń projektu Ismaila al-Jazariego - inżyniera, wynalazcy i artysty muzułmańskiego, żyjącego na przełomie XII i XIII wieku.

Może warto byłoby przyjrzeć się bliżej jego osobie, jego wynalazkom? Poszukać skąd czerpał pomysły i dla kogo był źródłem pomysłów?

Edytowane 29 Listopad 2015 przez jakober

[secesjonista]

Tak samo nieznany europejskim jak arabskim i tureckim.

Dlaczego w kształcie urny, w artykule "Ismail al Jazari Machines and New Technologies" autorstwa: Abdullaha Uzuna i Fahriego Vatansevr'a gdzie zaprezentowano rysunek nie wygląda to w ten sposób. Tam widnieją dwie figurki (ptaków).

/"Acta Mechanica et Automatica", vol. 2, no. 3, 2008; dostępne na: www.actawm.pb.edu.pl/

[jakober]

Kształty i wielkości zegarów al-Jazariego były różne. Również m.in. w kształcie urny, jak na rycinie, którą znalazłem na tym blogu poświęconym kulturze muzułmańskiej lub też w innym przedstawieniu dostępnym na stronie Muzeum Sztuk Pięknych w Bostonie. Znacznie większym od niego był inny typ - Elephant Clock, którego replikę można obejrzeć w Ibn Battuta Mall (wiem, brzmi niekonwencjonalnie biorąc pod uwagę, że to olbrzymie centrum handlowe) w Dubaju.

Patrząc na prace al-Jazariego zastanawiam się, czy były one inspiracją dla europejskich wynalazców? Czy w ogóle się z nimi zetknęli? Wspomnianego przez Ciebie artykułu nie czytałem. Czy jest tam też o takiej możliwości wzmianka?

Edytowane 30 Listopad 2015 przez jakober

[secesjonista]

Nic konkretnego, co wydaje się dziwnym, bo jak sami zaznaczają jego główne dzieło znane jest z licznych odpisów rękopiśmiennych, zatem chyba było popularne. Wspomniani autorzy jedynie podają: "His contribution was very important for the diffusion of knowledge in the Arabic world and after in Europe due to the translations of his books like 'The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices' which contains more than 150 automata and mechanical devices".

Bez podania źródła "Encyclopaedia Britannica" wspomina: "Leonardo da Vinci is said to have been influenced by the classic automatons of al-Jazarī".

[jakober]

Hmmm... To brzmi też trochę dziwnie w konfrontacji z informacją z książki: "Distinguished Figures in Mechanism and Machine Science" Cz. 2. w której jeden rozdział autorstwa Lofti Romdhane i Said'a Zeghloul poświęcony jest w całości Al-Jazariemu. Rozdział można przeczytać bezpośrednio w Google Books.

Podana jest tam między innymi informacja, w podrozdziale "His Works", iż pierwsze próby przetłumaczenia jego głównego dzieła podjęli Wiedmann i Hawser w pierwszym kwartale XX wieku. Skąd w takim razie pojawia się twierdzenie, iż jego wkład był bardzo istotny dla rozpowszechniania się wiedzy w świecie arabskim, a następnie w Europie dzięki tłumaczeniom jego książek (jak przytoczyłeś z podanej przez Ciebie pozycji: "His contribution was very important for the diffusion of knowledge in the Arabic world and after in Europe due to the translations of his books")? W pierwszej połowie XX wieku??

Może chodzi więc o czerpanie z jego rysunków lub istniejących mechanizmów? W tej samej, przytoczonej przeze mnie książce, znajduje się informacja, iż zaprojektowany przez Al-Jazariego mechanizm korbowo-wahaczowy był wykorzystany 300 lat później w projektach da Vinciego czy Francesco di Giorgio Martiniego (prace w zakresie pomp i ich funkcjonowania).

W dalszym podrozdziale "On the Circulation of His Works" autorzy podtrzymują nadal, iż pierwsze tłumaczenia książek Al-Jazariego pojawiają się w XX wieku oraz dodają, iż zainteresowanie w Europie wynalazkami świata arabskiego rozwinęło się w Europie wraz z tłumaczeniem dzieł trzech arabskich uczonych braci z IX wieku - Banu Musa.

Z dalszego tekstu wynika, iż nie ma wcześniejszych tłumaczeń dzieł Al-Jazariego. Ale jednocześnie autorzy spekulują, iż da Vinci, Martini czy Ramelli musieli czerpać z dzieł arabskiego inżyniera, gdyż pojawiają się u nich projekty oparte o podobne mechanizmy.

W innej, dostępnej również w Google Books książce Technology Developments: the Role of Mechanism and Machine Science and IFToMM, w rozdziale autorstwa zespołu pod kerownictwem H.Kerle znajduje się nieco szersza informacja (choć też zaledwie parę zdań) o tym, jak rozprzestrzeniała się w średniowiecznej Europie literatura poświęcona mechanizmom (w angielskim owa literatura określana jest mianem "theatre of machines"). Kluczową wydaje się inforamcja, iż wiedza ta w antyku i średniowieczu dostępna była bardzo wąskiemu gronu, a jedną z istotnych predyspozycji była umiejętność czytania rysunków (planów). Jednak w tym rozdziale, mimo iż pojawiają się i da Vinci, i Martini, i Ramelli oraz zakres tematyki, w której obracał się Al-Jazari, nie pada jego imię.

Być może dałoby się znaleźć jakiś trop u Eugene S. Fergussona, historyka techniki, na którego powołują się autorzy?

Edytowane 30 Listopad 2015 przez jakober

[secesjonista]

Tak dla poprawności, wzmiankowani Lofti Romdhane i Said'a Zeghloul powołują się na pracę Donalda Routledge'a Hilla, tylko trochę niestarannie, chodziło o profesora Eilharda Ernsta Gustava Wiedemanna (a nie: "Wiedmanna"), a współpracujący z nim inżynier to Fritz Hauser (a nie: "Hawser"). Podstawą pracą jest "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices (Kitáb fí ma'rifat al-hiyal al-handasivya)" D. Hilla, w jego tłumaczeniu i z jego komentarzem.

Pytanie: czy Europejczycy mogli się zapoznać z pomysłami al-Jazariego za pośrednictwem innych arabskich uczonych? Czyli: czy np. jakieś obszerniejsze fragmenty z jego dzieł (części dzieła) nie pojawiły się w pracach innych (czy to z podaniem źródła czy - nie).

"First his work was machine of Wudhu (preparing top ray, washing hands and face etc. before salah) for Sultan. Sultan admired his machine and asked him to write a book. That was claimed the first of his manuscript. There are a number of manuscripts of Al Jazari’s work, which are

available in İstanbul, London, Paris, Dublin, Leiden etc.".

Czy są to prace, które wyszły spod jego pióra czy cudze odpisy?

[jakober]

W The Metropolitan Museum of Art można zobaczyć m.in. stronę z manuskryptu przedstawiającą Elephant Clock. W informacji o autorze wskazany też jest kopista: Farkh ibn Abd al–Latif. Pochodzenie tej strony przypisane jest sztuce okresu Mameluków, datowana na rok 1315. A zatem chodzi o okres panowania Mameluków w Syrii i Egipcie. W tym okresie ich sztuka i wyroby były cenione w Europie, mieli też wpływ na rzemiosło, m.in. w Wenecji.

Hill z kolei wskazuje też Hiszpanię jako jeden z możliwych korytarzy przenikania sztuki inżynierksiej Al-Jazariego do Europy.

Nieco światła na wyjątkowość prac Al-Jazariego rzuca też może artykuł profesora Salim Al-Hassaniego na stronie muslimheritage.com. Przytacza on m.in. uwagę Hilla, iż przypadek Al-Jazariego jest o tyle niezwyły, iż jego urządzenia były w rzeczywistości realizowane, jego opisy - dokładne. Człowiek ten łączył w sobie umiejętności rzemieślnika wiedzącego jak wykonać swoje projekty wraz ze zdolnością pisania i rysowania swoich dzieł.

Pytanie tylko, na ile jego sztuka rzeczywiście przenikała do Europy? Czy może wiedza ta była pilnie przed Europejczykami, lub raczej chrześcijanami, strzeżona?